اینجا اهواز قدیم است/ عامری؛ نخستین محله نمونه گردشگری

 به گزارش باشگاه خبرنگاران اهواز؛ گردشگری در اهواز همیشه موضوع بحث برانگیزی بوده است. شهروندان و گردشگران همیشه نسبت به محدود بودن نقاط دیدنی این کلانشهر به بلوارهای ساحلی گلایه دارند. این در حالیست که از چند دهه پیش بسیاری از شهرهای کشور مانند تهران، یزد، کاشان و... با احیای بافت تاریخی یا قدیمی شهرهای خود زمینه ای را برای رونق گردشگری فراهم کرده اند. در همین راستا و برای محقق شدن مطالبات شهروندان، مدیران شهری راهکارهایی را مورد توجه قرار داده اند. اخیرا احیای «محله عامری» به عنوان «محله نمونه گردشگری» در نشست «بررسی بافت های فرسوده شهری اهواز: چالش ها و راهکارها» پیشنهاد شده است.

فاطمه فرجی، دبیر نشستهای تخصصی مدیریت مطالعات و پژوهش معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری اهواز با تاکید بر تاثیر محله های قدیمی بر هویت بخشی به شهر، مسئله حفظ بافتهای قدیمی به عنوان سرمایه های معنوی شهر را ضروری می داند و می گوید: در این رابطه به طور مثال، «محله عامری» با بهره مندی از پتانسیلهایی چون نزدیکی به رودخانه، وجود آستان علی بن مهزیار، خانه های قدیمی که قابلیت تبدیل شدن به جاذبه‌های گردشگری دارند، بازار روز، پل قدیمی «سنون»، پل سیاه و قدیمی‌ترین مسجد اهواز در نوع خود کامل ترین مجموعه فرهنگی اهواز به شمار می‌رود که پتانسیل بسیار خوبی برای تبدیل شدن به «محله نمونه گردشگری» را به عنوان بخش مهمی از تاریخ شهر اهواز دارد.

وی با تاکید بر لزوم تقویت جاذبه های گردشگری شهر، اظهار می کند: در این رابطه نیاز به یک تلاش همگانی داریم. همکاری شهرداری، سازمان میراث فرهنگی، سازمانهای آب و برق، اداره کل راه و شهرسازی و بانک ها در این راستا ضروری است و می‌تواند گره از مشکلات فراوان موجود بگشاید.

احیای هویت شهری

در شهرسازی «بافت تاریخی» به هسته اولیه شهرهای سنتی و قدیمی که در دوره باستان (قبل از دوره قاجاریه) شکل گرفته گفته می شود. قلعه یا ارگ و برج و بارو مشخصه اصلی این بافت هاست. «بافت قدیمی» شهرها نیز در دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، تا پیش از سال 1300 هجری شمسی شکل گرفته که بناها به صورت حلقوی دور هسته تاریخی ساخته شده اند.

سعید امان پور عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز می گوید: در اهواز اگر چه «بافت تاریخی» نداریم اما «محله عامری» به عنوان هسته اولیه شکل گیری شهر، بافت قدیمی به شمار می آید به عبارتی عامری اهواز قدیم به حساب می رود.

وی درباره ضرورت حفظ بناهای با ارزش اظهار می کند: شهر یک موجود زنده است. بافت های تاریخی و قدیمی شناسنامه و هویت هر شهر هستند که شهر را معرفی می کنند و هنر شهرسازی مردمان آن را نشان می دهند. بنابراین بافت و بناهایی که متبلور کننده فرهنگ، تمدن، معماری و هنر شهرسازی یک منطقه هستند ارزش حفاظت دارند و باید حفظ شوند.

این استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری معتقد است: یکی از محله هایی که پتانسیل جذب گردشگر را در اهواز دارد، محله عامری است. این محله که از چهار طرف به پل سیاه، رودخانه کارون، بلوار پاسداران و انتهای محله عامری محدود می شود و به منطقه «اهواز قدیم» هم معروف است، به عنوان هسته اولیه شکل گیری شهر اهواز و بافت قدیمی به شمار می آید.

