به گزارش گروه استانهاي باشگاه خبرنگاران، استان تاريخي كرمانشاه همچون ديگر نقاط كشور كهنسال ما آثاري از روزگار مجد و عظمت ايران را در سينه كوه ها و پهن دشت هاي خود محفوظ كرده است . برخلاف ساير نقاط ايران كه به صورت مقطعي مورد سكونت قرار گرفته اند .
اين استان بدون وقفه در ادوار مختلف تاريخ مورد سكونت قرار گرفته است ، شواهد و مدارك باستان شناختي نشان مي دهد اين منطقه از اولين زيستگاه هاي انسان اوليه به شمار مي رفته و يكي از مراكز مهم جمعيتي در زاگرس مياني محسوب مي شده است .
تمامي مراحل و ادوار زندگي انسان از عهد حجر تا دوره هاي تمدني پيش از تاريخ و سپس تا تشكيل حكومت هاي بزرگ سير تطور خويش را در اين محدوده طي كرده است .
به طوريكه غار شكارچيان بيستون نكات جالبي را درباره سابقه زندگي بشري در دوران پارينه سنگي در ايران روشن مي دارد . پس از اين دوره در حدود 9 هزار سال پيش به علت گرم شدن هوا انسان غار را ترك كرده و روي به يكجانشيني مي آورد كه اين حركت موجب زراعت و دامپروري و براثر آن روستا نشيني مي شود كه بدون شك نخستين روستاها در اين استان شكل گرفته كه از جمله آنها مي توان گنج دره هرسين ، گاكيه و تپه سراب اشاره كرد .
انسان هاي پيش از تاريخ گنج دره جزء نخستين انسان هايي هستند كه در ايران سفالگري را اختراع كرده و روي به فعاليت هاي صنعتي آورده اند .
در هزاره چهارم پيش از ميلاد استان كرمانشاه يكي از مراكز مهم تجاري و بازرگاني بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشي و بين النهريني به داد و ستد و مبادله كالا مبادرت مي ورزيدند . حضور بازارهايي در گودين كنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدي بر اين مدعا است
به استناد كتيبه هاي بابلي و آشوري ، ساكنان زاگرس اقوام لولوبي و گوتي بودند . اين مردمان سخت كوش و شجاع به منظور حفاظت از اين خطه مرتب با بين النهريني ها در
جنگ و ستيز بوده اند كه در اين امر به پيروزي هاي چشمگيري نيز نايل شده اند و از آن پس دره هاي زاگرس قرن ها مركز تمدن و حكومت هاي ايراني و بين النهريني بوده كه سرانجام عنصر ايراني تمدن خود را بر اين سامان غالب ساخت . حضور نقش برجسته‌هاي اين اقوام در سرپل ذهاب كه يكي از قديمي ترين نقش برجسته هاي خاورميانه محسوب مي‌شود بيانگر اين موضوع است .
جاذبه های تاریخی و فرهنگی
سنگ نوشته داریوش یا بیستون:
محوطه تاریخی بیستون در شهر بیستون در سی کیلومتر شهر کرمانشاه در پای کوهی معروف به همین نام و در مسیر شهرکرمانشاهبه همدان واقع شده‌است. نام بیستون از بغ به معنای خدا + ستان (ادات مکان) آمده که به معنای سرزمین یا جایگاه خدا است. آثار تاریخی و پیش از تاریخ فراوانی در این محوطه قرار دارد که تعدادی از آنها عبارتند از:
سنگ‌نبشته بیستون(کتیبهٔ داریوش),فرهادتراش ,کتیبهٔ بلاش , غار مر آفتاب ,غار مر تاریک ,غار شکارچی ,مجسمه هرکول ,کاروانسرای صفوی ,پل خسروی ,کتیبهٔ شیخ علیخان ,شیر سنگی بیستون ,نقش میتریدات اشکانی ,نقش گودرز دوم اشکانی ,نقش ولخش پارتی ,بنای پارتی جادهٔ ساسانی , شهر چمچمال , کاروانسرای ایلخانی , پل صفوی.
