نحوه ساختن سنج و دمام از زبان یک دمام‌زن

دمام زنی را از کجا یاد گرفتید؟

حمادی: در آبادان از نوجوانی علاقه زیادی به نوای دمام و دمام زنی داشتم و در حسنیه بوشهری‌ها خدمتگزار بودم و دمام زدن را پیش حمید خلیجی، بلال و رمضان در آبادان آموختم و حدود 38 سال پیش به دیلم آمدم و با کمک مرحوم حاج فرج اله خلیلی هیاتی تشکیل دادم و الان هم در خدمت مردم دیلم و نوکر آقا امام حسین(ع) هستم.

دمام را از کی آماده می‌کنید؟

حمادی: برای ساختن دمام از حدود دو ماه قبل از ماه محرم پوست گوسفند را از کشتارگاه می‌خرم و همراه با چند نفر از بچه‌های هیئت و بچه‌هایم در منزل مسکونی‌ام در حیاط ساختمان 16 واحدی بنیاد مسکن اقدام به درست کردن دمام‌ها می‌کنیم.

دمام‌ها را چگونه و با چه ابزاری می‌سازید؟

حمادی: یک دمام تشکیل شده از درام،پوسه، بند و تسمه(کولی). اول اینکه هر سال باید پوست‌های دمام را تعویض کرد چون پوست دمام به مرور زمان خراب می‌شود،  برای درست کردن دمام ابتدا هر سال پوست گوسفند را دو ماه قبل از ماه محرم و صفر از کشتارگاه می‌خریم، پوست گوسفند را از 5 تومان خریده‌ام تا الان که 8 هزار تومان است.

درام(محفظه استوانه‌ای دمام) از جنس پلیت گالوانیزه است و آنها سفارشی از آبادان دانه‌ای 80 هزار تومان می‌خرم و به دیلم می‌آورم. ساخت هر دمام بدون خرید قوطی‌ها حدود 35 هزار تومان هزینه دارد. البته از راه ساخت و فروش دمام به دیگر هیئت‌های دمام زنی دیلم مقداری از این هزینه را تامین می‌کنم.

اگر امکان دارد توضیح بیشتری در خصوص ساختن دمام بدهید؟

حمادی: برای درست کردن دمام ابتدا درام‌ها یا محفظه استوانه‌ای فلزی را رنگ آمیزی کرده و پس از خشک شدن دو سوراخ در کنار هم به صورت قرینه در وسط قوطی استوانه‌ای و در دو طرف آن ایجاد می‌کنیم این سوراخ‌ها برای خروج هوا و بیرون رفتن صدای دمام و نوعی تنظیم کننده صدای دمام است.

پس از آن دو تکه سیم دورشته‌ای دو دو سر قوطی کرده و محکم می‌بندیم سپس پوست‌هایی که موهایش را تراشیده‌ایم به اندازه دو برابر قطر سر درام بریده و بر روی درام می‌گذاریم و از زیر سیم‌ها آن را رد می‌کنیم و می‌کشیم تا محکم شود.

پس از آن یک تکه بند هفت بغلی(حدوداً 10متری) که این بندها رو مرحوم امانی خلیفه‌ای از کویت برایم می‌آورد و خیلی هم محکم است و جنس شان از کُمبار(از پوست درخت نارگیل درست می‌شود)که برای هر دمام آماده شده را از سوراخ‌های دور پوست و از زیر سیم‌ها رد کرده و یکی در میان به اندازه یک وجب از هم می‌کشیم تا محکم شود و بعد هم کولی دمام (تسمه‌هایی که با آن دمام را به دوش می‌اندازند) را به دمام می‌بندیم.

حالا دیگر دمام آماده است و آنها را به هیئت در منزل حاج ابوالقاسم خلیلی می‌بریم و از شب اول محرم قبل از زدن باید حتما آنها را گرم کنیم.

زحمت آوردن هیزم برای آتش زدن و گرم کردن دمام‌ها را هم آقای رحمانی(داماد مرحوم حاج فرج اله خلیلی) می‌کشد.

سنج‌ها را از کجا تهیه می‌کنی؟

حمادی: سنج‌ها را به طور سفارشی از آبادان تهیه می‌کنم و در تعمیر آنها هم بچه‌هایم کمک می‌کنند، بهرام تنگستانی از سنج‌زنان معروف دیلم است و سال‌هاست در این هیئت سنج می‌زد و الان هم اکبر عوض‌زاده، جواد و علی مرادی، کیوان مرادی، مصطفی دیلمی و حسن دشتی سنج می‌زنند.

 بوقی که در هنگام دمام زنی استفاده می‌کنی را از کجا تهیه کرده‌ای؟

حمادی: این بوق از شاخ بزکوهی ساخته شده و حدود 40 سال پیش در آبادان خودم آنرا تراشیده و ساخته‌ام و الان 40 سال است که شیپور هیئت دمام زنی ما این بوق است و از بوق‌زن‌های قدیمی هیئت اکبر زاهدی‌پور بود و الان هم که آقای ابراهیم بشیری،حسین مرادی،فیاضی و پسر خودم بوق میزنند.

