در سال 1037 قمری شاه عباس صفوی 110 جلد از نسخ خطی خود را در وقف کتابخانه آستان مقدس کریمه اهل بیت(ع) کرد که امروزه تعدادی از این کتب خطی باقی مانده است.
از سال 1331 شمسی دوباره این کتابخانه جان تازه‌ای گرفت که توسط تولیت وقت یعنی حاج سید ابوالفضل با وقف هزار و 500 جلد از کتب خود در این کتابخانه دوباره چرخ این محیط علمی به راه افتاد.
در سال‌های قبل و بعد از انقلاب نیز مراجع تقلید عنایات ویژه‌ای به کتابخانه داشتند و کتب زیادی را وقف این مکان کردند و فرهنگ وقف کتاب در این محیط تا جایی ارتقا یافت که هر نویسنده‌ای به نیت تقدس و تبرک علم و قلم خود یک جلد از نخستین چاپ کتاب خود را به این کتابخانه اهدا می‌کردند.
در حال حاضر این محیط چهار هزار مترمربع مساحت دارد که بیش از 100 هزار جلد کتاب و نشریه را در دل خود جای داه است و عموم موضوعات مذهبی، اعتقادی است هرچند سایر موضوعات نیز در این محیط علمی- فرهنگی به چشم می‌خورد.
در حال حاضر کتابخانه آستان حرم حضرت معصومه(س) با 23 نفر در 2 شیفت کاری و 2 بخش مجزای خواهران و برادران از ساعت 7 و 45 دقیقه صبح تا 8 و 45 دقیقه شب، فعالیت می‌کند.
کتابخانه ویژه حرم که در داخل حرم واقع است نیز از ساعت 7 صبح تا 11 شب فعالیت می‌کنند و خدام افتخاری نیز به اداره آن کمک می‌کنند.
کتابخانه آستان مقدس اولین کتابخانه عمومی کاملا قفسه باز موجود در استان قم است.
این کتابخانه شامل 2 بخش مجزا ویژه خواهران و برادران است که کاملا مستقل از هم فعالیت دارد و تنها کتابخانه عمومی استان قم است که 2 بخش خواهران و برادران آن همزمان و در تمام ایام هفته در 2 شیفت کاری فعالیت داشته و ارائه خدمات می‌دهد.
کتابخانه مجهز به مدیریت هوشمند
به گفته مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س)، این کتابخانه مجهز به سیستم آر اف آی دی است که همان مدیریت هوشمند می‌باشد و مجهز به تک‌هایی است که اطلاعات را به شکل رایانه‌ای در آن ذخیره کرده و مانع از برون رفت آن می‌شود و تنظیم و امانت این کتب نیز به شکل اتوماتیک انجام می‌شود.
مهدی احمدی بیان کرد: این کتابخانه دارای گنجینه‌های ارزشمندی است از جمله: نسخ خطی، چاپ سنگی، سربی و کتب قدیمی است، گنجینه قرآن نیز دارای انواع مختلف قرآن است که طی سال‌های متمادی گردآوری شده است. اسناد کتابخانه‌ای نیز بخش دیگری از این گنجینه‌هاست.
وی در خصوص مخزنی با عنوان 1340 بیان می‌کند: مخزن 1340 جهت نگهداری کتبی است که بیش از 50 سال قدمت داشته واز دسترس عموم دور و در مخزنی خاص نگهداری می‌شود که بجز این مخازن مابقی منابع کتابخانه به صورت قفسه باز در اختیار مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد؛ البته دسترسی عموم مراجعه کنندگان در فضای کتابخانه به این مخازن بلامانع بوده و می‌توانند از این منابع با شرایط آیین نامه بهره‌مند شوند.
مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) در ادامه با اشاره به بخش نشریات گفت: مطبوعات و نشریات گنجینه‌ای بی‌نظیر است که در این کتابخانه به وجود دارد که دربردارنده روزنامه، فصلنامه، نشریات و ماهنامه‌هایی است که بیش از صد سال عمر دارند و به شکل کاملا برابری در 2 بخش خواهران و برادران در دسترس مراجعین قرار گرفته است.
وی اظهار داشت: کتابخانه‌های مجازی بخش دیگر این کتابخانه است که بیش از 700 سایت و پایگاه اینترنتی مرتبط با مطالب و موضوعات موجود در کتابخانه در این فضای مجازی ثبت شده که در اختیار عموم قرار می‌گیرد که مطابق با سیاست کتابخانه، سامانه‌های مقالات علمی، خبرگزاری‌ها، پایگاه‌های متون علمی و... در این فضای مجازی فعال می‌باشد که با جستجو پیرامون موضوع مورد نظر به مطالب خود دست می‌یابند.