این مجموعه در سال 1387ه. ش (2006 میلادی) در فهرست میراث جهانییونسکوثبت شده‌است .سنگ نگاره بیستون هفتمین اثر ثبت شده ایرانی در فهرست جهانی یونسکو در 30 کيلومتري شرق شهر کرمانشاه قرار دارد. از قديمي ترين آثار درباره اين نوشته، گفته هاي ديودورسس سيسيلي است که در قرن اول پيش از ميلاد اين حجاري را به الهه سميراميس و صد نيزه داري که اطرافش را گرفته اند نسبت داده و گفته است بدستور سميراميس در زير نقش برجسته نوشته اي با حروف سرياني نقل کرده اند. ايزيدور خاراکسي جغرافي نويس بيستون را باپتانا در ناحيه ، کامبادنا ناميده است و مي نويسد در باپتانا نوشته و تصويري از سميراميس است .
ابن حقول آنرا نقش مکتب خانه اي دانسته که معلم براي تنبيه شاگردانش تسمه اي در دست دارد .
طاق بستان:
محوطه تاريخي طاق بستان در دامنه كوهي به همين نام و در كنار چشمه اي در شمال شرقي حاشيه كنوني شهر كرمانشاه واقع شده است دراين محوطه ، آثاري از دوره ساساني وجود دارد كه شامل سنگ نگاره اردشير دوم و دو ايوان سنگي بنام هاي ايوان كوچك و بزرگ است .
ايوان كوچك د رسمت چپ سنگ نگاره ادشير دوم و ايوان بزرگ در سمت راست ايوان كوچك قرار دارد .ياحان ، مورخين و جغرافي نويسان دوره اسلامي ضمن توصيف سنگ نگاره هاي طاق بستان ، از اين محوطه با نام هاي متفاوتي ياد كرده اند ، بطوريكه ابن فقيه و ابن رسته اين مكان را « شبديز » و ياقوت آن را « قصرشيرين » ناميده است ، همچنين حمدالله مستوفي آنجا را « طاق وسطام » عده اي ديگر آن را « طاق بهستون » ، « طاق بيستون » و « تخت بستان » ناميده اند .
اهالي محل نيز محوطه را با نام « طاق وسان » و « طاق بسان » مي شناسند زيرا « سان » در لفظ محلي به معني سنگ است و به اين ترتيب « طاق وسان » يعني طاقي كه در سنگ كنده شده است.
معبد آناهیتا:
بنای معروف به معبد آناهیتا در مرکز شهر کنگاور در استان کرمانشاه بر سر راه همدان به کرمانشاه قرار دارد. این بنا بر روی تپه ای طبیعی با حداکثر ارتفاع سی و دو متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است. برخی از مورخین این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند. آناهیتا به معنای پاک و دور از آلودگی در اعتقاد ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنین نماد باروی، عشق و دوستی بوده است
بازارسنتی:
بازار كرمانشاه به عنوان يكي از اصلي ترين بخش هاي شهر محسوب مي شود كه تركيب دلپذيري از فعاليت هاي توليدي، بازرگاني، اجتماعي، فرهنگي، مذهبي و ... را در خود جاي داده و با همه گوناگون كاركرديش، كل يكپارچه يگانه ايست كه به درستي شالوده اصلي شهر كرمانشاه مي باشد. بازار بزرگ شهر بخشي از ميراث كهن است كه گذشته از معماري دلپذير و درخور توجه اش بازگو كننده تاريخ و خاطرات و انديشه هاي شهر مي باشد.
