بلندترین نقطه در این استان قله دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع 4409 متر و پست ترین نقطه آن چره زن در جنوب غربی بی بی حکیمه در شهرستان گچساران می باشد که 197 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. کوههای این استان از رشته کوههای زاگرس به شمار می روند که در شمال با داشتن یخچال های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند.
کوههای مهمی همچون کوه خائیز در جنوب دهدشت، کوههای نیل و حجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه نور( نیر) در مرکز استان، کوههای سیاه وسفید در بهمئی و شرق لنده و کوه دل افروز در شمال و کوه ساورز از مهمترین کوههای استان به شمار می روند.
قله دنا:
دنا بلندترين قله رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب ایران است. ارتفاع این قله ۴۴۰۹ متر است و در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر یاسوج در شهر سي سخت جای گرفته است. شهرستانی که این قله در آن قرار دارد نیز شهرستان دنا نام دارد . مهمترين قلل مركزي دنا عبارتند از: لوكوره هاي مركزي و جنوبي، كل گردل، موروگل، قاش مستان، برج آسماني و ماش . بلندترين قله كوه دنا قله قاش مستان، با ارتفاع 4450 است. تمام اين قلل را مي توان از روستاي خفر صعود كرد. جاده اي آسفالته به طول 70 كيلومتر اين روستا را به سميرم وصل مي كند.
تنها جان پناه جبهه شمالي قلل دنا در بالا دست اين روستا قرار دارد. از مبدأ روستاي خفر بسته به اين كه به كدام يك از قلل مركزي فوق بخواهيم صعود كنيم مسيرهاي متعددي وجود دارد. مهمترين مسير همان مسير مالرویي است كه از تنگ قاش مستان به محلي به نام تله دژ مي رود كه جان پناه در آن قرار دارد. راه سپس وارد تنگ موروگل شده پس از عبور از روي يخچال موروگل درگردنه موروگل به ارتفاع 4175 متر به خط الرأس اصلي مي رسد. قله موروگل به ارتفاع 4420 متر در سمت راست و قله قاش مستان به ارتفاع 4450 متر در سمت چپ گردنه موروگل واقعند .
ادامه خط الرأس از موروگل به سمت شمال غرب ما را به رشته تل گردل و سپس به رشته كوه لوكوره وقلل مختلف آن مي رساند و از قله لوكوره مركزي با پيمودن يك بريدگي مي توان به قله لوكوره غربي رفت كه در حد فاصل قلل مركزي و قلل شمالي است ، ادامه خط الرأس از قله قاش مستان به سمت جنوب شرقي ما را به قلل برج آسماني و ماش مي رساند. البته از مبدأ خفر دست يابي سريع به لوكوره ها و قله كل گردل امكان پذير است.
براي اين كار بايد به جاي تنگ قاش مستان از راه مالروئي كه به موازات رودخانه خفر وجود دارد استفاده كرد و در خلاف جهت آب پيش رفت. اين دره سپس به دره هاي فرعي ديگري منشعب مي شود كه يكي از آنها دره لوكوره است كه مستقيماً به سمت لوكوره مركزي پيش مي رود و ديگري تله گردل است كه در انتهاي خويش ما را بر خط الرأس سوار كرده سريعأ به قله كل گردل مي رساند. همچنين از مبدأ خفر دستيابي به قلل برج آسماني و ماش سريع تر صورت مي گيرد.
براي اين كار بايد از راه مالروئي استفاده كرد كه ابتدا وارد تنگ قبله شده و سپس وارد تنگ زيباي دناسا مي شود. اين راه در نهايت پس از عبور از يخچالهاي زيبا به گردنه دناسا رسيده سوار خط الرأس اصلي مي شود. سمت راست گردنه قله برج آسماني به ارتفاع 4435 متر و سمت چپ آن قله ماش به ارتفاع 4400 متر قرار دارد.