امان پور با بیان اینکه «محله عامری» از نظر تاریخ شکل گیری یک مرحله از تمام محله های اهواز جلوتر است، می افزاید: هم اکنون شهرداری هم مداخلاتی کرده و وضع آن از لحاظ دسترسی و ظاهر بهتر شده است. البته این اقدامات کافی نیست و باید بر اساس برنامه ریزی امکاناتی در آن مهیا شود.

وی اظهار می کند: قدمت و سابقه تاریخی شکل گیری این محله، مردم بومی و آداب و رسوم آنها، پل سیاه که یکی از آثار با ارزش شهر و بازمانده جنگ جهانی دوم است، همچنین وجود قدیمی ترین مسجد اهواز و بقایای بند اهواز در رودخانه کارون در این منطقه می تواند در قالب یک بسته گردشگری توسط راهنمایان زبده به علاقمندان ارائه شود. البته باید برای تمام آثار تاریخی یک تاریخچه و برنامه مدون تهیه شود تا برای علاقمندان و گردشگران جالب توجه باشد.

قدیمی ترین محله

در مقاله ای که با عنوان «بررسی و مقایسه هویت شهری در دو محله اهواز» به قلم سمیه مرادی کارشناس ارشد شهرسازی گرایش برنامه ریزی شهری، نوشته شده بخشی از پتانسیل های محله عامری بررسی شده است.

محله عامری با ۳۲٫۲ هکتار مساحت با پیشینه تاریخی از نظر نقش شهری به صورتی کاملا خطی در تبعیت از رودخانه کارون شکل گرفته است. خانه‌های قدیمی و نخل‌های بلند و پیر را شاید بتوان شناسنامه این محله شرق کارون دانست. این محله نام خود را از قبیله «بنی عامر» که ساکنان اصلی آن هستند اقتباس کرده‌است.

قدیمی های اهواز معمولا بیشتر در این منطقه ساکن بوده اند. بافت جمعیتی این محله نسبتا پیر است و ساکنان آن را خانواده هایی تشکیل می دهند که فرزندانشان ازدواج کرده و از این محله رفته اند و تداعی گر زنجیره ای از خانواده ها با ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و ارزش های فرهنگی نسبتا شبیه به هم در یک بافت و محدوده ی مشخص شهری به نام عامری است.

پل سیاه اهواز یکی از قدیمی ترین پل های رودخانه ای راه آهن


اکثر ساکنان این محله را قوم عرب ساکن در اهواز تشکیل می دهند و از این رو، محله بافت فرهنگی یکدست و زبان مشترک دارد. عنصری که پاسخ برخی از پرسش شوندگان و نیز مشاهدات میدانی نگارندگان به اهمیت آن در حس تعلق مکان به این محله صحه می گذارد. مشترکات فرهنگی و زبانی میان ساکنان، پیوند و نزدیکی میان آنان را برقرار کرده است. در این محله خبری از ادارات دولتی نیست. لایه حاشیه ای آن را کاربری تجاری تشکیل می دهد.  محله عامری در محدوده بافت فرسوده اهواز قرار دارد اما زندگی در آن همچنان جاریست.

کارون

این محله در جوار رودخانه کارون شکل گرفته و مردم با این رود خو گرفته اند، تا آنجا که بسیاری ساکنان آن، محله خود را بدون حضور کارون، بی معنی می دانند. اگرچه در اثر بی توجهی و آلودگی های زیست محیطی این رودخانه در مقایسه با سالهای پیش تفاوتهای بسیاری کرده و ورود بی رویه فاضلاب های شهری، اکوسیستم آن را به خطر انداخته، هنوز هم ماهیگیری در حاشیه این رودخانه، تفریح بسیاری از ساکنان قدیمی محله عامری است.

