به گزارش
مجله شبانه باشگاه
خبرنگاران، بي ترديد مسجد نقش بسيار حساسي در تحکيم اساس و بنيان جامعه ديني داشته و دارد؛ مکاني که با حضور در آن مي‌توان به قدرت مطلقه خداوند اتکا کرد و با اميد و توکل به او مسير رشد و کمال را طي نمود.
مسجد در دين اسلام از چنان جايگاه ويژه‌اي برخوردار است که به طور قطع مي‌توان اذعان کرد بعد از کعبه، مقدس ترين مکان محسوب مي‌شود. اين اهميت از همان ابتدا به وسيله پيامبر بزرگوار اسلام (ص) به تمامي مسلمانان آموخته شده است. اين نوشتار در پي آن است تا نقش مسجد را در رشد فضايل اخلاقي بازنمايي کند.
از اين رو ابتدا به بررسي جايگاه مسجد در اجتماع اسلامي پرداخته و سپس برنامه‌هايي را که در مسجد اجرا مي‌شوند و پتانسيلي که مسجد براي رشد فرهنگ و اخلاق مسلمانان دارد باز مي‌شناسيم.
جايگاه مسجد در اجتماع:مسجد، مقدس ترين مکان ها در نزد خداوند بوده و به مسلمين نيز دستور داده شده است تا آن را مقدس شمرده و در آن به نماز و عبادت و خواندن دعا بپردازند. با نگاهي به تاريخ اسلام به خوبي روشن مي شود که اکثر اجتماعات ديني و سياسي و فرهنگي در مسجد شکل مي گرفته است؛ حتي خطابه هاي پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) و عالمان ديني در مسير انسان سازي و هدايت اجتماع مسلمين، در مسجد صورت مي گرفته است.
در زمان پيامبر(ص) مسجد مرکز قرآن آموزي و يادگيري احکام اسلام به شمار مي رفت؛ در عصر معصومين(ع) به خصوص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) مسجد علاوه بر مکاني براي عبادت و تجمعات سياسي و فرهنگي و... بهترين جايگاه علم آموزي و فراگيري قرآن و معارف و احکام اسلام بوده است.
برگزاري برنامه هاي مختلف و برگزاري نماز جمعه و مراسم مذهبي و... وسيله آگاهي اقشار مختلف جامعه را از انديشه و دستورات اسلام فراهم مي آورد. اينک با توجه به نقش مهمي که مسجد در بين اجتماع مسلمين دارد و از ظرفيت بالايي براي تبليغ ديني برخوردار است، به بررسي تأثيرات آن بر رشد فضايل اخلاقي مسلمين مي پردازيم؛
نقش مسجد در رشد اخلاق:اول نقشي که برنامه هاي در حال اجرا در مساجد ايفا مي کنند که در اينجا مسجد فقط به مثابه يک جايگاه و مکان شناخته مي شود. دوم نقش معنوي خود مسجد و تأثيراتي که از نشستن و رفت و آمد به مسجد عايد روح انساني مي شود و تأثير آن در سعادت اخري انسان مورد بررسي قرار مي گيرد.
1 - نقش برنامه ها و فعاليت هاي درون مسجد:همانگونه که قبلاً بيان شد مسجد علاوه بر مکاني براي عبادت و بندگي مکاني براي فراگيري علوم و فراگيري قرآن و معارف و دستورات اسلام بوده است. اينک هر يک از اين فعاليت ها را جداگانه مطالعه مي کنيم:
1-1 نماز جماعت و ادعيه: نماز، ميدان فراخ و عرصه پهناوري است که روح انديشه انسان در آن وسعت مي يابد و به گستردگي آن فرصت پرواز به ملکوت پيدا مي کند. احاديث و سفارش هاي
بي شماري که در باب نماز به دست ما رسيده، بيانگر اين موضوع است و اهميت آن براي هيچ مسلماني پوشيده نيست.