دزکوه:
دزکوه نام کوهی است بلند در ضلع غربی بخش گرمسیری سوق از توابع شهرستان کهگیلویه که دوران قدیم با توجه به موقعیت خاص آن بعنوان دژی مستحکم در برابر اقوام یاغی و مهاجم از آن استفاده می شده که به همین مناسبت به این نام مشهور گردیده است .
طبق اطلاعات این کوه فقط دارای یک مسیر ورودی پیاده رو در قدیم و هم اکنون دارای جاده ماشین رو به ارتفاع کوه می باشد و با توجه به وجود چشمه ای بر روی این کوه گرمسیری، دارای سکنه و روستا می باشد. رودخانه مارون از ضلع غربی و جنوبی این کوه جاری و به سد مارون در شمال بهبهان می پیوندد. این محل زادگاه هنرمند محبوب زنده یاد حسین پناهی می باشد.
ود مارون:
رود مارون که در تنگ تکاب از مرز استان خارج می شود واز کنار بهبهان گذشته و به نام رود جراحی وارد خلیج فارس می شود.
رودخانه تغار:
طول اين رودخانه 40 کيلومتر و ارتفاع آن از سطح دريا 2000 متر است. اين رودخانه از دامنه شمالي کوه چست خوار در 37 کيلومتري شرق دهدشت سرچشمه ميگيرد و به نام آب اسبکي رو به شمال غربي جريان مييابد و پس از مخلوط شدن با دو ريزابة جنوب شرقي، از کنار روستاهاي عزيزي بالا و خليفه و دلياسير ميگذرد و با ورود به دره جنوبي کوه سياه به رود تغار تغيير نام مي‌دهد . پس از عبور از جنوب روستاي دلي پير محمود از شرق القچين بالا گذشته و به سوي روستاهاي شيراز و اسکندري روان ميگردد.
در روستاي شيراز با يک ريزابه بزرگ شرقي درهم ميآميزد و در 5/2 کيلومتري شمال غربي روستاي گرداب با يک ريزابه بزرگ که از شرق دهدشت عبور مي‌کند، مخلوط مي‌شود و در يک کيلومتري جنوب روستاي مزبور به رودخانه خيرآباد ميپيوندد.
رودخانه آب شور:
طول اين رودخانه 45 کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 2050 متر است . اين رودخانه از دامنه کوههاي «دل مهتو» و «تنگ يا سيلوم»، در 40 کيلومتري شمال شرقي دهدشت سرچشمه ميگيرد و از طريق دره لاش به سوي شمال غربي روان مي‌شود.
پس از طي حدود 15 کيلومتر، کوه سيلوم را دور زده و از طريق دره جنوبي کوه باسوري و دره شمالي کوه پنبه به سوي روستاي کان مسي روان ميگردد. در اين روستا، اين رودخانه با يک ريزابه کوچک شمالي مخلوط مي‌شود و به نام رودخانه سوررو به جنوب سرازير مي‌شود و ضمن عبور از منطقه لاش، روستاي دلييک را سيراب ميسازد و از دره شرقي کوه سيل سيلک به سوي جنوب شرقي روان مي‌شود و بالاخره در غرب روستاي اندرون به رودخانة مارون ميپيوندد.
رودخانه گردآوه:
طول رودخانه گرد آوه 30 کيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 2500 متر است. اين رودخانه از چشمهسارهاي دامنة شمالي کوههاي سفيد و مورندون در 48 کيلومتري شمال غربي ياسوج سرچشمه ميگيرد و به نام رود چنار به سوي جنوب شرقي روان مي‌شود و در سر راه روستاهاي سرچنار، ميان چنار و دم چنار بالا و پايين را مشروب مي‌کند. اين رودخانه در دامنه جنوبي کوه دوگوش با يک ريزابه کوچک جنوبي مخلوط مي‌شود و به نام رود گردآوه در روستاي دروهان به رود معروف بشار ميريزد.
روستاهای هدف گردشگری استان کهگیلویه و بویر احمد عبارتند از روستاهای مختار، دلی بهرام بیگی، کریک، چشمه بلقیس چرام، دیشموک و مارین.
