حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛
«اللهم اجعل صيامي فيه صيام الصائمين و قيامي فيه قيام القائمين و نبهني فيه عن نومه الغافلين وهب لي جرمي فيه يا اله العالمين واعف عني يا عافيا عن المجرمين.»«خدايا روزه مرا در اين روز (و در هر روزه ماه مبارک رمضان) مانند روزه روزه داران حقيقي که (مقبول درگاه تست) قرار ده و اقامه نمازم را (و يا برپا داشتن هر کار خيري را) مانند نمازگزاران واقعي (مانند برپا دارنده هر کار خيري) مقرر فرما و مرا از خواب غفلت و غافلان (از ياد تو) هوشيار و بيدار ساز و هم در اين روز گناهم و جرمم را ببخش اي خداي عالميان و زشتيهايم را عفو فرما اي عفو کننده مجرمان.»
شرح دعا (1) «اللهم اجعل صيامي فيه صيام الصائمين»«خدايا روزه مرا در اين روز مانند روزه روزه داران واقعي قرار ده»
تقسیم بندی روزه داران از لحاظ درجه
هر روزه دار نزد پروردگار خویش دارای رتبه و درجه ایست که بنا به عملکرد خویش در نوع روزه داریش به دست می آورد که ما آن را به سه بخش تقسیم می نماییم:
1-روزه داران عام:
بعضی از روزه داران به روزه داران عام تعبیر می گردند ، چرا که آنان در روزه داری فقط از اعمالی اجتناب می کنند که موجب ابطال شکل و ظاهر روزه می گردد ، که موارد ابطال آن در رساله های عملیه موجود و به تفضیل آمده است که این نوع روزه داری به قدر رفع تکلیف و نجات از عذاب به روزه دار منفعت می بخشد.
2- روزه داران خاص
این نوع روزه داران که به روزه داران خاص تعبیر می گردند ، به غیر از رعایت شکل و ظاهر روزه به باطن آن نیز اهمیت داده و در رعایت آن قصور نمی ورزند ، به طوری که این نوع روزه داران همیشه سعی دارند که اعضا و جوارح خود را از اعمالی چون «غیبت ، تهمت،فحش ، دروغ و...» نیز مصون داشته تا بتوانند علاوه بر جسم خود ، روح خود را نیز پالایش و از رذایل دور سازند ، که اجرا آنها برگرفته از توابها و وعده های داده شده بی پایان از طرف ذات اقدس پروردگار عالمیان است.
3- روزه داران خاص الخاص:
این نوع روزه داران که به روزه داران خاص الخاص تعبیر می گردند ، کسانی هستند که غیر از خداوند هر چه هست رها ساخته و غیر رضای او چیز دیگری را در نظر ندارند و روزه این افراد از راه صدق و صفا و حب ذات اقدس پروردگار می باشد، چنان چه ذات اقدسش می فرماید:«قل الله ثم ذرهم فی خوضهم یلعبون»(1)؛یعنی « بگو خدا ، سپس آنها را رها ساخته تا به بازیچه خود فرو روند » و ثواب این نوع روزه داران فوز عظیم لقاءالله است که آن چیزیست که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به ذهن احدی خطور نکرده است که نصیب انبیا و صدیقین و مقربین می گردد.
