همه ما از دوران کودکی تا کنون، هر سال به مدت یک ماه شاهد زمانی بوده ایم که پدر خسته از کار روزانه و با زبان روزه، قرآن را بر می داشت و ساعاتی مانده به افطار، با خواندن آیات قرآن، روح خسته خود را با کلام الهی نوازش می داد هر کدام از ما کودکان، ذوق و شوق بزرگ شدن را داشتیم تا در ضیافت الهی، ما نیز همچون پدران و مادرانمان شرکت کنیم.
آن روزها جزو ماندگار ترین خاطرات ایام زندگی مان است. خاطراتی که با عطر و بوی فرنی و مربای گل در هم آمیخته است.
و حال پس از سالها پرتوهاي آفتاب در آن سوي قله بلند سبلان آرام آرام از نظرها پنهان مي شود و نغمه ملكوتي ربنا از مناره هاي شهر بار ديگر عطر رمضان را بر مشام مومنان مي رساند.
جنب و جوش كودكان كم سن و سال و مردان و زنان سالخورده براي رسيدن بر سر سفره افطار و مناجات به درگاه پروردگار حال و هواي معنوي ويژه‌اي به شهر داده است و مردم در كوچه و بازار از روي صفا و صميميت در سلام دادن و احوالپرسي از يكديگر پيشي مي‌گيرند.
بسياري از زنان و دختران خانه‌دار كه از دقايقي مانده به اذان مغرب سفره را چيده‌اند با خواندن دعا و نيايش در انتظار رسيدن ديگر اعضاي خانواده به منزل و صرف افطاري در كنار همديگر هستند.
نزديكي هاي غروب بوي خوشايند انواع غذاهاي سنتي ويژه افطاري از خانه هاي محلات و كوچه هاي مختلف شهر به مشام مي رسد.
تمهیدات ویژه ماه مبارک رمضان که از چند روز مانده به فرا رسیدن این ماه آغاز می شود. در خانه ها هیجان و شور و شوق عجیبی برپا می شود و مقداری از مایحتاج مربوط به این ماه مبارک، تهیه و یا پخته می شود.
در ایام مانده به رمضان، عده ای بنابر نذر یا تکلیف ادای روزه را به جای می آورند، ریش سفیدان محلات هم چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، مساجد را برای عبادت آماده می کنند، نظافت عمومی مساجد، غبار روبی و عطر افشانی مساجد با کمک جوانان محل از جمله این کارها است.
مادر بزرگان اردبيلي چند روزي مانده به ماه رمضان به تكاپو مي افتند تا لوازم و مواد لازم براي تهيه انواع خوراك مخصوص سفره هاي افطاري و سحري را فراهم كنند، دادن برنج به آسياب به منظور تهيه فرني، درست كردم انواع مربا از قبيل مرباي گل محمدی (قزل گول)، بالنگ و نظاير اينها از عمده كارهايي است كه كدبانوان سالخورده اردبيلي از گذشته هاي دور قبل از فرا رسيدن ماه رمضان انجام مي دهند.
اغلب خانواده هاي اردبيلي در اين ماه نان تازه سنتي به ويژه سنگگ، بربري و يا فطيرهاي محلي را تهيه و در افطار با چاي شيرين و عسل و سرشیر محلی، در کنار غذاهاي ديگر ميل مي‌كنند.
در منازل، ساعاتی مانده به افطار، مادر خانه مقدمات افطاری را فراهم می کند. در اغلب خانه ها، فرنی و مربای گل، جزو لاینفک سفره ها را تشکیل می دهد.
فرني، غذايي است كه با آرد برنج و شير محلي مي‌پزند و در افطار قبل از غذاي اصلي با مربا به ويژه مرباي گل صرف مي‌شود، بطور معمول آش دوغ نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده سفره افطاری است.
زولبيا، باميه، گز، سوهان و پشمك در ماه رمضان در اردبيل مشتريان زيادي دارد و شيريني فروشي ها به پخت اين شيريني جات مي پردازند.
برخي از خانواده هاي اردبيلي تمام غذاهاي تهيه شده را بطور يكجا در افطار صرف مي كنند اما بعضي ديگر چاي شيرين و فرني و غذاهاي فرعي را در افطار صرف كرده و پس از گذشت ساعاتي سفره غذاي اصلي را پهن مي‌كنند.