مختار:
روستاي مختار از توابع بخش مرکزي شهرستان بويراحمد، با مختصات جغرافيايي 51 درجه و 31 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 40 دقيقه عرض شمالي، در سه کيلومتري غرب ياسوج قرار گرفته است.
ارتفاع روستاي مختار از سطح دريا 1760 متر است و آب و هواي آن در فصول بهار و تابستان بسيار دلپذير و مطبوع و در زمستان سرد مي‌باشد.
استقرار روستا در ناحيه تاريخي استان کهگیلویه و بويراحمد و وجود امامزاده مختار از قدمت روستا حکايت دارد. مردم روستاي مختار به زبان لري سخن مي‌گويند، مسلمان و پيرو مذهبي شيعه جعفري هستند. براساس نتايج سرشماري سال 1375، روستاي مختار در حدود 1600 نفر جمعيت داشته است که در سال 1385 ، به 1800 نفر افزايش يافته است.
درآمد بيشتر مردم روستاي مختار از فعاليتهاي زراعي، دامداري، باغداري و پرورش زنبور عسل تأمين مي‌شود. گروهي از مردم، در بخش خدمات و توليد صنايع دستي اشتغال دارند. از مهمترين جلوه‌هاي طبيعت زيباي روستاي ييلاقي مختار مي‌توان به تنگ گنجه‌اي، تفرجگاه تنگ مهريان، پارک جنگلي آبشار و بقعه امامزاده مختار اشاره کرد.
مهمترين صنايع دستي اين روستا گليم است که زنان و دختران روستا در توليد آن نقش مهمي دارند. انگور، برنج، روغن حيواني، کشک و گليم سوغات روستاي مختار هستند.
مارين:
روستاي مارين از توابع بخش مرکزي شهرستان گچساران، با مختصات جغرافيايي 50 درجه و 48 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 33 دقيقه عرض شمالي، در 32 کيلومتري شمال شهر گچساران و 198 کيلومتري جنوب شرقي ياسوج قرار دارد .
اين روستا از شمال، به کوه ولي گنج و از جنوب غربي به کوه کاردي محدود مي‌شود ارتفاع اين روستا از سطح دريا 1080 متر است. آب و هواي مارين در فصول بهار و پاييز ملايم و مطبوع ، در تابستان نسبتاً گرم و در زمستان سرد و خشک است. رودخانه شاه بهرام از شمال شرقي روستا عبور مي‌کند. روستاي مارين يکي از روستاهاي تاريخي ايران است .
راه سلطنتي شوش به تخت جمشيد و بيشاپور (در دوره هخامنشيان) ، از هفت کيلومتري اين روستا عبور مي‌کرده است. موقعيت سوق‌الجيشي روستاي مارين، در دوره هخامنشيان، اشکانيان و ساسانيان سبب احداث قلعه‌هاي متعدد راهباني در حوزه نفوذ آن شده است. مردم روستاي مارين به زبان لري سخن مي‌گويند ، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
روستاي مارين به دليل شرايط مساعد اقليمي و چشم‌اندازهاي بي‌نظير طبيعي، همه ساله گردشگران و طبيعت دوستان بسياري را به سوي خود جلب مي‌کند. استقرار روستا در ميان دره‌اي که پيرامون آن را ارتفاعاتي بلند در برگرفته‌اند، چشم‌اندازهاي بديعي از تلفيق زندگي انسان و طبيعت پديد آورده است. اين ارتفاعات جنگلي، در فصول بهار و تابستان تفرجگاه عمومي مردم روستا و گردشگران است.
مهمترين بناي مذهبي روستاي مارين ، مقبره امامزاده حميده خاتون است. توليد صنايع دستي و بافته‌هاي پشمي در ميان روستائيان و عشاير منطقه متداول است. انواع گليم، جاجيم، قالي و توبره ، مهمترين صنايع دستي و هنري مردم روستاي مارين مي‌باشد. معروف‌ترين سوغات روستاي مارين را صنايع دست بافت ، انار، رب انار، کره ، ماست، روغن، کشک و دوغ محلي تشکيل مي‌دهد .