"صيام الصائمين” يعني چه؟
برای این که بدانیم "صيام الصائمين” يعني چه؟اشاره مي نماييم به حديثي گرانقدر از پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) که فرمودند:
"اذاغتاب الصائم افطر "(2)
"هرگاه روزه دار غيبت کند روزه اش را خورده است”
و در حديث ديگري مي فرمايند:
"من غتاب امرا مسلما بطل صومه و نقض و وضوه”(3)
«هر که غيبت مسلماني را نمايد روزه و وضويش باطل مي گردد. »
که از اين دو حديث گرانبها در مي يابيم که روزه فقط با گرسنگي و تشنگي کشيدن محقق نمي گردد و غير از موارد ذکر شده در رساله عمليه که باعث ابطال روزه مي گردد، عوامل ديگري چون غيبت نيز روزه فرد مسلمان را باطل مي نمايد و از اين رو روزه واقعي روزه اي است که بايد در آن تمام اعضا و جوارح انسان روزه دار باشد. به طوري که فرد روزه دار بايد از تمام اعمال قبيح چون(غيبت، فحش و ناسزا، خشم و غضب، نگاه به نامحرم و...) دوري نمايد. چنانچه امام صادق عليه السلام نيز در حديثي چنين مي فرمايند که: "پدرم فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله از زني روزه دار شنيد که به کنيزش فحش مي داد پس دستور داد طعامي حاضر نمودند و به آن زن فرمود: بخور، پاسخ داد: اي رسول خدا! من روزه ام، آنگاه پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند: «کيف تکونين صائمه وقد سببت جاريتک؟ ان الصوم ليس من الطعام و الشراب و انما جعل الله ذلک حجابا عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول يفطر الصائم ما اقل الصوام و اکثر الجواع»(4)
«تو چه روزه داري که به کنيزت فحش دادي؟ به راستي که روزه، خودداري از خوردن و آشاميدن نمي باشد، فقط و فقط خداوند آن را (روزه را) به عنوان مانعي از ساير زشتي هاي گفتاري قرار داده است، زشتيهايي که روزه روزه دار را مي شکند (باطل مي کند) چقدر روزه داران (حقيقي) اندک و گرسنگان فراوانند»
و نيز در حديث ديگر از امام صادق عليه السلام منقول است که فرمودند:
"اذا صمت فليصم سمعک و بصرک و شعرک و عدد اشياء غير هزار و قال لا تکونن يوم صومک کيوم فطرک” (5)
"هرگاه روزه گرفتي پس بايد گوش و چشم و موي تو نيز روزه باشد و امام عليه السلام غير از اينها چيزهاي ديگري را نيز بر شمرد و فرمود: نبايد روزي که روزه هستي با روزي که روزه نيستي يکسان باشد”
پس همان طوري که در احاديث بالا ذکر شد هر کسي که فقط از روزه و روزه داري گرسنگي و تشنگي بکشد و از اعمال قبيحي چون دروغ، غيبت و ... اجتناب ننمايد يقينا روزه اش باطل شده و جزء روزه داران واقعي محسوب نمي گردد و صيامش جزء صيام و صائمين قرار نمي گيرد و اين امر ما را ملزم مي دارد که در روز اول ماه مبارک رمضان اولين چيزي که از خداوند درخواست نماييم اين باشد که به ما توفيق عنايت کند که روزه ما جزء روزه هاي حقيقي و واقعي قرار گيرد.
شرح دعا (2)« و قيامي فيه قيام القائمين»
«و در این روز اقامه نمازم را (و یا هر کار خیری را )مانند نمازگزاران واقعي (مانند برپا دارندگان هر کار خیری که هدفشان فقط رضای خداوند می باشد ) مقرر فرما»
قیام سه گانه
همان طور که می دانیم هرگاه انسان بخواهد عملی را انجام دهد ، برای انجام آن به پا خواهد خاست و این به پا خاستن به منزله آغاز نمودن آن عمل می باشد، یعنی هنگامی که به شخصی می گویند : اقم (بپادار)بدین معناست که از او خواسته شده است که به نحو احسن عملی را انجام دهد و انجام هر عملی نیاز به یک قائم (بپادارنده)دارد و در کل ،انجام یک عمل نیاز به یک اقم و قائم دارد و آنچه که مابین اقم و قائم صورت می پذیرد ، قیام است که این قیام به سه بخش تقسیم می گردد که مختصرا به توضیح هر یک می پردازیم:
1-قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی:
یکی از قیام هایی که ممکن است از هر انسانی سر زند ، قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی است ، حال می خواهیم بدانیم که مفهوم قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی چه می باشد ؟ برای توضیح این مطلب اشاره می نماییم به آیاتی از قرآن کرریم که خداوند متعال در این رابطه می فرماید :
«لعنه الله و قال لاتخذن من عبادک نصیبا مفروضا»(6)
« خداوند تعالی او را (شیطان را ) لعنت نمود ، و (شیطان ) گفت :از بندگان تو برای خود حصه قرار خواهم داد که مرا اطاعت کنند.»
