به گزارش گروه استانها باشگاه خبرنگاران از بجنورد، جنگل‌های هیرکانی شمال ايران یکی از منحصربه فردترین جنگل‌ها در دنیا به شمار مي روند که همچون نواري سبز بر شیب‌های شمالی جبال البرز قرار گرفته و سواحل جنوبی دریای خزر را می‌پوشانند.
در مورد قدمت جنگل هاي هيركاني ايران گفته مي شود این جنگل‌ها که از دوران ژوراسیک به جای مانده‌اند، در سال هاي گذشته 7.3 میلیون هکتار پوشش جنگلی ایران را تشکیل می‌دادند، اما اکنون به 1.8 میلیون هکتار تقلیل یافته‌اند.
از يك سو قدمت این جنگل‌ها که جزو بقایای دوران سوم زمین‌شناسی محسوب مي شوند و از سوي ديگر وجود 80 گونه گیاهان چوبی از جمله گونه‌های بسیار نادری مانند راش، بلوط، توسکا، نارون، گیلاس وحشی، بارانک، سرخدار، نمدار و ... اين اراضي را به موزه اي زنده و ذخيره گاهي ژنتيكي بدل كرده است.
اگر چه این ناحیه از حوالی آستارا در شمال غرب تا حوالی گرگان در شرق ایران ادامه می‌یابد اما بخشي از آن نيز در محدوده استان خراسان شمالي واقع شده، بخشي كه بيش از 25 هزار هكتار برآورد شده است.
در واقع جنگل هاي پهن برگ خزري در حوزه پارك ملي استان گلستان پايان مي يابد و به جنگلهاي كوهستاني خشك و نيمه خشك و ناحيه رويشي ارس خراسان شمالي متصل مي شود اما در اثر وجود اقليم خاص محلي و تجمع رطوبت در دامنه هاي شمال كوه هاي آلاداغ، جنگل هاي ناحيه نيمه مرطوب در اين منطقه به وجود آمده كه به جنگل هاي پهن برگ خزري و هيركاني شباهت دارند.
اين جنگل ها از نظر جنگل شناسان، اكولوژي و پتانسيل هاي طبيعي جايگاه ويژه اي در منطقه دارند و به واقع مي توان آنها را تبلوري از شگفتي ها و جلوه گاه تنوع زيستي از نظر پوشش گياهي براي آينده عنوان كرد.
اين ناحيه رويشگاه گونه هاي پهن برگ از جمله بلوط، افراي شيردار، ون، گلابي وحشي، ازگيل و ... در سطح 25 هزار هكتار است كه به صورت نواري سبز بر روي دامنه شمالي كوه هاي آلاداغ گسترش دارد.
25 هزار هكتار جنگل هيركاني در خراسان شمالي
از حدود 1.8 ميلون هكتار جنگل هيركاني موجود در كشور بخش بسيار اندكي از آن يعني كمي بيش از 25 هزار هكتار در خراسان شمالي واقع شده است كه غالب آن نيز در شهرستان مانه و سملقان قرار دارد.
البته جنگل هاي موجود در اين استان تنها به جنگل هاي هيركاني محدود نمي شود در واقع از پنج ناحيه رويشي موجود در كشور، دو ناحیه هیرکانی- خزری و ایران و توران هر چند به صورت محدود در خراسان شمالي وجود دارد.
به طور كلي در اين استان گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری دو میلیون و 33 هزار و 36 هکتار است که از این وسعت یک میلیون و 414 هزار هکتار مرتع، بیش از 183 هزار هکتار بیابان و 434 هزار و 550 هکتار نيز جنگل است.
صيانت از جنگل هاي هيركاني استان
در سال 89 بود كه در پي توافق حاصل شده با معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري كشور، مقرر شد تا با توجه به ارزش ژنتيكي جنگل هاي ناحيه هيركاني خراسان شمالي، از محل طرح ملي صيانت از جنگل هاي شمال، به جنگل هاي استان نيز اعتبار اختصاص يابد.
از سال 89 تاكنون طرح حفاظت و احياي جنگل هاي هيركاني خراسان شمالي در قالب دو فاز جنگلداري توليدي غيرچوبي در حدود 20 هزار هكتار اجرا شده و فاز سوم آن نيز در پنج هزار هكتار در دست بررسي بوده و نيازمند اختصاص اعتبار است.
با اجراي دو فاز نخست اين طرح عرصه هاي تخریب یافته قبلی خلع ید و دوباره احیا شد و گونه های جدیدي از قبیل بلوط، داغداغان، زالزالک و .... كشت شد.