کريک:
روستاي کريک از توابع بخش مرکزي شهرستان دنا، با مختصات جغرافيايي 51 درجه و 25 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 48 دقيقه عرض شمالي، در 15 کيلومتري جنوب غربي سي‌سخت و 25 کيلومتري ياسوج قرار گرفته است.
اين روستا از اطراف به ارتفاعات بلند دنا محدود مي‌شود. روستاي کوهستاني کريک، در حدود 1700 متر از سطح دريا ارتفاع دارد. آب و هواي اين روستا، در فصول بهار، تابستان و پاييز ملايم و مطبوع و در زمستان سرد و خشک است .
رودخانه کريک از ميان روستا عبور مي‌کند و بر طراوت و شادابي فضاي روستا مي‌افزايد . روستاي کريک يکي از قديمي‌ترين روستاهاي شهرستان دنا به شمار مي‌رود. يکجانشيني در اين منطقه ، به دوران قبل از مهاجرت آريايي‌ها به فلات ايران مربوط است. عبور شاهراه سلطنتي هخامنشي از 15 کيلومتري کريک، سبب رونق تجارت و رفت و آمد بيشتر در اين ناحيه شده است.
بيشتر درآمد مردم اين روستا از فعاليتهاي زراعي، دامداري و باغداري تأمين مي‌شود . گروهي از مردم روستا در بخش خدمات و توليد صنايع دستي اشتغال دارند. روستاي کريک در يک ناحية کوهستاني، بر روي شيب ملايمي استقرار يافته است و بافت مسکوني متراکم دارد. اکثر خانه‌هاي اين روستا عموماً يک طبقه و با ديوارهاي ضخيم ساخته شده‌اند . در بافت قديمي روستا واحدهاي مسکوني دو طبقه و کوچک نيز وجود دارد. مصالح به کار رفته در ساخت خانه‌هاي قديمي چوب ، خشت و گل است.
روستاي خوش آب و هواي کريک که در ميان دره باصفاي کريک و در مسير دسترسي به منطقه ييلاقي و زيباي سي‌سخت واقع شده است، يکي از مسيرهاي صعود به قله دنا محسوب مي‌شود. از جمله جاذبه‌هاي مذهبي و تاريخي اين روستا مي‌توان به آرامگاه امامزاده عسگر و امامزاده اسحاق اشاره داشت. صنايع دستي روستاي کريک مشتمل بر انواع قالي و گليم با طرح‌ها و نقوش زيبا است.
غار یخی:
یکی از غارهای معدود و منحصر به فردی است که در ارتفاع صعب العبور دیواره شمالی منطقه حفاظت شده دنا و در جنوب روستای خفر در محدوده امن منطقه موجود و سالانه پذیرای علاقمندان فراوانی از غار نوردان و کوه نوردان داخلی می باشد، خصوصیات بارز این غار وجود قندیلهای یخی در تمام فصول سال خصوصاً فصل تابستان در دیواره های آن می باشد.
غار شاه:
یکی از غارهای مشهور موجود در استان واقع در حوالی روستای شاه بهرام در منطقه پیچاب از توابع بخش باشت شهرستان گچساران و در منطقه گرمسیری و در فاصله 150 کیلومتری شمال شرقی شهر دوگنبدان واقع و این منطقه دارای جنگلهای انبوه از نوع بلوط، بنه، کلخنگ، زبان گنجشگ و انواع بادام می باشد.
غار دوفیری:
یکی از غارهای موجود در ارتفاعات غربی کوه سمسال واقع در حوالی روستای بن زرد علیا از توابع بخش پاتاوه شهرستان دنا و در منطقه حفاظت شده دنا می باشد . طبق اطلاعات کسب شده از اهالی محلی این غار که در صخره ای مرتفع از روستای فوق قرار گرفته در گذشته بعنوان قراولگاه و حفاظت از سکنه روستا از آن استفاده می شده است.