بقعه علی بن مهزیار اهوازی

آرامگاه علی ابن مهزیار اهوازی از دانشمندان  و اصحاب امامان (از امام جواد تا امام زمان) در ابتدای محله عامری واقع شده که هر ساله گردشگران زیادی را از داخل یا خارج استان برای زیارت جذب می کند. یکی از قدیمی ترین سدهای جهان در اهواز ( به زبان محلی سنون) که آثاری نیز از آن بر جای مانده عرض رودخانه کارون را پیموده در کنار پل هفتم واقع است.

مسجد حاج احمد عامری

قدیمی ترین مسجد اهواز به نام «مسجد حاج احمد عامری» نیز در این محله قرار دارد.



به گفته عاطفه رشنو کارشناس ارشد میراث فرهنگی خوزستان، مسجد حاج احمد عامری جزو اولین مساجد اهواز است که مثل بافت قدیمی منطقه که غالبا خشتی و آجری قدیمی است تشکیل شده است اما فرم ها و آثار به جا مانده بسیار کم و تشخیص قدمت و نوع تزئینات را مشکل کرده است.

این مسجد به دست شخصی به همین نام که از اشخاص قابل احترام زمان خویش بوده ساخته شده است. قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی نسبت داده شده اند. این مسجد از دیرباز تا کنون یک پایگاه فرهنگی و مذهبی مهم بوده است. به خصوص قدیمی ها از اقصی نقاط اهواز برای برپایی مراسم عزاداری ماه محرم به این محل مراجعه می کنند.

وی می افزاید: پلان مسجد به شیوه مساجد شبستانه صدر اسلام است و در آن اثری از گنبدخانه دیده نمی شود. مسجد دارای ستونهای ستبر مربع شکل است که بار وارده از طاق ها را به زمین منتقل می کنند. سقف مسجد از نکات برجسته بناست به خصوص ستونهای آن که به زیبایی و استواری تمام بنا شده و با ریزه کاری های مناسبی در بدنه دیده می شود. در بدنه طاق ها تزئینات «آجر معلقی» با اصالتی به چشم می خود که در اثر نفوذ رطوبت رو به زوال است و مهمترین کار برای نجات بخشی این بنا رطوبت زدایی و خشکاندن بناست.

بازار عامری

بازار عامری یکی از بازارهای قدیمی و سنتی اهواز و نوعی از بازار روز است. محل فروش میوه و تره بار، انواع ماهی و میگو و خرما. تا آنجا که بسیاری برای خرید سوغات حتما سری به این بازار می زنند، اگرچه به دلیل بی توجهی ها، چهر ه ای نامناسب به خود گرفته و ظاهری بسیار آشفته دارد.

محله عامری به دلیل وجود بازار قدیمی و نیز بافت تجاری خیابان اصلی خود، هم چنین نزدیکی به مرکز شهر اهواز و نیز همجواری با آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی، محل آمد و شد شهروندان سایر محلات اهواز نیز می باشد. از این رو در این محله، پاتوق هایی از قدیم همچنان وجود دارد که  نه تنها در خاطره جمعی ساکنان محله که در خاطرات ساکنان شهر نیز حضوری پررنگ دارند . پاتوق هایی همچون علی تگری و … که برای مردم اهواز نامی آشنا و یاد آور محله عامری ست و موجب سرزندگی و نشاط محله است.

راه دراز گردشگری در «بافت قدیمی»

کلانشهر اهواز با وجود ظرفیتهای فراوان، هنوز در جذب گردشگر راه درازی در پیش دارد. اگر چه اداره کل میراث فرهنگی خوزستان وعده کرده که برخی بناهای تاریخی این شهر از جمله «دانشکده سه گوش» را به عنوان موزه شهر و بخشی از ساختمان راه آهن را به عنوان محلی برای نمایش آثاری از نخستین راه آهن کشور راه اندازی کند اما جای «بافت تاریخی» اهواز در گردشگری هنوز خالیست. باید منتظر بود و دید متولیان میراث فرهنگی و مدیران شهری از ظرفیت اهواز برای رونق گردشگری چقدر می توانند از این ظرفیت بالقوه استفاده کنند./س