كاخ خسرو:
در حاشيه شمالي شهر كنوني قصرشيرين و در نزديكي آتشكده چهار قابي، ويرانه‌هاي قصر خسرو پرويز ديده مي‌شود. اين بنا در جهت شرقي ـ غربي و به ابعاد 98*285 متر بر روي مصطبه‌اي به ارتفاع هشت متر ساخته شده است. راه ورود به داخل بنا از طريق پلكان صورت مي‌گرفت.
طاق‌گرا:
بناي مستطيل شكل طاق‌گرا به ابعاد 86/4*70/7 متر در گردنه پاتاق، بر سر راه كرمانشاه به سر پل ذهاب و در كنار راه باستاني سنگ‌فرش شده‌اي قرار دارد كه فلات ايران را به بين النهرين ارتباط مي‌داد. به علت تغيير مسير، اين راه و بناي طاق‌گرا اكنون در شيب‌هاي پايين جاده آسفالته قرار گرفته است
آتشكده چهارقاپي:
«چهار قاپو» يا «چهار قاپي» به معني «چهار در»، از جمله آتشكده‌هاي دوره ساساني در شهر مرزي قصرشيرين است. اين آتشكده از نوع آتشكده‌هايي است كه داراي دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ريخته است و تنها در برخي از قسمت‌ها، آثاري از آن ديده مي‌شود
نقش برجسته آنوباني‌ني:
در اين صحنه تصوير آنوباني‌ني پادشاه مقتدر لولوبي به حالت ايستاده در سمت راست حجاري شده است. آنوباني‌ني داراي ريش بلند و صورتي نيم رخ است و كلاه مدوري بر سر، گردن‌بندي بر گردن و كمربندي به كمر دارد. لباس او كوتاه و مطبق و كفش‌هايش از نوع سندل است
نقش برجسته هركول:
اين نقش برجستة دوره اشكاني كه در سال 1337 ش به هنگام احداث جاده همدان ـ كرمانشاه شناسايي شد، مرد نيرومند كاملاً عرياني را نشان مي‌دهد كه در زير سايه درختي بر روي نقش شيري لم داده است. او به آرنج چپ تكيه داده و در دست چپ پياله‌اي دارد و آن را نزديك صورت خود نگه داشته است و دست راست خود را روي پاي راست قرار داده و پاي چپش را تكيه‌گاه پاي ديگرش كرده است.
فرهاد تراش:
اين صفحه به طول دويست و عرض سي متر در دامنه كوه بيستون، در فاصله سي‌صد متري جنوب نقش برجسته داريوش اول تراشيده شده است. در دامنه اين صفحه، سكويي قرار دارد. در جلوي اين سكوي خاكي ديواري به طول يك صد و پنجاه متر ايجاد شده است. اين ديوار با استفاده از بلوك‌هاي سنگي تراشيده و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است
نقش برجسته بلاش:
در دامنه كوه بيستون و در قسمت شمال شرقي نقش برجسته گودرز، تخته سنگي به شكل چهار ضلعي نامنظمي ديده مي‌شود و در سه طرف آن نقوش حجاري شده قرار دارد. نقش مياني، «بلاش» شاه اشكاني را به حالت تمام رخ با گردن‌بندي بر گردن و كمربندي به كمر نشان مي‌دهد. لباس او از پايين به بالا تنگ و چسبان است و شلوار گشادي كه در قسمت مچ پا بسته شده، به تن دارد. اين شخص پياله‌اي در دست چپ گرفته و دست راست را به طرف آتش‌دان دراز كرده است.
گوردخمه اسحاق وند:
این گوردخمه ها که متشکل از سه گوردخمه هم جواراست، از زیباترین اماکن تاریخی استان کرمانشاه به حساب می آیند
غار مردودر:
اين غار در دامنه كوه بيستون و در قسمت شمال شرقي غار شكارچيان قرار دارد. اين غار بيست متر عمق و در حدود يك صد و هفتاد متر مربع وسعت دارد. ارتفاع سقف غار نيز بين يك تا سه متر است. غار مردودر داراي دو دهانه است.