در اسلام همچنان که به اجتماع به عنوان منشأ خيرات و برکات نگريسته شده، دستور داده شده که نماز و ديگر امور عبادي را نيز به اجتماع و جماعت برگزار نمايند. در باب اهميت خواندن نماز جماعت روايات بسياري از اهل بيت (ع) به ما رسيده که از آن جمله حديثي از امام صادق (ع) است که مي فرمايند: «نماز مرد در خانه اش به جماعت معادل 24 رکعت نماز فراداست و نماز او در مسجد به جماعت معادل 48 رکعت نماز است و...» (بحارالانوار،ج80،ص367) نقش سازندگي نماز بخصوص در نماز جماعت و آن هم در مسجد، بسيار حائز اهميت است تا جايي که بهترين و مؤثرترين مناسک ديني در مسير خودسازي و رسيدن به کمال الهي است. ارزش دعا و مناجات هم از جهت تأثيرگذاري در روح انساني بر هيچ مسلماني پوشيده نيست و در باب اهميت آن احاديث بي شماري وجود دارد.
1-2 خطبه ها و منبرهاي اعتقادي و اخلاقي: روشي که در اکثر مساجد براي نشر و ترويج معارف اسلامي به کار برده مي شود، وعظ و خطابه و منبرهاي اخلاقي و اعتقادي است. مسلمين از طريق استماع سخنان عالمان ديني که به بيان انديشه هاي اعتقادي و اخلاقي و احکام اسلام مي پردازند، با انديشه و روش تربيتي و اخلاقي اسلام آشنا مي شوند و از طريق وعظ واعظان و تأثيري که از اين مباحث مي پذيرند، در جهت رشد فضايل اخلاقي و نهادينه ساختن دستورات اسلام در جان خود، پيش مي روند. از اين رو اين قسمت از برنامه هاي مسجد از اهميت و ارزش بسيار بالايي در جهت رشد اخلاقي جامعه اسلامي برخوردار است.
1-3 کلاس هاي علمي و فرهنگي: علم و دانش به خودي خود فضيلت محسوب شده و بسيار مورد توجه قرآن و ائمه اطهار(ع) بوده است. روايات زيادي در باب علم آموزي بيان شده که به حد تواتر رسيده اند و لذا به‌بحث در مورد نيست. علم و دانايي تأثير به سزايي در رشد فضايل انساني دارد آن گونه که علم آموزان با نگرش در آثار صنع الهي و شناخت آيات خداوند در جهان، به حکمت و بصيرتي مي رسند و نورانيتي در قلب آنها ايجاد مي شود که در شناخت صفات الهي و رسيدن به مقام بندگي کمک کار ايشان خواهد بود.
2 - معنويت مسجد:توجه به جايگاهي که مسجد در اسلام به عنوان مقدس ترين مکانها دارد سؤالي را در ذهن ايجاد مي کند و آن، اينکه آيا خود مسجد تأثير معنوي در روح انسان دارد و آيا رفت و آمد به آن مؤثر است؟ چه ثواب و پاداشي در نشستن و عبادت در مسجد براي مؤمنين در نظر گرفته شده است؟
جواب اين پرسش ها را در ضمن چند حديث و روايت از امامان معصوم بيان مي داريم؛ امام صادق (ع) مي فرمايد: «مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ فَلَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ مُحِيَ عَنْهُ عَشْرُ سَيِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ: کسي که به سوي مسجد گام بر مي دارد بر هيچ خشک و تري پا نمي گذارد مگر اينکه از زمين اول تا هفتم براي او تسبيح مي کنند.»
(وسائل الشيعه، ج 3، ص 483) در حديثي از امام علي (ع) از مسجد به عنوان مرکز يافتن برادراني که انسان را در مسير الله ياري مي دهند، ياد شده و در روايات ديگري نيز بر اين امر تأکيد شده است. (من لا يحضره الفقيه، ج 1، باب فضل المساجد و حرمت، ص 237-713) رسول اکرم (ص) مي فرمايند: «إِذَا رَأَيْتُمُ الرَّجُلَ يَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ بِالْإِيمَانِ لِأَنَّ اللَّهَ يَقُولُ إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّه: هنگامي که ديديد مردي بر رفت و آمد به مسجد مداومت مي کند وي را مؤمن بدانيد.» خداوند متعال مي فرمايد: «تنها آنان که ايمان به خداوند دارند مساجد خدا را آباد مي کنند.» مستدرک الوسائل، ج 3، ص 362، باب 3، روايت 18)/رسالت