به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، گفته
شده كبوترخانه های منحصر به فرد اصفهان، به دلیل مصالح به كار رفته در
آنها و ساختار مدور و دیوارهای پر از حفره، به عنوان نخستین ساختمان های ضد
زلزله جهان شناخته می شوند.
مهدی پیرحیاتی*: گفته شده كبوترخانه های منحصر به فرد اصفهان، به دلیل
مصالح به كار رفته در آنها و ساختار مدور و دیوارهای پر از حفره، به عنوان
نخستین ساختمان های ضد زلزله جهان شناخته می شوند.
در بناهای مسكونی و سنتی اصفهان، در روزگار صفویه، معمولاكبوترخانه های
متعددی ساخته می شد تا به قول یكی از مستشرقانی كه در زمان شاه سلطان حسین
از اصفهان دیدن كرده، به صاحب خانه «آبرو» دهد.
انگلبرت كمپفر، طبیب، محقق و سیاح آلمانی درباره وجود برج های كبوتر در
خانه های مسكونی پایتخت آن روز ایران می نویسد: «باید از چهار برج
كبوترخانه یاد كرد كه معمار در چهار گوشه زمین بنا كرده است.
اینها را به شكل برج قلعه ها و از خشت خام ساخته اند. سقف آن دارای سوراخ های متعدد برای كبوترهاست و كنگره یی نیز برای آن ساخته اند. در داخل آن هزارها لانه ردیف هم دیده می شود كه كبوتران در آنها قرار می گیرند.
به كبوتران نیز كسی صدمه نمی رساند. اما اغلب این برج های مخصوص كبوتر را
از آن جهت می سازند كه به خانه آبرو و حیثیتی بدهند. زیرا این كبوترخانه ها
از سایر بناها مرتفع تر است و از دور نگاه بیگانگان را به خود جلب می
كند.»ولی كبوترخانه های بزرگ، معمولادر مزارع ساخته می شد تا به مزارع صیفی
و خربزه، كودرسانی كند. تاریخ شناسان معماری می گویند كبوترخانه از قرن
چهارم هجری در ایران ساخته می شده است: البته بدیهی است كه ساخت این بناها
پیش از قرن چهارم هجری هم رواج داشته است، اما اسناد و شواهد موجود به 1100
تا 1200سال پیش باز می گردد.
سفرنامه
ابن بطوطه، قدیمی ترین سفرنامه یی است كه در آن از كبوترخانه های اصفهان
نام برده شده: «... آن روز را نیز از وسط باغ ها، آب ها و دیه های زیبا كه
برج های كبوتر زیادی در آنها دیده می شود، به سیر خود ادامه دادیم و پسین
روز به شهر اصفهان رسیدیم...»شاردن نیز در سفرنامه خود چنین می گوید: «...
من عقیده دارم كه ایران مملكتی است كه بهترین كبوترخانه های جهان در آنجا
ساخته می شود. این كفترخان های عظیم شش بار بزرگ تر از بزرگ ترین پرورشگاه
های ما هستند.
اینها را از آجر بنا می كنند و رویش گچ و آهك می كشند و در تمام سطوح داخلی دیواره بنا از بالاتا پایین سوراخ هایی احداث می كنند تا كبوتران درآنها آشیانه كنند. همه كسانی كه مایل به داشتن كبوترخانه باشند، به استثنای سكنه یی كه متدین به مذهب رسمی كشور نیستند، می توانند آن را بسازند و در این مورد هیچ شرط انحصاری و امتیازی وجود ندارد و فقط مالیات كود می پردازند. در حوالی اصفهان بیش از سه هزار كبوترخانه می شمارند و تمامی اینها چنانكه من دیده ام، برای تحصیل كود ساخته شده اند، نه برای پرورش و تغذیه كبوتران...»