در گذشته به دليل در دسترس نبودن برخي مواد مردم در هفته تنها يك يا دو نوبت از برنج استفاده مي‌كردند عمده غذای اصلی آنها را آبگوشت، کوفته مخصوص اردبیل، شوربا، کتلت و ... تشکیل می داده، اما امروزه با تغییر ذائقه عمومی مردم بیشتر غذاهای رسمی که با برنج سرو می شود طبخ می کنند.
مردم اردبیل خرید روزانه خود را در ساعات عصر و نزدیک افطار انجام می دهند ولی چیزی که در کمتر شهر و استانی مشاهده شده است، ازدحام و تردد مردم در سطح شهر قبل از افطار است.
در تمام شهرهای استان اردبیل، تمام اعضای خانواده در کنار هم افطار می کنند و در زمان افطار تقریبا در خیابانها و کوچه ها هیچ کسی را نمی توان پیدا کرد تقریبا تمامی مغازه ها تعطیل هستند و همه به هر ترتیبی باشد خود را به خانه می رسانند تا افطار را در کنار خانواده خود باشند، معمولا مردم در افطار برای باز کردن روزه خود اول از همه مقدار کمی آب، نمک و یا خرما میل می کنند.
البته بعد از افطار در اغلب مساجد نماز جماعت اقامه می شود و سپس مراسم سخنرانی و قرائت قرآن و ادعیه برگزار می شود که در اغلب موارد همه اعضای خانواده به اتفاق به مسجد محل می روند.
لازم به ذکر است که بعد از افطار و شام اغلب مغازه ها، باز هستند و برخی از مردم به خرید می روند، مغازه ها، حمام ها، آرايشگاه ها، قهوه خانه ها و بسياري از اماکن عمومي شهر شب ها پس از افطار تا پاسي از شب باز بوده و خدمات ارايه مي كنند.
بيشتر ساكنان منطقه اردبيل به بيدار شدن از خواب ساعاتي قبل از اذان صبح و خوردن سحري و اقامه نمازهاي واجب و مستحبي اهميت زيادي مي‌دهند. در ماه مبارک رمضان، سحری هم مراسم ویژه خود را از قدیم الایام داشته و با گذشت زمان، تغییر و تحولاتی در آن پدید آمده است.
در زمان‌هاي نه چندان دور كه از وسايل و تجهيزات پيشرفته اعلام كننده زمان، خبري نبود در حدود دو ساعت مانده به اذان صبح، عده‌اي از مردان و جوانان با رفتن به پشت بام ها با صداي بلند اهالي محل و همسايه ها را از فرا رسيدن وقت سحري آگاه مي‌كردند. حتی در مواردی از شلیک توپ هم برای این امر استفاده می شده است.
تعدادی از مردم محلات هم، به محض این که خود بیدار می شدند، به در خانه خویشان و همسایگان نزدیک خود رفته، با دق الباب، آن ها را برای سحری بیدار می کردند. و در صورتي كه پس از بيدارباش عمومي صاحبخانه‌اي با روشن كردن چراغ بيدار بودن خود را اعلام نمي‌كرد، همسايگان روز بعد به پرس و جو مي‌پرداختند و چنانچه مشكلي وجود داشت به ياري آنها مي‌رفتند كه اين روح همدلي را بين مومنان تقويت مي‌كرد. (این رسم نیکو هنوز هم در برخی محلات و روستاهای استان پاس داشته شده و به آن عمل می شود.)
اما ورود و استفاده از فناوری اجرای برخی مناسبات فرهنگی و دینی را هم عوض کرده است امروز استفاده از ساعت، رادیو، تلویزیون های کوکی و استفاده از تلفن برای بیدار شدن و بیدار کردن خویشان و آشنایان، در کنار تسهیلات و مزایایی که برای آرامش و راحتی بوجود آورده است، باعث کاهش ارتباطات انسانی رو در رو و چهره به چهره شده و ما را دچار غفلت از همنوع خود کرده است. این در حالی است که مهمترین بعد اجتماعی و فردی روزه داری، گسترش روابط انسانی و توجه به همنوع و درک عمیق شرایط زندگی همکیشان مستمند است .
دادن افطاري به مردم از ديگر رسم هاي روزه‌داران اردبیل در ماه رمضان است كه از ديرباز بر جاي مانده است.
این ويژگي هاي مهم اجتماعي (صله ارحام و دادن افطاري به اقوام و آشنايان) بدین گونه است كه ابتدا افراد و خانواده هاي كم سن و سال براي باز كردن افطاري به منزل بزرگتران مي روند و سپس آنان را به افطارهاي ديگري دعوت مي‌كنند. افطاري دادن معمولا در منازل، مساجد و سالن های پذیرایی انجام مي‌شود.