دهانه اصلي در جهت جنوب ـ جنوب غربي، مشرف بر دره‌اي پر شيب و كم عرض است و به پرتگاهي منتهي مي‌شود. دهانه ديگر غار در جهت شرق ـ جنوب شرقي، مشرف به راهي است كه به غارهاي مرآفتاب و مرتاريك منتهي مي‌شود
غار (پناه‌گاه سنگي) ورواسي:
اين پناه‌گاه سنگي در يازده كيلومتري شمال شرقي كرمانشاه، در دامنه كوه «ماسي» و در دره معروف به «تنگ كنشت » قرار دارد. اين پناه‌گاه در سال 1960 م مورد گمانه‌زني قرار گرفت. آثار به دست آمده از اين گمانه به ترتيب قدمت از قديم به جديد عبارتند از:
ـ تراشنده‌ها و سرپيكان‌هاي دندانه‌دار دوره مياني پارينه سنگي جديد.
ـ قلم‌هاي حكاكي، تراشنده‌ها، تيغه‌هاي روتوش شده و سرپيكان‌هاي دوره زيرين پارينه سنگي جديد.
ـ سنگ‌هاي مادر، ريز تيغه‌ها، چكش، قلم حكاكي، سوراخ‌كن‌هاي دوره فرا پارينه سنگي
بنا به تحقيقات انجام شده اين پناه‌گاه سنگي محل مناسبي براي استقرار موقت شكارچيان بود
غار مرخرل:
اين غار در دامنه كوه بيستون، در فاصله پانصد متري از خانه‌هاي مسكوني قرار دارد. اين غار با طول بيست و هفت متر بر دشت بيستون مشرف است. در سال 1965 م اين غار توسط فيليپ اسميت مورد حفاري قرار گرفت. آثار به دست آمده از اين غار به ترتيب قدمت عبارتند از:
ـ تراشنده‌ها و تيغه‌هاي ضخيم دوره مياني پارينه جديد (چهل هزار سال پيش).
ـ قلم‌هاي حكاكي، تراشنده‌ها و تيغه‌هاي كول‌دار دوره زيرين پارينه سنگي جديد.
ـ ريز تيغه مربوط به دوره فرا پارينه سنگي.
آثار بالاي اين لايه معرف دوران‌هاي نو سنگي بدون سفال و نوسنگي با سفال بود. آثار دوره نو سنگي با سفال، شامل سفال خشن با خميره مايه كاه خرد شده است كه به سفال پوك شهرت دارد
تپه سراب:
اين تپه به صورت برجستگي كوچكي در حاشيه شرقي شهر كرمانشاه، در داخل زمين‌هاي زراعي روستاي «ده پهن» قرار دارد.مشهورترين پيكرك انساني به دست آمده از اين تپه، پيكرك مشهور به «ونوس سراب» است كه شهرت جهاني دارد و در موزه ايران باستان نگه‌داري مي‌شود. مقدار زيادي قطعات ظروف سفالي به دست آمده است كه به سه گروه تقسيم مي‌شوند: سفال با نقش بچه قورباغه، سفال هندسي، سفال با نقوش خطي. از آنجا كه تعداد قابل توجهي از بقاياي استخوان حيوانات متعلق به بز است، كاوش‌گران معتقدند ساكنان سراب، بز را اهلي كرده‌اند
مسجد عبدالله بن عمر:اين مسجد يكي از مساجد صدر اسلام است و در روستاي «شالان» از توابع ريجاب اسلام‌آباد قرار دارد. شالوده اين بنا بر روي بنايي كه به قبل از اسلام تعلق داشت، ساخته شده است
كاروان‌سراي ايلخاني (بيستون):
اين كاروان‌سرا بر روي بقايايي از يك بناي سنگي دوره ساساني معروف به كاخ خسرو ساخته شده است. ايلخانيان با الحاق ديوارهايي به ديوارهاي محيطي بناي ساساني، اين كاروان‌سرا را احداث نمودند.اين كاروان‌سرا با لاشه سنگ و آجر به همراه ملاط گچ ساخته شده است.