در سال نخست اجراي اين طرح تنها 86 ميليون تومان اعتبار ملي در قالب طرح ملي صيانت از جنگل هاي شمال به جنگل هاي هيركاني خراسان شمالي واقع در منطقه جوزك، دركش و هاور، شهرستان مانه و سملقان اختصاص يافت كه اين اعتبار در زمينه عمليات جنگلداري حفاظتي غيرچوبي در سطح دوازده هزار هكتار و عمليات گشت و مراقبت در سطح 25 هزار هكتار هزينه شد.
قرار بود در سال 90 براي مابقي سطح جنگل هاي هيركاني اين استان تا سطح 25 هزار هكتار نيز طرح جنگل داري غيرچوبي در راستاي مديريت جنگل و افزايش كميت و كيفيت آن تهيه و تامين اعتبار شود اما اين مهم به طور كامل اجرايي نشد.
در سال 90 با وجود اختصاص اعتبار اندك، سطحي بالغ بر هزار هكتار از جنگل هاي مخروبه منطقه تيغ بل شناسايي و در راستاي اجراي ماده 50 قانون حفاظت و بهره برداري از جنگل ها و مراتع كشور قرق شد.
البته نبايد فراموش شود كه علاوه بر اين اقدام از سال 1374 به بعد نيز سطحي بالغ بر چهار هزار هكتار از جنگل هاي هيركاني خراسان شمالي قرق شده بود؛ مجموعه اقداماتي كه نه تنها باعث حفظ تنوع گونه اي و همچنين افزايش روند توالي در سطح جنگل هاي منطقه براي سال هاي آتي شد، بلكه شرايط محيطي و زيستي گونه هاي گياهي و جانوري منطقه را متحول نمود، به گونه اي كه در برخي مناطق جنگلي تاج پوشش گونه ها به 100 درصد رسيد.
حفاظت از جنگل هاي هيركاني در سال 91
در سال 91 اعتباری معادل 91 میلیون تومان برای تهیه طرح جنگلداری تولیدی غیرچوبی برای مدیریت جنگل در سطح جنگل های هیرکانی خراسان شمالي به مساحت شش هزار هکتار اختصاص يافت.
با این اقدام عملا درکل سطح جنگل های استان طرح جنگلداری تولیدی غیرچوبی تهیه شده و بر اساس برنامه بعد از آن مدیریت جنگل های مذکور در قالب طرح مدون، انجام مي شد.
البته بايد توجه داشت كه جنگل‌های پهن برگ استان جنبه حفاظتی داشته و بهره برداری و قطع درخت در آن با توجه به شرایط اکولوژیکی استان به طور كلي ممنوع است، لذا صيانت از اين جنگل ها در قالب طرح کاهش عوامل تخریب و احیاء و توسعه جنگل صورت مي گيرد.
استفاده از پتانسيل گردشگري جنگل هاي خراسان شمالي
همچنين نبايد جنبه های توریستی و تفریحی ناحیه رویشی هیرکانی واقع در خراسان شمالي را ناديده گرفت، منطقه اي كه با توجه به شرایط توپوگرافی، وجود چشمه سارها و آبشارهای زیبا، پوشش گیاهی منحصر به فرد از پتانسیل های اقتصادی خراسان شمالي به شمار مي رود و در صورتي كه از اين پتانسل بهتر از وضعيت كنوني استفاده شود، بخش قابل توجهي از درآمد اقتصادي خانوارهاي روستايي را تشكيل خواهد داد.
با اين وجود بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه در ناحیه رویشی هیرکانی خراسان شمالي تلفیقی از گونه های گیاهی دو ناحیه رویشی ایران و تورانی و هیرکانی مشاهده مي شود، لذا شرایط شکننده و ناپایدار منطقه موجب در معرض خطر قرار گرفتن گونه های درختی و گیاهی مي شود.
كارشناسان جنگلداري معتقدند كه در صورت بروز حادثه و تخریب در جنگل هاي هيركاني خراسان شمالي، عملا برگشت پذیری آن ناممکن و یا با وقت و هزینه زیادی نياز دارد.
گونه هاي جنگلي موجود در مناطق هيركاني استان با در نظر گرفتن شرايط اكولوژيكي خراسان شمالي، داراي ارزش ژنتيكي بسيار بالايي بوده و با توجه به اين كه تنها جنگل هاي پهن برگ ناحيه هيركاني در شمال شرق كشور محسوب مي شوند، پتانسيل بالايي براي جذب گردشگر دارند.
به نظر مي رسد با توجه به اجراي دو فاز نخست طرح صيانت و احياي اين جنگل ها در قالب جنگلداري توليدي غيرچوبي و در دست اقدام بودن فاز سوم اين طرح، اختصاص اعتبار براي مديريت كامل جنگل هاي هيركاني خراسان شمالي ضرورتي انكارناپذير است./ش