حضور پررنگ مردم در مساجد از ديگر مسايلي است كه در ماه مبارك رمضان در اردبیل به مساجد جلوه خاصي مي‌دهد، نمازهاي يوميه در ماه مبارك رمضان در مساجد جلوه‌اي خاص دارد و بسياري از مساجد شاهد حضور مردم بويژه جوانان و نوجوانان است، در ایام رمضان هم، روزه داران اغلب برای قرآن خوانی و ادای نماز جماعت در مسجد محلات جمع می شوند و در کنار این امور، کلاس های درس و قرائت قرآن هم توسط هیات امنای مسجد دایر می شود.
توجه بيش از پيش به عبادات واجب و مستحبي، گرايش بيشتر به معنویات و اعمال خیر، علاقمندي به طبيعت به عنوان نشانه هايي از عظمت و قدرت الهي، صله ارحام و بركت يافتن رزق و روزي از فوايد معنوي روزه‌داري و ماه رمضان است، چرا که ماه رمضان فرصت مناسبي است تا انسان ها در كارها و جوانب مختلف زندگي خود بازنگري كنند.
شایان ذکر است که طبق یک رسم قدیمی شب دوم ماه رمضان در اردبيل نيز مجالس ياد بود براي اشخاصي كه بعد از رمضان سال قبل در گذشته‌اند در مساجد و يا منازل برپا مي‌شود.
ماه رمضان، تاثیرات خوبی نیز در رفتار و کردار همگان می گذارد، به نحوی که تمام رفتارهای اجتماعی و شخصی افراد تحت الشعاع شعایر این ماه قرار می گیرد. در بین مردم، غیبت کردن، دوری از انواع و اقسام گناهان ریز و درشت و از همه مهمتر حس دستگیری و کمک به هم نوع روزه دار در این ماه به حد اعلای خود می رسد.
کمک به مستمندان، دستگیری افراد نیازمند و تامین بخشی از مایحتاج روزمره روزه داران بی بضاعت در همه محلات و شهرهای استان انجام می گیرد، ولی آنچه در این امر، ضروری به نظر می رسد، حفظ حرمت و کرامت انسانی نیازمندان و مستمندان است که از سوی بزرگان دینی توصیه شده و بر آن تاکید گردیده است،بطور کلی رمضان فرصتی است تا هر کس بتواند به ارزش وجودی خود پی ببرد و بتواند مفهوم زندگی واقعی را دریابد؛
زندگي زیباست زشتي هاي آن تقصير ماست،
در مسيرش هرچه نازيباست آن تدبير ماست!
زندگي آب رواني است روان مي‌گذرد...
آنچه تقدير من و توست همان مي‌گذرد
عید فطر:
عید فطر در پایان ماه رمضان و اولین روز شوال برگزار می گردد و همه روزه داران ماه مبارک جهت اقامه نماز عید فطر به مساجد شهر می روند و عید را نیز به همدیگر تبریک می گویند، البته در گذشته افرادی که بعد از افطار جهت اقامه نماز و شرکت در مراسم به مساجد می رفتند شب عید را در مسجد می ماندند برخی نیز صبح آنروز به مسجد می آمدند و چون از قطعیت عید اطمینان می یافتند با خرمائیکه بعضی از مومنین سبیل می کردند روزه خود را می شکستند و پس از برگزاری نماز عید به خانه های خود باز می گشتند.
دید و بازدید عید فطر مخصوص مصیبت زدگان است بدین معنی کسانی که قبل از این عید (در فاصله عید فطر و یکی از اعیاد رسمی قبل از آن ) یکی از افراد خانواده خود را از دست داده اند در آنروز در خانه می مانند و دوستان و آشنایان برای همدردی نزد آنها می روند و تسلیت خاطر می‌دهند و بدینوسیله از غم و اندوه آنها، که طبعا در چنین روزهایی بیشتر متاثر و پریشانحالند، اندکی می کاهند، این مراسن در برخی شهرهای دیگر نیز برگزار می شود و از آن به عنوان مراسم نوعید یاد می کنند البته نوع برگزاری مراسم و تشریفات آن کاملا متفاوت است
در استان اردبیل این مراسم صبح روز عید در مساجد مخصوص برادران و در بعد از ظهر آن روز در منزل شخصی متوفی مخصوص بانوان برگزار می شود، معمولا از میهمانان با چای و حلوا و خرما پذیرایی می شود.
بعضی از مردم نیز برای تبریک عید فطر به خانه برخی از روحانیون سرشناس و یا نزد بزرگان خانواده خود می روند./ز