پل بيستون:
پل بيستون در حاشيه شرقي شهر بيستون و بر روي رودخانه دينور آب قرار دارد. اين پل به نام‌هاي پل كهنه، پل شاه عباسي، پل صفوي، پل نادرآباد و پل دينور آب نيز معروف است
جاذبه های طبیعی
پارك جنگلي طاق بستان:
اين پارك در حاشيه شمالي شهر كرمانشاه و در دامنه كوه «پرآو» قرار دارد. عناصر طبيعي چون كوهستان، چشمه، فضاي سبز و درياچه‌هاي مصنوعي و وجود نقش برجسته‌هايي از دوره ساساني، محيط جذاب و ديدني‌اي را در اين ناحيه به وجود آورده است.
به علت موقعيت طبيعي و آب و هواي معتدل، اين محل مورد توجه پادشاهان ساساني قرار گرفته و آنجا را براي تفريح و شكارگاه سلطنتي خود انتخاب كرده بودند. به طوريكه در دو طرف ايوان بزرگ طاق بستان، صحنه‌هاي شكار شاه ساساني حجاري شده است. اين پارك به علت امكانات تفريحي و آثار تاريخي يكي از پرجاذبه‌ترين مناطق شهرستان كرمانشاه محسوب مي‌شود.
دشت اسلام آباد:
اين دشت از طرف غرب بهوسيله ارتفاعات دالاهو محدود گرديده است. دامنه‌هاي اطراف اين دشت مشجر است. دشت اسلام آباد در حدود 460 كيلومتر مربع وسعت دارد .
دشت بيلوار: اين دشت از رسوبات رودخانه كامياران به وجود آمده است. اراضي اين دشت در حدود 11 هزار هكتار است.
دشت بين ارتفاعات الوند و كوه بيدسرخ:اين دشت به عرض 55 كيلومتر مي باشد كه ارتفاعات شمالي آن نسبتاً صعب العبور ولي از طرف جنوب به كلي باز و هموار است و به همين سبب راه هايي به طرف شهرستان هاي نهاوند و تويسركان از اين منطقه كشيده شده است.
سراب نيلوفر:
اين سراب در چهارده كيلومتري شمال غربي شهر كرمانشاه، در ابتداي منطقه سنجابي و در دامنه كوه «كماجار» قرار دارد. اين سراب به صورت استخر وسيعي، مملو از گل‌هاي نيلوفر است. غنچه‌ها و برگ‌هاي اين گل‌ها سر از آب برآورده و سطح وسيعي از سراب را پوشانده است. اين سراب ظرفيت بهره‌دهي آب فراوان دارد و براي پرورش ماهي نيز مناسب است. در سال‌هاي اخير جهت رفاه بازديدكنندگان در اطراف اين سراب، تأسيسات و پاركي احداث شده است
سراب سنقر:
سراب سنقر در پنج كيلومتري جاده سنقر به كرمانشاه و در مجاور روستاي «تازه آباد» قرار دارد. آب آن از زير كوه سراب به سرعت و با فشار به صورت فواره بيرون مي‌ريزد. آب اين سراب در زمستان‌ها گرم و در تابستان‌ها سرد است. آب گواراي اين سراب، آب آشاميدني روستاهاي اطراف را تأمين مي‌كند و سپس به رودخانه قره‌سو مي‌ريزد.