«ولاَُضِلَّنَّهُم و لاَُمَنِّیَنَّهُم ولاََمُرَنَّهُم فَلَیُبَتِّکُنَّ ءاذانَ الاَنعـامِ ولاََمُرَنَّهُم فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلقَ اللّهِ و مَن یَتَّخِذِ الشَّیطـنَ ولِیـًّا مِن دونِ اللّهِ فَقَد خَسِرَ خُسرانـًا مُبینـا».(7)
« و البته بندگان تو را از راه حق کنار و به ضلالت انداخته و به آرزوهای باطل که اصلا نمی توانند به آنها برسند وادارشان می نمایم ، و البته بندگان تورا امر می کنم که گوشهای چهارپایان (شتران)را پاره نموده ( و آزاد سازند به این اعتقاد که این عمل تقرب به خداوند است )و البته به بندگان تو امر می کنم مخلوقی را که خداوند تعالی خلق فرموده تغییر بدهند ، و هر که غیر خداوند تعالی شیطان را دوست خود قرار دهد ، حقیقتا آن شخص به نفس خویش آشکارا زیان نموده است.»
به طوری که در آیات دیگر نیز خداوند به صراحت در این رابطه می فرماید:
چراکه:
«إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاء»(9)
«به درستی که شیطان شما را به اعمال قبیح و زشت امر می کند.»
حال با توجه به آیات بالا می توان گفت که هنگامی که شیطان برای خود یارانی را جذب می کند ، انگاه است که از آنان استفاده نموده و به آنان امر می کند که به کارهای زشت و ناشایست دست زنند ، به طوری که به آنان امر می کند که بپادارندگان اعمال قبیح و زشت شیطانی باشند و چنانچه به آنها گوید اقم (بپادار)، قائمان(بپادارندگان ) دستورات او به فرمان او شروع به قیام و بپاداشتن اعمال ناشایست شیطانی می نمایند ، که به قیام اینگونه افراد ، قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی گویند ، که جز «خسرانا مبینا» (زیان آشکار ) و عذاب و عقوبت الهی ،چیز دیگری را در بر نخواهد داشت.
2-قیام برای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخروی
دیگر قیامی که می تواند از یک انسان سر زند ، قیام برای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخرویست ، به طوری که در این نوع قیام عملی که انجام می پذیرد ، مطابق با دستورات ذات اقدس پروردگار بوده و از حدود الهی تجاوز نمی شود ، چنانچه در قرآن آیات بسیاری در این رابطه وجود دارد که خداوند به بپادارندگان اعمال صالح که از دستورات ذات اقدسش نشات دارد وعده ثواب و اجر اخروی داده است که ما نیز برای روشن شدن این مطلب به دو آیه از آنها اکتفا می نماییم:
1-«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»(10)
«به راستی کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده و نماز بپادارند و زکات بدهند ،اجرشان نزد پروردگارشان است و آنها را هیچ خوفی نبوده و اندهناک نمی شوند.
نکته:همانطور که در این آیه آمده است ، خداوند اجر و پاداش کسانی را که به پا دارنده اعمال صالح و نماز و زکات می باشند ، نزد خود معرفی نموده و بر آنان وعده فرموده است که در دنیا و آخرت هیچ خوف و اندوهی برایشان نمی باشد.
2- «بَلَی مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ »(11)
« هر کس نفس خود را از برای خداوندتعالی خالص نموده و خود را تسلیم امر خدا کند و نیکوکار باشد اجرش برای او نزد پروردگارش خواهد بود و نه ترسی بر آنان است و نه آنها غمگین میشوند. »
نکته :این آیه نیز عاملان و بپادارندگان دستورات الهی را به اجر و ثواب اخروی و دور شدن از غم و اندوه قیامت بشارت می دهد.
