به گزارش
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، کسانی که بر هراس از مرگ غالب می‌شوند و تصمیم به تنظیم وصیتنامه می‌گیرند بهتر است با برخی بایدها و نبایدها در این خصوص آشنا شوند. با نگاهی به قوانین مشاهده خواهیم کرد که سه نوع از وصیتنامه وجود دارد که دادگاه‌ها آن را به رسمیت می‌شناسند. بنابراین اگر قصد وصیت داشتید حتما یکی از این قالب‌ها را انتخاب کنید: وصيتنامه خودنوشت، وصيتنامه رسمي و وصيتنامه سري.
وصیت، اداره اموال بعد از حیاتما در طول حیات خود تصمیمات متعددی می‌گیریم که باعث کم شدن مالی از دارایی ما یا اضافه شدن مالی بر آن می‌شود. اما علاوه بر تصرف در اموال در زمان حیات، ما می‌توانیم در اموال خودمان حتی بعد از مرگ نیز تصرف کنیم. مرگ، پایان شخصیت انسان است و پس از آن دارایی انسان از او جدا می‌شود. اما تا زمانی که زنده هستیم می‌توانیم برای این زمان هم تصمیم‌هایی بگیریم. این کار به وسیله وصیت کردن انجام می‌شود.
مزیت این امر این است که تا زمانی که زنده هستیم می‌توانیم در آن تجدیدنظر کنیم و تصرفات جدیدی انجام دهیم. اما سوال این است که این تصرفات را چگونه انجام دهیم؟ این کار به سه طریق انجام می‌شود. تفاوت سه دسته از وصيتنامه بر مبناي تشريفات تنظيم، اعتبار و قدرت اثباتي است و هر سندي خارج از اين سه باشد، بعنوان وصيت مورد پذيرش قرار نمي‌گيرد. در حقوق ايران وصيت لزوما بايد كتبي باشد و وصيت شفاهي قابل استناد قانوني نيست و اثبات چنين وصيتي با شهادت امكانپذير نخواهد بود. البته بحث ما در مورد وصیتی است که در دادگاه‌ها بتوان به آن استناد کرد وگرنه ممکن است شخصی به صورت شفاهی وصیتی کند و فرزندان وی هم به صورت اخلاقی آن را با میل و رغبت انجام دهند. اما اگر اختلافی در مورد همین وصیت به وجود آمد در دادگاه برای اثبات آن مشکلاتی وجود خواهد داشت.
وصیتنامه خودنوشتاگر به قانون امور حسبي مراجعه کنیم مشاهده خواهیم کرد که برای صحت و اعتبار وصيتنامه خودنوشت شروطی در نظر گرفته شده است. پيش از هر چيز لازم است كه تمام متن وصيتنامه به خط خود وصیت‌کننده یا چنانکه این قانون می‌گوید «موصی» نوشته شود. بیشتر وصیت‌نامه‌ها از این نوع است و اصطلاح حقوقی «خودنوشت» اصطلاحی است که قانونگذار برای این نوع وصیت‌ها در نظر گرفته است که از سایر انواع وصیت متمایز شود.بنابراين شخصي كه سواد خواندن يا نوشتن ندارد و يا بدليل نابينايي يا ناتواني قادر به نوشتن نيست، نمي‌تواند «وصيتنامه خودنوشت» تنظيم كند. به عبارت دیگر در نگارش چنين وصيت‌نامه‌اي امكان وكالت دادن به غير وجود ندارد.
وصيتنامه خودنوشت لزوما بايد داراي تاريخ روز و ماه و سال به خط خود موصي باشد تا در صورت ترديد، اهليت موصي در زمان نگارش وصيتنامه مشخص شود و هم در صورت متعدد بودن نسخه‌های وصیتنامه، مشخص شود كه كداميك آخرين اراده موصي بوده است. وصيتنامه خودنوشت لزوما بايد امضاي موصي را در ذيل يا صدر خود داشته باشد. براي اعتبار وصيت خودنوشت مهر و اثر انگشت موصي به تنهايي كفايت نمي‌كند و وجود امضا به تنهايي يا به انضمام مهر يا امضا ضروري است. چنين وصيت‌نامه‌اي كه طبق شرايط قانوني تنظيم شود، واجد اعتبار خواهد بود. اما به هر حال سندي عادي بشمار مي‌رود و وارثان موصي و ساير كساني كه در برابر آن قرار مي‌گيرند مي‌توانند اصالت آن را مورد ترديد قرار دهند.
وصیتنامه رسمیوصيتنامه رسمي شكل ديگري از وصيتنامه است كه مورد پذيرش قانون قرار گرفته است. ترتيب تنظيم وصيتنامه رسمي و اعتبار آن مثل شرایطی است که براي اسناد تنظيم شده در دفاتر اسناد رسمي مقرر شده است. اين شكل از وصيتنامه اين مزيت را نسبت به شكل قبلي دارد كه افراد بی‌سواد و يا افرادي كه توانايي نوشتن ندارند نيز مي‌توانند از آن استفاده كنند. بعلاوه با ثبت اين نوع از وصيت در دفاتر اسناد رسمي، نگراني‌هاي ناشي از گم شدن و از بین بردن وصيتنامه از بين مي‌رود و اراده وصیت‌کننده از خطرات و وقوع حوادث مصون مي‌ماند. در اجراي چنين وصيت‌نامه‌اي نياز به اثبات اصالت آن از جانب موصي‌له وجود ندارد و در بسياري موراد حتي رجوع به دادگاه نيز ضرورتي پيدا نمي‌كند، چرا كه وصيتنامه رسمي سندي رسمي و لازم‌الاجرا بشمار مي‌رود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواهد اموال غير منقول، بدون اينكه نيازي به حكم دادگاه باشد، قابل اجرا است.
