وجود بیش از 500 گونه گیاهی در منطقه
وجود بیش از ۵۱۰ گونه گیاهی شناسایی شده که بیش از ۳۰ گونه آن به گیاهان دارویی با ارزش اختصاص دارد، گویای اهمیت پوشش گیاهی این منطقه است.
از گونه های شاخص جانوری طالقان می توان به خرس قهوه ای، پلنگ، سیاهگوش، گربه وحشی، کل و بز، گرگ، کفتار راه راه، روباه، شغال، گراز، خرگوش و تشی اشاره کرد.
سیاهگوش در اطراف روستای دنبلید در ضلع شمالی سد طالقان
همچنین انواع پرندگان از جمله کبک، کبک دری، بلدرچین، پرستو، انواع پرندگان مهاجر مانند مرغابی، غاز، لک لک و پرندگان شکاری و لاشخور مانند عقاب طلایی، سارگپه، دلیجه، دال و کرکس را می توان در طالقان مشاهده کرد.
کرکس زخمی پیدا شده در بخش پایین طالقان در حال مداوا در اداره محیط زیست
بز وحشی (کل و بز) از گونه های حمایت شده کشور به شمار می رود و در حالیکه جمعیت آن در اکثر زیستگاه ها در حال نابودی و یا با کاهش شدید روبرو است، جمعیت بسیار مناسبی از این گونه در زیستگاه های طالقان زندگی می کنند.
حضور 15 قلاده پلنگ و هزار راس کل و بز در منطقه
آنطور که مدیر دیده بان حیات وحش و محیط زیست ایران می گوید: طی آخرین سرشماری صورت گرفته با وجود اینکه تیم سرشماری به دلیل وسعت منطقه، صعب العبور بودن و تعداد کم نیرو، موفق به پایش تمام عرصه ها بطور کامل نشدند، حدود هزار راس کل و بز به روش مشاهده مستقیم شمارش شدند که با احتساب کل و بزهای مشاهده نشده جمعیت این گونه در این منطقه بیشتر از تعداد شمارش شده است.
به گفته او، با وجود وضعیت بحرانی پلنگ ایرانی در بیشتر نقاط کشور، طالقان یکی از بهترین زیستگاه های این گونه در ایران به شمار می رود، بطوریکه پلنگ به دفعات در عرصه های طبیعی و حتی در نزدیکی روستاهای این منطقه مشاهده شده و تخمین زده می شود حدود ۱۲ تا ۱۵ قلاده پلنگ در عرصه های طبیعی طالقان زیست می کنند که وجود این تعداد پلنگ در این منطقه آمار شگفت انگیزی از جمعیت این گربه سان کمیاب به شمار می رود.
تصویر لاشه پلنگی که در دره سردیک در بخش بالا طالقان در اثر فرود بهمن مدفون شده و پس از آب شدن برف و یخ مشاهده شد
کیوان هوشمند افزود: همچنین موارد متعددی از مشاهده و حضور خرس قهوه ای در اطراف آبادی های منطقه و تخریب کندوهای عسل گزارش شده است.
ردپای بجا مانده از خرس در محدوده روستای خسبان در نزدیکی شهر طالقان
عرصه های طبیعی طالقان جزو هیچیک از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست نیست
عرصه های طبیعی طالقان با وجود این پتانسیل بالا و تنوع زیستی کم نظیر، جزو هیچیک از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار ندارد و این منطقه که بی شک بسیاری از قسمت های آن مستعد ارتقا سطح حفاظتی به درجه پارک ملی است حتی به عنوان منطقه حفاظت شده نیز معرفی نشده است!
ردپای بجا مانده از خرس در محدوده روستای جواستان
به گفته حشمت اله کشیری رئیس اداره محیط زیست طالقان، حفاظت از عرصه های طبیعی طالقان با وسعتی معادل هزار و ۳۲۵ کیلومتر مربع، وجود یک شهر و ۳ بخش (بالا طالقان، بخش مرکزی و پایین طالقان)، با دشواری ها و مخاطرات بسیاری روبروست.
کشیری می گوید: طبیعت طالقان به دلیل بهره برداری های بی رویه و نبود برنامه مدیریت آمایش سرزمین، دستخوش آسیب های جدی شده ، به شکلی که ارتباط طبیعی و منطقی میان اجزا محیط زیست این منطقه در بسیاری نقاط گسسته و اکوسیستـم های موجـود در بسیاری از بخش ها از حالت تعادل و امکان خود تنظیمی و خود ترمیمی خارج شده است.
نابودی اکوسیستم طبیعی بر اثر تغییر کاربری اراضی و رشد ساخت و ساز های مسکونی
به گفته وی، پس از احداث و آبگیری سد طالقان با توجه به قرار گرفتن اراضی کشاورزی و اراضی ملی در محدوده مشرف به دریاچه سد، به دلیل جاذبه های توریستی، تمایل به ساخت و سازهای مسکونی و توریستی رشد فزاینده ای داشته و تغییر و تبدیل اراضی کشاورزی و تخریب مراتع و اکوسیستم کوهستان در حال حاضر به وفور مشاهده می شود که در ابعاد وسیع، لطمات جبران ناپذیری بر کیفیت اکوسیستم منطقه وارد می کند.