3-قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار
یکی از بالاترین درجات قیام ، قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار است که در این نوع قیام ، بنده مومن برای انجام هر عملی که بپا خیزد ، هدف و نیت او نه برای کسب مقام و نه برای اجر و پاداش است ، بلکه تنها هدف او ، کسب رضایت ذات اقدس حق و رسیدن به قرب اوست ، چنانچه امام حسین (علیه السلام) در دعای روز عرفه خطاب به خداوند چنین فرمود :
«اَلّلهُمّ اِنّی اَرغَبُ اِلَیک»(12)
«خدایا ، همانا من مشتاقم به سوی تو.»
و در جای دیگر ازاین دعا می فرماید:
«یا غَایَه الطالِبینَ الّراغِبِینَ»(13)
«ای اخرین مقصود طالبان و مشتاقان عالم»
و اقامه نماز ظهر عاشورای امام حسین (علیه السلام) را می توان یکی از مظاهر عشق و علاقه ، و مشتاق بودن آن حضرت به قرب و نزدیکی ذات اقدس پروردگار دانست، و در مناجات خمسه عشر نیز چنین می خوانیم:
«إِلَهِي مَنْ ذَا الَّذِي ذَاقَ حَلَاوَةَ مَحَبَّتِكَ فَرَامَ مِنْكَ بَدَلًا وَ مَنْ ذَا الَّذِي أَنِسَ بِقُرْبِكَ فَابْتَغَى عَنْكَ حِوَلا»(14)
« خدایا ،آن کیست که شیرینی محبت تو را چشیده و جز تو کس دیگری را خواهان باشد ؟و آن کیست که به مقام قرب تو انس یافته و لحظه ای از تو روی گردان شود؟»
لذا پاداش چنین افرادی که فقط برای عشق به خداوند و دست یافتن به رضایت او تلاش می کنند ، این است که خداوند می فرماید:
« قَالَ اللّهُ هَذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ »(15)
«خدا وند فرمود این روز (روز قیامت ) روزی است که راستی پیشگان را راستی شان سود می بخشد. برای آنان بوستان هایی است که از پایین آنها نهرها جریان دارد; برای همیشه جاودانه در آنها می مانند. خدا از آنان راضی است و آنان از او راضی اند. که خیر بزرگ و کامیابی همین است.»
قيام قائمين يعني چه؟
حال در اينجا می خواهیم بدانیم که قيام قائمين يعني چه؟ در اینجا منظور از قيام شايد اقامه نماز و يا به عبارت ديگر هر نوع برخاستي که امر خيري در آن باشد، همانند (بيداري در سحرهاي ماه رمضان براي سحري خوردن و يا دعا و مناجات نمودن، افطار نمودن روزه، کمک نمودن به مستمندان و...) که همه اينها نوعي قيام مي باشد که بايد به صورت قيام القائمين صورت پذيرد و در مفهومي واضح تر قيام ما براي آنکه جزء قيام القائمين قرار گيرد بايد فقط هدف و قصد و نيت، رضاي خداوند باشد يعني اراده هر کاري را نموديم فقط رضاي خدا را در نظر بگيريم، پس قيام القائمين به پا خاستن کساني که رضاي خداوند را در نظر مي گيرند مي باشد و ما نيز در اين روز از خداوند مي خواهيم که برخاستن ما را چه براي اقامه نماز و يا هر کار خيري جزء برخاست کساني قرار دهد که فقط رضاي خداوند را مي طلبند .