وصیتنامه سریدسته سوم از وصيت‌نامه‌ها كه عنوان آن صراحتا در قانون مورد اشاره قرار نگرفته، وصيتنامه سري است. برای کسانی که می‌خواهند دیگران از اراده آنها در مورد وصیتشان آگاه نشوند استفاده از این نوع وصیتنامه توصیه می‌شود. وصيتنامه سري توسط وصیت‌کننده لاك و مهر مي‌شود و در اداره ثبت محل اقامت وي يا در محل ديگري كه در آئين‌نامه‌هاي قانونی مقرر مي‌شود، حفظ و نگهداري مي‌شود. اين نوع از وصيتنامه از بيشتر مزاياي وصيت‌نامه‌هاي خودنوشت و رسمي برخوردار است. موصي در زمان حياتش اقدام به نگارش آن مي‌كند ولي مي‌تواند همواره اطمينان داشته باشد كه هيچكس از نگارش آن مطلع نخواهد شد و بصورت امري پنهاني باقي مي‌ماند.
از سوي ديگر همه افراد حتي كساني كه سواد يا توانايي جسمي نوشتن ندارند امكان استفاده از آن را دارند و تنها وجود امضاي موصي در وصيتنامه براي اعتبار آن كفايت مي‌كند. وصيتنامه سري جزو اوراق خصوصي و شخصي موصي باقي نمي‌ماند و با قرار گرفتن در اختيار يك مرجع رسمي از هرگونه تعرض، حادثه و تزوير بدور خواهد بود. موصي با ثبت وصيتنامه در مرجع رسمي به صحت وصيت اقرار مي‌كند و مباشرت او در تنظيم سند امانت هيچ ترديد در اصالت وصيتنامه باقي نخواهد گذاشت. در خصوص اعتبار وصيتنامه سري بايد ميان سند ثبت امانت كه در مرجع رسمي تنظيم مي‌شود و به امضاي موصي مي‌رسد با خود وصيتنامه قائل به تفاوت شد. سند ثبت امانت از آن جهت كه نزد مرجع رسمي تهيه و تنظيم شده سند رسمي بشمار مي‌رود و از اعتبار اين قبيل اسناد برخوردار است، پس قابل انكار و ترديد نيست و براي اثبات بي‌اعتباري آن از طريق ادعاي جعل يا ادعاي ديگر بايد از سوي مدعي دليل آورده شود. اما خود وصيتنامه سري سندي عادي بشمار مي‌رود.
وصیت تا ثلث اموالباید توجه داشت که تملک در اموال بعد از مرگ از طریق وصیت تنها محدود به ثلث اموال است. یعنی یک سوم اموال را از طریق وصیت در زمان بعد از ملک می‌توانیم اداره کنیم. در صورتی که وصیت ما بیش از یک سوم را در بر بگیرد این وصیت پذیرفته نخواهد شد مگر اینکه وارثان با آن موافقت کنند. موضوع دیگری که در رابطه با وصیت باید از آن اطلاع داشته باشیم این است که نمی‌توان از طریق وصیت یکی از وارثان را از ارث محروم کرد. اگرچه این موضوع دستمایه برخی فیلم‌ها و سریال‌ها قرار گرفته است اما مقررات ارث امری است و امکان تغییر آنها وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان کسی را از ارث محروم کرد یا شخصی را به وارثان اضافه کرد.
وصیت تملیکی و وصیت عهدیآنچه تا کنون در خصوص وصیت گفتیم مربوط به وصیت تملیکی بود. در این نوع وصیت، مالی در زمان بعد از فوت تملیک می‌شود. اما نوع دیگری از وصیت، وصیت عهدی است. این وصیت معمولا برای تعیین وصی برای اداره اموال کودک بعد از فوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. وصیت کننده یا موصی که پدر یا پدربزرگ کودک است در این نوع از وصیت شخصی را به عنوان وصی تعیین می‌کند تا بعد از مرگ خودش اداره اموال وی را برعهده گیرند. وصی در زمان حیات وصیت‌کننده می‌تواند با این وصیت مخالفت کند اما بعد از مرگ وی این وصیت مستقر می‌شود و او باید به انجام آنچه مامور به انجام آن شده است اقدام کند.
وصیت یکی از قالب‌های موجود در قانون مدنی کشور ماست که عمدتا ناظر به تصمیماتی در زمان بعد از فوت است. این قالب گاه شکل عقد دارد و برای تملیک مالی برای زمان بعد از فوت مورد استفاده قرار می‌گیرد که در این صورت به آن عقد تملیکی گفته می‌شود و گاهی شکل ایقاع به خود می‌گیرد و تنها با یک اراده به وجود می‌آید و تعهداتی را در زمان بعد از فوت به وجود می‌آورد. در این صورت به آن وصیت تملیکی خواهند گفت. به هر حال وصیت در سه قالب خودنوشت، رسمی و سری تنظیم خواهد شد.