با توجه به موقعیت مکانی تسخیر آن از طرف افراد و اقوام مهاجم میسر نبوده و به لحاظ اینکه ورودی غار دارای دو سوراخ شبیه بینی انسان می باشد به همین مناسبت به لهجه لری به غار دو فیری مشهور گردیده است.
غار دنگزلو:
این غار در ضلع شمال شرقی کوه دنا و در حوالی روستای دنگزلو از توابع بخش پادنای علیا شهرستان سمیرم و در حوزه استحفاظی استان اصفهان واقع گردیده که دارای جاذبه های فراوان از لحاظ قندیل های یخی ( استالاکتیت و استالاکمیت) که هنوز بطور کامل هم جاذبه های آن شناسایی نشده است که چنانچه همه زوایای آن شناخته شود در حد غار علیصدر همدان می توان از آن بهره برداری شود.
غار نیده( ندیده):
نام غاری است که در تنگه ای به همین نام در منطقه حفاظت شده خائیز سرخ و در فاصله 20 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان قرار دارد و از نظر موقعیت طبیعی حائز اهمیت و در محدوده امن منطقه حفاظت شده قرار گرفته است. طبق اطلاعات مأمورین و محلیان این غار عمقی در حدود 150 متر در زیر زمین دارد
غارنول:
غار نول در کوه گل واقع در 20 کیلومتری منطقه سی سخت یاسوج واقع گردیده است. غار نول با طول 80 متر دارای چند تالار پلکانی و انشعاب های مختلف و از لحاظ بررسی های زمین شناسی حائز اهمیت می باشد. ارتفاع دهانه غار سه متر است که در برخی نقاط درون غار تا 20 متر تغییر می کند. سقف و بدنه غار از سنگهای آهکی اسماری و قندیلهای زیبایی پوشیده شده و قطعات آب از این قندیلها و سقف غار چکه می کند. در عمق غار چند چشمه وجود دارد که آب زلال و خنکی از آنها جاری است.
دخالت های انسانی پیرامون چشمه سارها و قنات های اطراف این غار بیانگر استفاده از غار در دوره های گذشته و اخیر است. به نظر می رسد این غار در گذشته به عنوان پناهگاه موقتی مورد استفاده قرار گرفته است.
اشكفت داودي:
این غار در فاصله تقريباً نه كيلومتري شرق ديشموك و در داخل تنگ فارتق واقع شده است. اين اثر غاري است تقريباً مثلثي شكل كه با شيبي تند به جاده و تنگ فارتق منتهي مي شود. ارتفاع اين غار از سطح جاده در حدود 25 متر است. در بخش هاي بيروني اين غار بقاياي ابزارهاي سنگي نظير ريزتيغه و تراشه به چشم مي خورد. قدمت آثار اين غار به دورة پيش از تاريخ مي رسد.
اشكفت سياه:
اين اشكفت در قسمت هاي بالايي كوهي در شمال روستاي چالموره قرار دارد. درون غار پوشيده از كود حيواني و خاكستر است. در بيشتر بخشهاي جنوبي غار ، كف صخره مشخص است. در عوض در بخش شمالي كف غار ديده نمي شود و به نظر عمق بيشتري دارند. در جلوي دهانه غار نهشته بسياري قرار دارد. در مقابل غار سكويي از تخته سنگهاي بزرگ چيده شده است كه چندان قديمي نيست و به نوعي مربوط به استفاده بوميان در دوره اخير مربوط مي شود. اشكفت سياه در شمال روستاي چالموره در بالاي كوهي قرار دارد .
اين محوطه در اقليمي معتدل و نيمه كوهستاني قرار دارد. ميزان بارش در اين منطقه چندان زياد نيست و زمينها جز در بهار پوشش گياهي چندان خوبي ندارند. در اثر فرسايش ناشي از عوامل طبيعي ، قسمتهايي از اشكفت فرو ريخته است. به نظر مي رسد در نتيجه فعاليتهاي انساني بخشهايي از اشكفت دستكاري شده است.
