آیه ای که رئیس جمهور قرائت کرد، آیه 105 سوره انبیاء بود. اما این آیه از قرآن چه معنا و مفهومی دارد که زینت بخش پایان این سخنرانی مهم شد؟ این موضوع را از نگاه تفاسیر معتبر قرآن در ادامه دنبال می کنیم.
آیه 105 سوره انبیاء:
و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادى الصالحون
در زبور از پى آن کتاب (تورات) چنین نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من به میراث مى برند.
تفسیر آیه از نگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان
و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر: ظاهرا منظور از (زبور) آن کتابى است که به حضرت داوود نازل شد چه در جاى دیگر نیز آن را به این نام اسم برده و فرموده: (و آتینا داود زبورا). بعضى از مفسرین گفته اند مراد از آن قرآن است. بعضى دیگر گفته اند مراد از آن مطلق کتبى است که بر انبیاء نازل شده و یا بر انبیاء بعد از موسى نازل شده. ولى هیچ دلیلى بر آن وجوه نیست. بعضى از مفسرین گفته اند مراد از (ذکر) تورات است به دلیل اینکه خداى تعالى آن را در دو جاى از این سوره ذکر نامیده یکى در آیه (فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون ) دوم درآیه (و ذکرا للمتقین ). و بعضى دیگر گفته اند منظور از (ذکر) قرآن است به دلیل اینکه خداى عز و جل آن را در چند جاى از کلامش ذکر نامیده. و بنابراین قول، آن وقت بعد از قرآن بودن زبور با اینکه قبل از آن نازل شده عیبى ندارد چون مراد از بعدیت، بعدیت رتبى است نه زمانى. بعضى دیگر گفته اند مراد از آن لوح محفوظ است. ولى این قول صحیح نیست.
ان الارض یرثها عبادى الصالحون: مراد
از وراثت زمین این است که سلطنت بر منافع، از دیگران به صالحان منتقل شود و
برکات زندگى در زمین مختص ایشان شود، و این برکات یا دنیایى است که برمى
گردد به تمتع صالحان از حیات دنیوى که در این صورت خلاصه مفاد آیه این مى
شود که : به زودى زمین از لوث شرک و گناه پاک گشته جامعه بشرى صالح که خداى
را بندگى کنند و به وى شرک نورزند در آن زندگى کنند. و یا این برکات اخروى
است که عبارت است از مقامات قربى که در دنیا براى خود کسب کردند چون این
مقامات هم، از برکات حیات زمینى است هر چند که خودش از نعیم آخرت است.
از همینجا معلوم مى شود که آیه مورد بحث خاص به یکى از دو وراثت هاى دنیایى و آخرتى نیست بلکه هر دو را شامل مى شود.
آیه 10 سوره انبیاء در روایات:
و در تفسیر قمى در ذیل (و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر) فرموده :
کتاب هاى آسمانى همه ذکراند. و در ذیل آیه (ان الارض یرئها عبادى
الصالحون ) فرمودند: درباره قائم و اصحاب او است. و نیز فرمودند: زبور
مشتمل بر پیشگویی ها و حمد و تمجید و دعا بوده است.
روایات در باب مهدى
(علیه السلام) و ظهور او و زمین را از عدل پر کردن بعد از پر شدنش از ظلم و
جور - چه از طرق عامه و چه از طرق خاصه و چه از رسول خدا (صلى اللّه علیه و
آله و سلم) و چه از ائمه هدى (علیهم السلام) - آنقدر زیاد است که به حد
تواتر رسیده، و اگر کسى بخواهد به آنها وقوف یابد، باید به کتاب هایى که
مظنه این بحث در آنها مى رود مراجعه کند، و چنین کتاب هایى در بین عامه و
خاصه زیاد است.
تفسیر آیه از نگاه آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه
و لقد کتبنا فى الزبور من بعد الذکر: زبور
داود یا به تعبیرى که در کتب عهد قدیم آمده مزامیر داود عبارت است از
مجموعه اى از مناجات ها و نیایش ها و اندرزهاى داود پیامبر. بعضى مفسران
نیز احتمال داده اند که منظور از زبور در اینجا تمام کتب انبیاى پیشین
است.
ذکر در اصل به معنى یادآورى و یا چیزى که مایه تذکر و یادآورى است
و در آیات قرآن به همین معنى به کار رفته است. بعضى گفته اند که منظور از
ذکر در آیه مورد بحث قرآن است و زبور تمام کتب انبیاء پیشین، و کلمه من
بعد تقریبا معادل کلمه "علاوه بر" در فارسى خواهد بود و به این ترتیب معنى
آیه چنین مى شود : ما علاوه بر قرآن در تمام کتب انبیاء پیشین نوشتیم که
سرانجام سراسر روى زمین در اختیار بندگان صالح خدا قرار خواهد گرفت .