شرح دعا (3)« و بنهني فيه عن نومه الغافلين»
«و مرا از خواب غافلان (از ياد تو) هشيار و بيدار ساز»
هشدار امیرالمومنان حضرت علی علیه السلام به غافلان
در این قسمت از دعا ازخداوند می خواهیم که ما را از خواب غفلت بیدار سازد که برای روشن شدن این مطلب اشاره می نماییم به حدیثی از امیر المومنان حضرت علی علیه السلام که در نامه ای به یکی از صحابه خویش می نویسد:
«فتدارک مابقي من عمرک ولا تقل غدا بعد غد فانما هلک من کان قبلک با قامتهم علي الاماني و التسويف حتي اقامهم امرالله بغته و هم غافلون فنقلوا علي اعوادهم الي قبورهم المظلمه الضيقه و قد اسلمهم الا و لا دوالاهلون» (16)
«پس باقيمانده عمرت را درياب و نگو فردا بعد از فردا (چنين خواهم نمود) همانا انسانهاي قبل از تو به خاطر آرزوها و به تاخير انداختنها هلاک شدند تا ناگهان امر خداوند (يعني مرگشان) فرا رسيد و آنها غافل بودند، پس بر روي چوبهايشان (تابوتهايشان) به سوي قبرهاي تاريک و تنگ خود منتقل شدند و فرزندان و خويشاوندانشان آنها را تسليم (گور) نمودند” پس در اينجا در مي يابيم که اکثر انسانها در خواب غفلت بسر مي بردند، خوابي که انسان را از معبود و پروردگار خويش جدا مي سازد، خوابي که چشمان انسان در آن باز است اما دل انسان واقعيتها را نمي بيند. پس در اين روز از خداوند مي خواهيم که ما را از خواب غفلتي که انسان را به هلاکت و نابودي مي کشاند بيدار نموده و نجات بخشد»
« و در اين روز جرم و گناهم را ببخش اي خداي عالميان»
«و من يغفر الذنوب الا الله»(17)
"جز خداوند چه کسي گناهان ما را مي بخشايد”
«پس ما نيز از خداوند مي خواهيم و مي گوييم که جرم و گناهان ما را ببخش اي خداوند عالميان.»
«ودر این روز زشتیهایم را عفو نما اي عفو کننده مجرمان»
«واغف عنا و اغفرلنا و ارحمنا انت مولنا فانصرنا علي القوم الکفرين»
«و عفو نما از ما (گناهانمان را) و بيامرز براي ما و رحم نما بر ما (به طوري که) تو مولا و پروردگار ما هستي پس ياري و پيروز نما مارا بر عليه قوم کافر»
نکته ها
1.روزه داران از لحاظ درجه به سه قسمت تقسیم می گردند:1-روزه داران عام؛2- روزه داران خاص؛3- روزه داران خاص الخاص
2.روزه ، دارای دو درجه می باشد:1-رعایت شکل ظاهر روزه که احکام آن در رساله عملیه آمده است.2-رعایت شکل باطنی آن که پرهیز از محرمات الهی چون غیبت ، تهمت و ... می باشد.
3.قیام به معنای به پا خواستن برای انجام عملی است که به سه بخش تقسیم می گردد:1-قیام برای عمل به خواسته های نفسانی و شیطانی ؛2-قیامبرای عمل به دستورات الهی و رسیدن به اجر و ثواب اخروی؛3-قیام برای عمل به دستورات الهی و کسب رضایت ذات اقدس پروردگار.
4.اکثر انسان ها عمر خود را به غفلت از پروردگار عالمیان به سر می برند.
5.گناهان انسان باعث می گردد که حجابی بین رابطه او و پروردگارش ایجاد شود.
6.لازمه آمرزش گناهان ، عفو و گذشت و رحمت پروردگار عالمیان می باشد.
پی نوشت ها:
1-انعام/94.
2-عوالی اللالی،ج1،ص263،ح53.
3-الفقیه،ج4،ص15.
4-بحارالانوار،ج96،ص293.
5-اصول کافی ،ج4،ص 87،ح1.
6-نساء/118.
7-نساء/119.
8-بقره/168.
9-بقره/169.
10-بقره/277.
11-بقره/112
12-دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه ، مفاتیح الجنان(شیخ عباس قمی )
13-همان
14-مناجات خمس عشر(مناجات المحبین)،مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمی ).
15-مائده/119.
16-بحار الانوار ،ج70،صص75-76.
17-آل عمران/135.
18-بقره/286.