اين اشكفت در قسمت هاي بالايي كوهي در شمال روستاي چالموره قرار دارد. درون غار پوشيده از كود حيواني و خاكستر است. در بيشتر بخشهاي جنوبي غار، كف صخره مشخص است. در عوض در بخش شمالي كف غار ديده نمي شود و به نظر عمق بيشتري دارند. در جلوي دهانه غار نهشته بسياري قرار دارد. در مقابل غار سكويي از تخته سنگهاي بزرگ چيده شده است كه چندان قديمي نيست و به نوعي مربوط به استفاده بوميان در دوره اخير مربوط مي شود. براساس شواهد موجود، هم اكنون هم از اين غار استفاده مي شود .
درون غار و در مقابل آن مصنوعات سنگي به دست نيامد اما تعدادي سفال اسلامي منقوش موسوم به شبه پيش از تاريخي به دست آمد. البته مقابل غار پوشيده از علف و گياه بود كه شايد به اين دليل ابزار سنگي مشاهده نشد.
درياچه كوه گل:
درياچه كوه گل در شمال شهرستان بويراحمد و در شمال شرقي شهرتوريستي سي سخت در دهانه انبري گردنه مشهور بيژن و در كنار تپه‌هاي كوه گل واقع شده است. محل استقراردرياچه يكي از زيباترين نواحي استان است كه در فصل بهار و تابستان از انواع گل‌هاي شقايق و گياهان وحشي وهمچنين آويشن خوش عطر كوهستاني مملو مي‌شود. در فصل تابستان، تجمع پرندگان مهاجر همراه با پرندگان بومي در سواحل و كنار درياچه، زيبايي حيرت‌انگيزي پديد مي‌آورد. از پرندگان مهاجري كه در دامن اين درياچه اتراق مي‌كنند، مي‌توان به انواع مرغابي و اردك كله سبز، لك لك، حواصيل، درنا، خروس كولي و چنگر اشاره كرد.
دریاچه مور زرد زیلایی:
در 135كیلومتری شمال غرب یاسوج و در ارتفاعات 2180 متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت این دریاچه 14 هكتار است. حداقل عمق آن هفت متر و حداكثر آن 14 متر است . این دریاچه در تنگی واقع شده كه اطراف آن را كوه هایی با سنگ آهكی پوشانده است. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خود ادامه می دهند كه ماهی كپور معمولی از مهمترین آنهاست.
تالاب برم الوان:
در40 كیلومتری شهر لیكك بهمئی، دهستان سرآسیاب یوسفی واقع شده است. آب آن دائمی است و ارتفاع آن از سطح دریا 1100 متر می باشد. مساحت این دریاچه 15 هكتار و حداقل عمق آب آن 12 متر و حداكثر 30 متر می باشد. برم های كوچك و فصلی دیگری همچون برم علی داد، دره صحه در زیلایی، برم مداب در شرق یاسوج در دهستان كاكان، برم كوه گل سی سخت و برم دلی پیروزك در شهرستان بویراحمد و برم گراب دیشموك، برم كهكزك، برم شرابگروه در سرفاریاب در شهرستان كهگیلویه و برم خونی شاه بهرام در شهرستان گچساران وجود دارند كه مجموعاً به همراه 160 چشمه و16 قنات و تعدادی چاه عمیق و نیمه عمیق منابع آب استان را تأمین می كنند .
تالاب برم‌شير:
اين تالاب با 5000 متر مربع مساحت، در دره تنگ شير بويراحمد واقع شده است. اين ناحيه از قابليت تفرجگاهي جالبي برخوردار است و مي‌تواند به محيطي مناسب براي گذران اوقات فراغت تبديل شود. چشم انداز و پيرامون تالاب جذاب و بسيار ديدني است./ز