ولى
با توجه به تعبیراتى که در آیه به کار رفته، ظاهر این است که منظور از
زبور، کتاب داود و ذکر به معنى تورات است. با توجه به اینکه زبور بعد از
تورات بوده، تعبیر من بعد نیز حقیقى است و به این ترتیب معنى آیه چنین مى
شود: ما در زبور، بعد از تورات، چنین نوشتیم که این زمین را بندگان صالح ما
به ارث خواهند برد.
ان الارض یرثها عبادى الصالحون: ارض به مجموع کره زمین گفته مى شود و سراسر جهان را شامل مى شود. واژه ارث نیز به معنى چیزى است که بدون معامله و داد و ستد به کسى انتقال مى یابد، و گاهى در قرآن کریم ارث به تسلط و پیروزى یک قوم صالح بر قوم ناصالح و در اختیار گرفتن مواهب و امکانات آنها گفته شده است.
آیه 105 سوره انبیاء در روایات:
* در بعضى از روایات از این آیه تفسیر به یاران مهدى، که درود خدا بر او باد شده است. چنان که در مجمع البیان ذیل همین آیه از امام باقر چنین مى خوانیم: هم اصحاب المهدى فى آخر الزمان. بندگان صالحى را که خداوند در این آیه به عنوان وارثان زمین یاد مى کند یاران مهدى در آخر الزمان هستند.
* روایات بسیار زیادى که بالغ به حد تواتر است از طرق شیعه و اهل تسنن
در مورد حضرت مهدى از پیامبر گرامى و همچنین از ائمه اهلبیت که درود خدا بر
همه آنها باد نقل شده که همه آنها دلالت بر این دارد سرانجام حکومت جهان
به دست صالحان خواهد افتاد و مردى از خاندان پیامبر قیام مى کند و زمین را
پر از عدل و داد مى سازد آنچنان که از ظلم و جور پر شده باشد.
از جمله
این حدیث معروف از پیامبر نقل شده است: اگر از عمر جهان جز یک روز نماند،
خداوند آن روز را آنقدر طولانى مى کند تا مرد صالحى را از خاندان من
برانگیزد که صفحه زمین را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور
پر شده است.
* در کتاب مزامیر داود که امروز جزء کتب عهد قدیم است عین تعبیرى که در
آیات فوق خواندیم یا مشابه آن در چند مورد دیده مى شود و نشان مى دهد با
تمام تحریفاتى که در این کتب به عمل آمده این قسمت همچنان از دستبردها مصون
مانده است.
در مزمور 37 جملات زیر را می خوانیم:
جمله 9: زیرا که
شریران منقطع مى شوند، و اما متوکلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد، و
حال اندک است که شریر نیست مى شود، هر چند مکانش را استفسار نمائى ناپیدا
خواهد شد.
جمله 11: اما متواضعانه وارث زمین شده از کثرت سلامتى متلذذ خواهند شد.
جمله 27: زیرا متبرکان خداوند وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد.
جمله 29: صدیقان وارث زمین شده، ابدا در آن ساکن خواهند بود.
این تعبیرات، دلیل بر عمومیت حکومت صالحان است و کاملا با احادیث قیام حضرت مهدى تطبیق مى کند.
چرا در میان کتب آسمانى، تنها از این دو کتاب نام برده شده است؟
این
تعبیر ممکن است به خاطر آن باشد که داود، یکى از بزرگ ترین پیامبرانى بود
که تشکیل حکومت حق و عدالت داد، و بنى اسرائیل نیز مصداق روشن قوم مستضعفى
بودند که بر ضد مستکبران قیام کردند و دستگاه آنها را بهم پیچیدند و وارث
حکومت و سرزمین آنها شدند.
بندگان صالح خدا چه کسانی هستند؟
با توجه به اضافه شدن "بندگان" به "خدا"، مساله ایمان و توحید آنها روشن مى شود.
کلمه
"صالحون" که معنى گسترده و وسیعى دارد، همه شایستگی ها را به ذهن مى
آورد. شایستگى از نظر عمل و تقوا، شایستگى از نظر علم و آگاهى، شایستگى از
نظر قدرت و قوت و شایستگى از نظر تدبیر و نظم و درک اجتماعى.
بندگان صالح با چه شرایطی وارث زمین خواهند بود؟
هنگامى
که بندگان با ایمان، شایستگی های لازم را براى خود فراهم سازند، خداوند
نیز کمک و یارى مى کند تا آنها بر مستکبران پیروز شوند، دست هاى آلوده
شان را از حکومت زمین کوتاه کنند و وارث میراث هاى آنها گردند.
بنا بر
این تنها مستضعف بودن دلیل بر پیروزى بر دشمنان و حکومت روى زمین نخواهد
بود، بلکه از یک سو ایمان لازم است و از سوى دیگر کسب شایستگی ها. و
مستضعفان جهان مادام که این دو اصل را زنده نکنند به حکومت روى زمین
نخواهند رسید.