تخریب سیمای کوهستانی منطقه در اثر خاکبرداری در شیب برای جاده دسترسی
رئیس اداره محیط زیست طالقان با اشاره به اینکه ایجاد جاده های غیراصولی به بهانه های مختلف از جمله نصب دکل های فشار قوی و جاده های دسترسی در محیط کوهستان، زخمی دائمی بر سیمای زیبای کوهستان وارد می کند تأکید می کند: اخیرا نیز به دلیل اینکه تنها جاده دسترسی به این منطقه در حوزه استحفاظی استان قزوین است، طرحی جهت احداث جاده دسترسی از دل کوه های منطقه در دست اجرا است که این طرح مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی ندارد و با تخریب سیمای کوهستانی منطقه درحال حاضر ادامه داشته و حجم قابل توجه خاکبرداری در شیب، باعث شده خسارات جبران ناپذیری به این اکوسیستم کوهستانی وارد شود.
ردپای پلنگ مابین کوه بمبران و مهران در بخش بالا طالقان
صدور بیش از 10 مورد پروانه اکتشاف معادن در منطقه طی 2 سال اخیر
به گفته کشیری، از دیگر عوامل مهمی که اکوسیستم طالقان را تحت تاثیر قرار داده فعالیت های معدنی است که در این راستا افرادی جهت کسب درآمد با بدست آوردن مجوز به هر طریق ممکن با تمام لوازم و تجهیزات پیش رفته وارد منطقه شده و ضربه های جبران ناپذیری به طبیعت وارد می کنند. بررسی ها نشان می دهد درحال حاضر در کل منطقه بیش از ۵ مورد معدن سنگ فعالیت می کنند و در طول دو سال اخیر بیش از ۱۰ مورد پروانه اکتشاف معدن صادر شده که در صورت بهره برداری از آنها بر تهدیدات و مخاطرات منطقه افزوده خواهد شد.
افزایش گونه های مهاجم به دلیل بهره برداری بی رویه از گونه های گیاهی ارزشمند
او همچنین بهره برداری های بی رویه از گیاهان بومی منطقه جهت مصارف غذایی و دارویی را تهدیدی جدی برای تنوع زیستی و کاهش تراکم گیاهان با ارزش دارویی می داند که منجر به غلبه و جایگزینی گونه های مهاجم و کم ارزش تر می شود.
کمبود محیط بان، افزایش شکار غیرمجاز و وفور اسلحه در منطقه
به اعتقاد کشیری ، وجود ۷۶ پارچه آبادی در منطقه، حضور تعدادی شکارچی در اکثر این آبادی ها، دسترسی آسان از طریق این روستاها به زیستگاه های حیات وحش و تعداد اندک نیروهای حفاظتی، مقوله شکار غیرمجاز را به یکی از معضلات اساسی طالقان بدل کرده است.
رئیس اداره محیط زیست طالقان با ابیان اینکه منطقه ای به طول ۱۵۰ کیلومتر و وسعت هزار و 325 کیلومتر مربع و تعداد آبادی های مذکور تنها با ۷ محیط بان کنترل می شود تأکید می کنند: با توجه به شیفتی بودن نیروهای حفاظتی، در کل منطقه در هر ساعت تنها ۴ نفر محیط بان حضور دارند.
ردپای پلنگ در محدوده کوه بمبران در بخش بالا طالقان
کشیری معتقد است، اگر چه در این منطقه بهره برداری های بی رویه و دیگر مخاطرات مذکور تعادل اکوسیستم را تا حدود زیادی به هم ریخته و شکنندگی منطقه را موجب شده اما با اراده قوی و تلاش مستمر می توان بخش قابل توجهی از این خسارات را جبران و فرآیند رشد و توسعه منطقه را در مسیری مطمئن و پایدار قرار داد.
او حفاظت از محیط زیست را بدون همکاری مردم غیرممکن می داند، در این راستا بخش عمده ای از فعالیت های اداره محیط زیست طالقان به آموزش، آگاه سازی و تعامل با جوامع محلی اختصاص دارد و نتایج بسیار خوبی نیز در زمینه حاصل شده است.
آنطور که رییس اداره محیط زیست طالقان می گوید: در حال حاضر حدود ۳۰۰ نفر در ۷۶ پارچه آبادی این منطقه به عنوان همیاران محیط زیست در حفظ طبیعت طالقان، جلوگیری از تخریب زیستگاه ها و قطع درختان، مقابله با آتش سوزی احتمالی، همکاری در سرشماری حیات وحش و به خصوص در زمینه جلوگیری از ورود شکارچیان به منطقه و شکار غیرمجاز با نیروهای محیط زیست طالقان همکاری می کنند به طوریکه شکارچیانی که در گذشته هفته ای دو تا سه بار برای شکار به کوه می رفتند حالا یا به طور کلی شکار غیرمجاز را ترک کرده و یا به ندرت تخلفاتی در این زمینه از آنان سر می زند.
پلنگ در محدوده جواستان در بخش بالا طالقان
به اعتقاد او، آموزش و تعامل جوامع محلی موجب شده که با وجود تمام مخاطرات و عوامل تهدید کننده، جمعیت حیات وحش طالقان در سال های اخیر حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد رشد داشته است.
آنچه مسلم است با توجه به حضور گونه های گیاهی و جانوری ارزشمند و کمیاب در این منطقه ، حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب این زیست بوم ارزشمند، و کنترل روند توسعه در عرصه های طبیعی طالقان ضروری است و مسئولان بایستی ارتقا دست کم بخش هایی از این عرصه بی نظیر را جزء مناطق چهار گانه حفاظتی سازمان محیط زیست بررسی کرده و نسبت به جبران کاستی های موجود اقدام کنند.