این ها گفته شد تا بهانه ای باشد برای اشاره به این نکته که بزرگترین کبوتر خانه جهان در حال تخریب کامل است:
از میان كوچه هایی كه با پلاستیك گلخانه یی پوشیده شده تا پای بزرگ ترین
برج های كبوترخانه جهان، راهی نیست. درست بعد از كیلومتر 7 مسیر اتوبانی
اصفهان به شهركرد، در روستایی از توابع بخش پیربكران شهرستان فلاورجان، برج
هایی قرار گرفته اند كه بیش از 400 سال قدمت دارند.
این برج ها به اندازه یی معروفند كه روستای مجاور آنها را به نام «چهار برج» می شناسند. برج اصلی (مادر) در میان زمین های كشاورزی ساخته شده. در زمینی به مساحت 250 متر مربع و ارتفاع بیش از 20 متر، آن هم در سه طبقه. حفره یی، در قسمت شمالی این برج، رو به صخره های سیاه شاهكوه، ساخته اند تا بشود از آن وارد برج اصلی شد.
درون برج، محوطه یی خالی است. با پنج ستون بسیار عظیم كاهگلی و تمام دیوارها از كف تا سقف، از حجره های كوچك 20 در 30 سانتی متری پوشیده شده، حجره هایی برای زندگی كبوتران. در مركز طبقه همكف این برج، نور آفتاب از چند حفره كوچك سقف، به درون می تابد و به كنگره های فراوان و حجره های بی شمار فضای داخلی برج، جلوه یی افسانه یی می دهد.
انگار در قلب سازه یی از سرزمین مریخی ها وارد شده ایم، سازه یی از خشت خام. راه پله یی تند و تیز، راه به طبقه دوم برج دارد. طبقه یی با همان ستون ها، همان حجره ها و همان دیوارهای عظیمی كه طبقه اول را با ارتفاعی بیش از 8 متر از سایر طبقات، جدا كرده است. در طبقه دوم، روشنایی بیشتر است و حجره ها كمتر، زیرا بخشی از دیواره سمت شمال غرب، به خاطر مرمت با آجر قزاقی، خالی از حجره های كبوتر شده، ولی راه پله یی كه به طبقه سوم می رود، آنچنان شیب تند و خاك لغزنده یی دارد كه پیداست سال ها دست مرمت به آن نرسیده.
طبقه سوم، از دو طبقه پایین تر، روشن تر است و آفتاب و نسیم از حفره دیوارها، به درون می آیند. حالامی توان از این بالا، 100 هزار حجره كبوتر را دید كه در بزرگ ترین مجموعه كبوترخانه یی جهان، با خاك رس و خشت خام، ساخته شده اند. از این طبقه است كه می توان به بام برج درآمد. بالای بام، در سه سو دور نمای مزارع و گلخانه های كشت صیفی، دیده می شود و در سمت شمال نیز جاده اصلی روستاهای منطقه كشیده شده كه از كوهپایه سیاه كوه می گذرد.
ولی پنجاه قدم آن سوتر، نیمه ویران شده برج كبوترخانه كوچك تری، چشم انداز را مانند تفی بر صورت تازه تراشیده یی، می خراشد. این برج، بر اثر باران سیل آسا، از میان به دو نیم شد و فرو ریخت. نیمه فرو ریخته، پایین برج، هنوز رها شده و نیمه ایستاده، به اندازه یی لرزان است كه به گفته حاج جعفر اسحاقی، كشاورزی كه در زمین های اطراف، صیفی می كارد، هنوز هیچ كس جرات نمی كند از پای آن رد شود یا موتوسیكلتش را آنجا در سایه بگذارد.
داریم با دستان خودمان هویت و فرهنگ و پیشینه تاریخی خودمان را از بین می بریم.
کشورهای عربی کماکان به دلیل نداشتن فرهنگ و تمدن،منتظر بهانه ای هستند تا آثار سرزمین پارس را به تاراج برده و مانند بادگیر آنها را به سرزمین خود نسبت دهند.مطمئن باشید تا چند وقتی دیگر کبوتر خانه ها هم به دلیل سهل انگاری مردم و مسئولین توسط یک کشور دیگر ثبت خواهند شد.