آهن یكی از عناصر اصلی و ضروری ساخت هموگلوبین در بدن است و هموگلوبین در حمل اكسیژن از هوای بیرون به داخل ریه، سپس به گردش خون و در نهایت رساندن اكسیژن به بافت ها نقش مهمی ایفا می كند.
آهن، مهمترین ماده اولیه برای ساخت گلبول قرمز به شمار می رود و علاوه بر آهن، مواد مغذی دیگری مثل ویتامین B 6، ویتامین B 9(اسید فولیك)، ویتامین B 12، ویتامین C و پروتئین ها برای خون سازی لازم است كه از طریق مصرف روزانه غذا تامین می شود.
شیرخواران، كودكان زیرشش سال، نوجوانان و به خصوص دختران جوان، زنان در سنین باروری و همچنین زنان باردار گروه های عمده در معرض كم خونی به ویژه كم خونی ناشی از فقر آهن هستند.
آهن برای حفظ سلامت، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیلی در افراد بسیار حائز اهمیت است و كمبود آهن ممكن است در تمام مراحل زندگی سبب اختلال در یادگیری و ادراك شود.
یك فوق تخصص خون و انكولوژی اطفال در استان چهارمحال و بختیاری در این خصوص اظهار داشت: كم خونی ناشی از فقر آهن كه به اصلاح به آن كم خونی 'آنمی' گفته می شود در اثر كاهش میزان و حجم هموگلوبین و گلبول های قرمز خون به وجود می آید كه در اثر آن، ظرفیت حمل اكسیژن نیز پایین می آید.
دكتر سید كاظم نوربخش سوء تغذیه، هرگونه خونریزی شدید، خونریزی دستگاه ادراری و تناسلی و خونریزی دستگاه گوارش را از مهمترین علل مبتلا شدن افراد به بیماری كم خونی یا آنمی برشمرد.
وی افزود: علائم و نشانه های بیماری بسته به شدت كم خونی متغیر است و در موارد خفیف، فرد علامت خاصی ندارد و به صورت اتفاقی در بررسی های معمول آزمایشگاهی كم خونی تشخیص داده می شود، ولی در موارد شدیدتر علایمی چون خستگی، بی حالی، ضعف، تپش قلب، تنگی نفس در زمان فعالیت، رنگ پریدگی ملتحمه چشم و غشاهای مخاطی در بیمار به وجود می آید.
نوربخش اذعان داشت: با توجه به شدت كم خونی، عوارضی چون كاهش فشار خون، تعریق، اضطراب، پرخاشگری، كاهش فعالیت های مغزی، سنكوپ، شوك و در موارد بسیار شدید از بین رفتن عملكرد ارگان های حیاتی در بیمار دیده می شود.
این فوق تخصص خون و انكولوژی اطفال تصریح كرد: به طور عمده، علل اصلی كم خونی به دو دسته كاهش تولید گلبول قرمز و افزایش تخریب و یا از دست دادن گلبول های قرمز طبقه بندی می شود.
وی توضیح داد: كاهش تولید گلبول های قرمز به دلایل مختلف ارثی، محیطی، تغذیه ای، عفونی و خود ایمنی رخ می دهد كه با توجه به علت ایجاد اشكال، طول مدت بیماری و نحوه معالجه و درمان بیمار متفاوت است.
دكتر نوربخش نارسائی كلیوی، بیماری تیروئید، مصرف داروهایی مثل داروهای سركوب كننده سیستم ایمنی (داروهای شیمی درمانی)، برخی آنتی بیوتیك ها مثل كلرامفنیكل، نمك های طلا و سمومی همچون بنزن و پرتوهای یونیزان را از عوامل زمینه ای كه منجر به كاهش تولید گلبول های قرمز در افراد می شود، برشمرد.
وی افزود: علاوه بر برخی عفونت های ویروسی نظیر ایدز، هپاتیت های ویروسی، سوء تغذیه و كمبود برخی ویتامین ها و مواد معدنی نظیر كمبود آهن، ویتامین B 12، اسید فولیك و... درگیری مغز استخوان به وسیله بیماری های بدخیم و برخی اشكالات ژنتیكی در مراحل ساخت گلبول های قرمز نظیر بیماری تالاسمی از علل كاهش تولید گلبول های قرمز خون هستند.
این فوق تخصص خون و انكولوژی اضافه كرد: به طور كلی كم خونی با انجام آزمایش كامل خون (CBC ) تشخیص داده می شود و چنانچه مقدار هموگلوبین خون و یا هماتوكریت از مقادیر طبیعی پائین تر باشد، تشخیص اولیه كم خونی داده می شود.