احمدی تصریح کرد: نرم افزار‌ها بخش دیگری از خدمات کتابخانه آستان مقدس است که در دو قالب ارائه می‌شود. برخی از نرم افزار‌ها مثل نرم افزارهای نور و مکتب اهل بیت(ع) و... که دارای محدودیت نصب است بر روی سیستم‌های موجود در کتابخانه قابل استفاده است و بخش عظیم دیگری که شامل بیش از سه هزار لوح فشرده است، به امانت داده می‌شود. این اقدام، گامی مفید جهت رفع نیاز علمی مراجعین بوده که به دلیل قیمت خرید بالای این نرم افزار‌ها قدرت خرید و استفاده عموم را کاهش داده، تهیه و به امانت سپرده می‌شود.
وی ادامه داد: نرم افزار ساماندهی محمل‌های اطلاعاتی کتابخانه، نرم افزار «آذرخش» است که تحت وب بوده و دارای انعطاف بالایی است که قابلیت بارگذاری تمام نسخ خطی و سنگی را به صورت همزمان دارد.
مسئول کتابخانه آستان مقدس قم علاوه بر اشاره به کتابخانه آستان مقدس به فعالیت کتابخانه ویژه حرم مطهر اشاره کرد که وابسته به کتابخانه آستان در حرم مطهر فعال است که تحت پوشش هسته مرکزی بوده و با 2 بخش مجزای خواهران و برادران ارائه خدمات می‌کند.
احمدی هدف از فعالیت کتابخانه ویژه حرم مطهر را چنین بیان کرد: در راستای ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای جایگاه کتاب در جامعه و افزایش بعد معرفتی زائرین، رواق معرفت در حرم مطهر به این امر اختصاص یافته است.
وی عنوان داشت: کتابهایی که در این کتابخانه عرضه می‌شود، ابتدائا تحت نظر شورای علمی بررسی و وارد فضای کتابخانه می‌شود. ملاک قرارگیری کتب در این فضا، سلیس و روان بودن متن کتاب، جوان پسندی، حجیم نبودن، موضوعات مذهبی و مرتبط با فضای حرم، زندگی ائمه، قرآن و تفاسیر، مباحث اعتقادی، داستان نماز، زیارت، کودک و نوجوان، امام(ره) و شهدا و کتب مذهبی به زبان‌های خارجی است.
مسئول کتابخانه آستان مقدس قم افزود: در کتابخانه ویژه حرم، قفسه‌ای تحت عنوان مناسبت‌ها وجود دارد که متناسب با مناسبت‌ها، کتب موجود در آن تغییر می‌یابد. قابل ذکر است کل کتاب‌های کتابخانه ویژه حرم مطهر تعویض می‌شود.
احمدی عنوان کرد: در این کتابخانه ویژه از هر کتاب 15 نسخه موجود است که مورد استفاده همزمان زائرین، قرار می‌گیرد تا موجب محرومیت دیگران از آن کتب نشود که به شکل مداوم 135 عنوان در 2 بخش خواهران و برادران قرار می‌گیرد که این بخش با استقبال بسیارخوب زائران روبرو شده است و چهره‌های مذهبی و شخصیت‌های بر‌تر کشوری نیز از این کتابخانه بازدید کردند.
وی با اشاره به اعضای کتابخانه آستان حضرت فاطمه معصومه(س) خاطرنشان کرد: کتابخانه آستان مقدس به 2 شیوه اعضا ثابت و متغیر عضوگیری می‌کند شرایط عضویت و محدودیت‌های عضویت در کتابخانه‌های کشور موجب عدم توجه به فرهنگ مطالعه و گسترش کتابخوانی در کشور شده و این کتابخانه موانع عضویت را از سر راه مخاطبین و علاقمندان برداشته و مراجعین تنها با ارائه کارت شناسایی و در اختیار قرار داشتن کارت عضویت موقت روازنه، بدون پرداخت حق عضویت و ثبت نام می‌توانند از کتب موجود در کتابخانه استفاده کنند که این افراد اعضای متغیر را تشکیل می‌دهند که روزانه صد‌ها مراجعه داشته که آمار کلی اعضا متغیر به دلیل ورود و خروج زیاد روزانه نامشخص است.
مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت معصومه(س) افزود: علاقمندان نیز می‌توانند با پرداخت حق عضویت و ارائه مدارک لازم جهت استفاده خارج از فضای کتابخانه و امانت گیری نرم افزار‌ها و کتاب‌های موجود در عضویت سالانه داشته باشند و از خدمات مختلف و متنوع این محیط علمی غنی استفاده لازم را داشته باشند.
همچنین علاقمندان با مراجعه به آدرس www.masoumeh.com اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت و آشنایی بیشتری با این کتابخانه مقدس پیدا کنند./س
فاطمه اعظمی