غذای سنتی:
خورشت خلال بادام: اين خورشت با گوشت گوساله، روغن، پياز، زعفران، خلال بادام، نمك و ليموي عماني تهيه مي‌شود. هنگامي كه گوشت پخته شد، زرشك سياه نيز به آن اضافه مي‌كنند
دوينه يا ترخينه:
اين غذا را بيش‌تر در زمستان مي‌خورند و مواد اصلي آن را در بهار و تابستان فراهم مي‌كنند
دنده کباب:
دنده گوسفندي را در ابعاد 10*15 سانتي متر خرد می کنند، پياز را در کاسه گودي میريزند. سير را له کرده و فلفل سياه، سماق، رب گوجه فرنگي و روغن زيتون را به پياز اضافه می کنند سپس گوشت را در کاسه میريزند و با دست کاملا مخلوط می کنند. مايع را به مدت 12 ساعت در يخچال قرار میدهند تا گوشت نرم و مزه دار شود. سپس کباب را به سيخ می کشند.
شلمين:
شلمين ـ يا شلم ـ را بيش‌تر در زمستان‌ها مي‌خورند ولي همانند ترخينه در بهار يا تابستان تهيه مي‌شود
زو و كره:
زو نوعي گياه بهاري خودرو شبيه كنگر است كه خار ندارد و بسيار مقوي است. در حالت خام مقداري تلخي دارد
ذورده:
گندم سبز را درو مي‌كنند، سپس آن را بو داده و بلغور مي‌كنند و نهايتاً با آن آش و پلو تهيه مي‌كنند
سوغات:
بيش‌تر توليدات هنرهاي سنتي از جمله گليم، موج، سجاده، ظروف قلمزني شده، چاقو كرند، نمد، گيوه و همچنين خوراكي‌هايي چون نان شكري، نان برنجي، نان خرمايي و روغن حيواني از سوغاتي‌هاي استان كرمانشاه است.
صنايع دستي:
شاخص ترين توليدات صنايع دستي استان كرمانشاه عبارت است از گليم , قالي , و گيوه و سازهاي سنتي است كه در كنار آنها به ترتيب صنايع دستي ديگري نيز وجود دارد .
جاجيم بافي , چاقو سازي و ابزار آلات فلزي قلمزني منبت , معرق , پارچه دستباف , نازك كاري چوب و ريزه كاري چوب , نمد مالي مصنوعات چرمي , و ساخت زيور آلات محلي , چيغ بافي , فلز كاري , دوختهاي سنتي ( رودوزي ) , گليم گل بر جسته , سفالگري طراحي سنتي . سبد بافي . نساجي ( موج بافي و اهرامي بافي ) تراش شيشه , رنگرزي سنتي , طراحي فرش , تذهيب , نگار گري , خراطي , مجسمه سازي و ... از جمله توليدات حال حاضر استان كرمانشاه است كه امكانات آموزش آنها نيز در سطح استان فراهم مي باشد .
زبان و گويش:
استان تاريخي كرمانشاهان سرزمين انواع گويشها و لهجه‌ها است. استاني كه گويشها و لهجه‌هاي مناطق مختلف آن مانند طبيعت هزار رنگش است. به اعتقاد صاحب نظران شايد كمتر استاني به اندازه استان كرمانشاه از لحاظ تنوع قومها، قبيله‌ها، فرقه‌ها و مذاهب مختلف برخودار باشد و هر يك از اين گروه‌ها نيز به لهجه‌ها و گويشهاي شيرين خود تكلم مي‌كنند:
در استان كرمانشاه با توجه به قدمت و غناي تاريخي اين استان دهها گونه و گويش محلي وجود دارد. جاف جوانرود، سوراني، پاوه‌اي، ژاو رودي، لهوني، بالاجوبي، كلهري، لكي، فارسي كرمانشاهي، اورامي، گوران، لري و لكي را از رايج‌ترين گونه‌هاي گويشي در استان كرمانشاه است. همچنین زبانهای تركي سنقري وعربی هم دربعضی مناطق تکلم می شود. گويشهاي مختلفي كه در استان كرمانشاه رواج دارد ريشه در زبان كردي به عنوان زبان نژاد يا قوم كرد دارد./ز