دكتر نوربخش تصریح كرد: كم خونی ناشی از فقر آهن در خانم ها ممكن است به صورت خونریزی بیش از حد معمول و طولانی مدت در دوران قاعدگی، كاهش حجم خونریزی و حتی قطع خونریزی در این دوران مشاهده شود.
این فوق تخصص خون و انكولوژی اطفال افزود: در افراد مسنی كه تنها زندگی می كنند و یا در آسایشگاه های خیریه و سالمندان هستند به علت بد غذایی یا اختلالات تغذیه ای، ممكن است كم خونی مشاهده شود و به خصوص افرادی كه از سلامت دهان و دندان برخوردار نیستند معمولا به اندازه كافی آهن دریافت نمی كنند.
دكتر نوربخش، ضایعات دهان و گوشه لب ها و یا ناخن های قاشقی را از بارزترین نشانه های بالینی بیماری آنمی عنوان كرد.
كارشناس مسئول تغذیه مركز بهداشت استان چهارمحال و بختیاری گفت: نوشیدن چای و قهوه بلافاصله بعد از غذا باعث كاهش جذب آهن غذا می شود بنابراین باید حدود یك ساعت قبل و بعد از غذا از مصرف این نوشیدنی ها خودداری كرد.
عنایت الله كلیج گفت: به افرادی كه عادت به خوردن چای و قهوه بعد از غذا دارند توصیه می شود حتی المقدور چای كمرنگ بنوشند.
وی ادامه داد: كمبود ویتامین C در بدن باعث می شود آهن موجود در غذا به صورت كامل جذب نشود و مصرف نان هایی كه در تهیه آن ها از جوش شیرین استفاده شده نیز جذب آهن همان غذا را كاهش می دهد.
كلیج مصرف و استنشاق مواد شیمیایی نظیر تینر، وایتكس و استفاده بیش ازحد از رنگ موهای شیمیایی، آلودگی هوا و كمبود اكسیژن، رژیم غذایی نامناسب و تخریب گلبول های قرمز كه ممكن است ناشی از اختلالات فیزیولوژیكی، پاتولوژیكی و تغذیه ای باشد را از دیگر عوامل موثر در بروز كم خونی دانست.
این كارشناس مسئول تغذیه مركز بهداشت استان چهارمحال و بختیاری تصریح كرد: تركیبات موجود در زردآلو نظیر آهن، پتاسیم و ویتامین ها بر ساخت هموگلبین موثر است و مخلوط آب ریشه ی چغندر و آب هویج نیز علاوه بر ساخت گلبول قرمز و تقویت خون در درمان كم خونی و تجدید نیروی حیاتی بدن بسیار مفید است.
كلیج، پیاز، كاهو، میوه های خشك نظیر هلو، آلوی خشك، كشمش، مویز، انجیر خشك، موز، آناناس، خرما، زیتون، جعفری، كرفس، جوانه گندم، سویا، نخود، لوبیا و میگو را از مواد غذایی حاوی آهن عنوان كرد.
وی تصریح كرد: آهن موجود در مواد غذایی حیوانی نظیر گوشت قرمز بسیار بهتر از آهن موجود در موادغذایی گیاهی جذب بدن می شود و استفاده از جگر و غذاهای حاوی ویتامین C (آب لیموی تازه) موجب افزایش جذب آهن غذا می شود.
این كارشناس تغذیه افزود: فسفر موجود در نوشابه های مشكی مانع جذب آهن می شود و بهتر است نوشابه همراه غذا مصرف نشود و علاوه بر این، نوشابه دارای مقدار زیادی قند است كه باعث افزایش وزن افراد می شود.
كلیج خاطر نشان كرد: زنان در دوران بارداری به 30 میلی گرم آهن نیاز دارند و برای تامین این میزان آهن باید علاوه بر رژیم غذایی مناسب از قرص آهن نیز استفاده كنند.
مدیر گروه بهداشت خانواده مركز بهداشت استان چهارمحال و بختیاری گفت: بر اساس نتایج بررسی تعیین میزان ریز مغذی ها در كشور، كم خونی ناشی از فقر آهن در میانسالان كشور 14 درصد و در استان این میزان هفت درصد است.
پوران خلفیان اظهار داشت: میزان ابتلا به بیماری كم خونی ناشی ازفقر آهن در مادران باردار در كشور 15 درصد و در استان حدود 9 درصد است.
وی تصریح كرد: تا كنون غربالگری مستقیم در ارتباط با بررسی وضعیت ابتلا به بیماری كم خونی ناشی از فقر آهن در استان انجام نشده است.
یكی از مهم ترین بیماری های خاموش در جهان سوم به خصوص ایران، فقر آهن و كم خونی ناشی از آن است. /س