چوب‌های دمام را از کجا تهیه می‌کنید؟

حمادی: چوبها از درخت نخل است و آنها را از آبپخش تهیه می‌کنم. بچه‌ام ماشین کرایه می‌کند و از آبپخش 80 تا 100 چوب می‌آورد و بعد خارهایش را می‌زنیم و پس از برش دو سر چوب پیش تراشکاری مجتبی کورش‌فرد آنها را برش می‌زنم و خودم یکی یکی باد دقت و حوصله آنها را می‌تراشم.

چند تا دمام و چند تا دمام زن دارید؟

حمادی: هرسال حدود 15 تا دمام آماده می‌کنیم و البته دمام‌های سال قبل را استفاده می‌کنیم ولی ممکنه درام‌ها پوسیده یا خراب شوند که آنها را هم یا تعویض یا تعمیر می‌کنیم آنهایی هم که نیازبه رنگ آمیزی دارد مجدداً رنگ آمیزی می‌کنیم. هیئت ما حدود30 تا دمام زن دارد تا شب چهارم 8 دمام بیرون می‌آوریم و از شب چهارم به بعد 10 دمام بیرون می‌آوریم چون تعداد دمام‌زن‌ها از شب چهارم به بعد بیشتر می‌شود.

سه تا اشکون زن(اشکون ضربه‌ای است که با ریتم چهار تا چهار تا زده می‌شود) داریم، آقای صالح حمادی برادرم از اشکون‌زنهای قدیمی دیلم بود و همچنین آقای علی آهنکوب که یکی از بهترین اشکون‌زن‌های دیلم هست و آقای حمیدرضا عباسیان و آقای ابراهیم بشیری هم که چندسالی است به هیئت آمده‌اند و در این دستگاه عزاداری می‌کنند.

اشکون‌زنها در دو طرف حلقه دمام زنی می‌ایستند و بقیه دمام زنها هم دو به دو روبروی هم  می‌ایستند با علامت خودم یکی یکی اشکون زنها شروع به زدن می‌کنند یعنی اولی که اون سر حلقه دمام زنی است شروع می‌کند و 4 تا 4 تا می‌زند بعد از آن با اشاره خودم قطع می‌کند و بعد اشکون زن بعدی شروع می‌کند.

چه چیزی باعث شده تا هنوز پس از 45 سال دمام ساختن و دمام زدن را ادامه دادی و آن را رها نکردی؟

حمادی: عشق حسینی و عشق به آقا اباعبدالله الحسین(ع)،شور محرم و حمایت‌های بی دریغ حاج ابوالقاسم خلیلی و پدر مرحومشان حاج فرج اله خلیلی که در طی این سالها در کنارم بوده‌اند و اکنون هم چند سالی است که در منزل آقای رحمانی(داماد مرحوم حاج فرج الله)هستیم و کمک و حمایتم می‌کند و تا زنده‌ام خودم و بچه‌هایم این دستگاه عزاداری امام حسین(ع) را رها نمی‌کنیم.

از قدیمی‌هایی که سال‌های گذشته با هیئت بودند و الان در قید حیات نیستند برایمان بگویید؟

حمادی: مرحوم درویش جوهری و پسر مرحومش غلامحسین، مرحوم حاج فرج اله خلیلی،مرحوم حاج جواد بوشهری، مرحوم حاج محمد(سنگور)بوشهری(پدر محمود بوشهری)، مرحوم حاج حمید قره باغی، مرحوم حاج حمید دریانورد،مرحوم حمداله( و سیف الهی حمادی، خدا همه آن‌ها را رحمت کند اینها از قدیمی‌هایی بودن که از زمانی که بنده به دیلم آمدم و هیئت را تاسیس کردم در ماه محرم و صفر در این هیئت دمام می‌زدند و کمکم بودند.

آیا تا الان هم از خارج از شهرستان دعوت شده‌اید؟

بله خرداد 68 در ایام رحلت امام خمینی (ره) آقای حاج عباس فتاح گفت از بوشهر زنگ زدند و گفتند یک هیئت دمام زنی از دیلم بفرستید برای مراسم ارتحال امام، ما هم به همراه مرحوم درویش جوهری و چندتا از بچه‌های دیگر هیئت به تهران رفتیم و هنوز مراسم خاکسپاری امام تمام نشده بود و ما پس از خاکسپاری به بیت امام رفتیم و در حضور مرحوم حاج احمد آقا خمینی دمام زنی کردیم و مرحوم حاج احمد آقا خیلی از ما استقبال کرد و گفت این هیئت دوباره دمام بزند و تقدیرنامه به ما دادند.

آیا به کربلا مشرف شده‌اید ؟

حمادی: نه هنوز به کربلا نرفتم و بزرگترین آروزیم این که با بچه‌های هیئت دمام‌زنی به کربلا بروم و در بین الحرمین دمام بزنم. قربون آقا امام حسین (ع) برم یا امام حسین (ع) این آرزوی ما را در این ماه عزیز برآورده کن.

اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید؟

حمادی: هیئت ما نیاز به حمایت دارد ولی متاسفانه از طرف مسجد امام خمینی(ره) حمایتی از هیئت دمام زنی نمی‌شود و جای درست و حسابی برای درست کردن و نگهداری دمامهایمان نداریم و بعدازماه محرم و صفر باید دمام‌ها را بار بزنیم و به خانه خودم در حیاط ساختمان 16 واحدی بنیاد مسکن ببریم از هیئت امنای مسجد امام خمینی (ره) تقاضای حمایت و پشتیبانی داریم.