به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران از سنندج، بعد از دوره ی غار نشینی،زمانی که مردم از کوهها به دشتها پناه برده و کار کشاورزی و دامپروری آغاز شد ،منطقه اجتماعات مردمی پراکنده ای در اطراف( شهرزوور)داشت تا زمان ساخت شهر با عظمت (آتلیلا) یا(ئاته ویلا) در کنار ه های شهرزوور.مردم در فصول سرد سال و هنگام کار کشاورزی ،در شهر می ماندند ودر فصل گرم سال به علت گرمای طاقت فرسا به ییلاقها (اورامان چیا) پناه می بردند و کار دامپروری را ادامه می دادند.کم کم این ییلاقها آباد شد وخود به روستا یا شهرک هایی تبدیل گشت.
بیشتر روستاهای امروزی اطراف شهرزوور و اورامان مانند(بیاری-ته ویلی-زاوه ر-که یمنه –هانه گه رمله-بی درواز-شوشمی-نوسود و...)بازمانده ی ییلاق های آن شهر باستانی هستند.مکان این شهرباستانی امروزه در اطراف شهرزوور در روستاهای (نه وی-بانی شار –احمد آباد-شانه ده ری)تا حدودی به یادگار مانده است .
در مکان فعلی زاوه ر و ته ویلی عراق ییلاقی بزرگ و پر جمعیت به نام(ته رتیبا)به وجود آمد که بعد ها روستاهای فعلی زاوه ر و ته ویلی از آن جدا شدند ،این اولین اجتماع جمعیتی است که این منطقه داشته است.
از این تاریخ به بعد تا ورود اسلام به منطقه بارها این روستا ها دست خوش تغییر و تحول شده اند.این که آیا در آن برهه ی زمانی اسم آن ترتیبا بوده و بعدها چگونه به زاوه ر یا دزآور تبدیل شده است چیزی در دست نیست.اما آنچه که برای ما مهم است این است که روستای دزاوه ر یکی از قدیمی ترین ییلاقهای شهر (ئا ته ویلا)بوده است .
به گفته ی مردم روستا این مکان محل بزرگان قوم آن شهر بوده و مکان فعلی(سه ر که ردیه )در روستا به مفهوم محل بزرگان آن است .کتاب (سه ر بوردیکی هه ورامان و سه ردانیکی ته ویلی)می گوید :تا سالها پیش آثار باستانی آن ییلاقها در میان باغ ها و خانه های روستای ته ویلی پیدا شده است که همگی شاهد صحت گفتار ماست.
بعد از از بین رفتن شهر بزرگ آتلیلا که دیا کونوف علت آن را جنگ و در گیری با آشوری ها می داند.بیشتر مردم آن به ییلاق ها پناه بردند تا جایی که رونق زیادی گرفتند و بعضی از آنها به شهرک هایی تبدیل شدند مانند (بارا-بیری-داغاردا-هاشمار-هارهار-ترتیبا-ئاته ویلا و...)که استاد زکی بگ عده ای از آنها را نام برده است .این ییلاقها قبل از اسلام به وسیله ی نوعی حکومت داخلی به نام (مه ری)اداره می شد و همگی تابع دین زردشت بوده و از کتاب مقدس اوستا تبعیت می کردند.ییلاق مه ری امروزه در زاوه ر یادگار آن حکومت است.
دزآوریکی از قدیمی ترین وزیباترینوسرسبزترین روستاهای اورامان لهون است که از شمال با کوههای( اورامان تخت) و ازجنوب با روستای (تویله )عراق و (شهرنوسود)و از غرب با (کیمنه وهانی گرمله )واز شرقباشهر( نودشه)هم مرز است .اقلیم منطقه ی دزآور معتدل و گرمترین فصل سال آن بیشتراز ده درجه و سرد ترین ماه سال،تا بیست درجه زیر صفر می رسد.در بعضی از جاهایاین منطقه دیده شده است که ارتفاع برف آن در زمستان به چهار الی پنج متر می رسد وحدود هشت ماه در سال قسمتی ازکوههای آن پوشیده از برف هستند.
دزآور دارای کوههای سربه فلک کشیده وتفرجگاههای بسیار زیباومشهوری است که محل گشت و گذار بسیاری از مردم استانهای هم جوار خود است.دریاچه ی کوچک(دالانی) با چشمه های جوشان آن در زیرکوه(مای پیر) و کوههای (بزازه را) و(کویله) و (تخت) و (که له به رو دالا) و باغهایزیبای (دولاناو- مه ره- هامنه هو-بن و وه زه نی و...)همگی بحث ازدیاری سرسبزو خرممی کنندکه هر بیننده ای را به شکرانه ی نعمت خدادادی به سجده می اندازد/ س