به گزارش گروه ورزشي باشگاه خبرنگاران، در تعریف ورزش گفته شده است که:” فعالیت های جسمانی که با رقابت همراه است و تابع یک سری قواعد و مقررات خاص می باشد”. داوران در هر رشته ورزشی ملزم به اجرای قواعد و مقررات مربوط به آن رشته هستند و وجود اینگونه مقررات، بحث اخلاق در ورزش را مطرح می سازد.
در اینجا این سؤال مطرح می شود که آیا اخلاق در ورزش متمایز از اخلاقی است که در تجارت، حقوق یا پزشکی وجود دارد؟ اگر ما ناچاراز داشتن قواعد اخلاقی در ورزش هستیم باید تعیین این قواعد را به معلمین اخلاق واگذار نماییم یا افراد ذیریط با ورزش باید درک واقعی از اخلاق داشته باشند و به اهمیت مفاهیم اخلاقی رایج در ورزش آگاهی داشته باشند تا بتوانند وظایف خود را به درستی و صداقت انجام دهند.
به طور کلی، هر فردی که ناچار از تصمیم گیری است باید تصمیم خود را بر مبنای اصول راهنمای مشخصی استوار نماید. حال چگونه باید یک تصمیم منطبق بر اخلاق گرفت و چه اصولی به عنوان راهنما باید به کار برده شوند؟ آیا هر فرد فقط آنچه را که درست می پندارد، باید انجام دهد؟ آیا در یک تصمیم گیری تنها جنبه های قانونی را باید در نظر داشت و سایر اصول را فراموش نمود؟ به عبارتی دیگر، آیا رفتاری می تواند قانونی اما غیر اخلافی باشد؟ معیارهای عمومی اخلاقی نظیر بازی جوانمردانه، صداقت و درستکاری مبنایی برای اخلاق در ورزش هستند و ورزش مانند هر رویداد دیگری تاکید زیادی بر رعایت قواعد و مقررات دارد. اخلاق شعبه ای از فلسفه است زیرا بر آنچه درست و غلط است تمرکز دارد اما موضوع مهم یافتن معیاری است که تعیین نماید که از لحاظ اخلاقی چه چیزی صحیح یا غلط می باشد. یک جنبه از اخلاق در ورزش به آن می پردازد که چگونه افراد و تیم ها در هنگام مسابقه یا حضور در رقابت های ورزشی باید رفتار کنند. در این مورد، موضوع عمده رقابت نمودن با حریف اما در مسیری درست می باشد. در مسابقات در سطح جوانان، هدف توسعۀ شخصیت از راه سخت کوشی، احترام، کار تیمی، شهامت و نظم است در حالی که در ورزش حرفه ای هدف بردن حریف از راه تلاش بیشتر و مهارت است نه بردن به هر طریقی و از راه نیرنگ و فریب. هر چند که این یک انتخاب شخصی بوده اما سایر افراد نظیر مربیان، هم تیمی ها، تماشاگران و مدیران نیز در این تصمیم گیری مؤثر هستند.
اخلاق تجاری در مواردی با اخلاق در ورزش ارتباط پیدا می کند به طور مثال هنگامی که می خواهیم یک رویداد ورزشی را سازماندهی کنیم. شرکت های تجاری در دنیاد متغیر اقتصادی با رقابت شدیدی روبرو هستند و در موارد بسیاری ناچار از پیروی از اصل ” تجارت، تجارت است” هستند که در مواردی می توان نشانه هایی از آن را در ورزش یافت. باید توجه داشت که منافع رعایت اصول اخلاقی در ورزش در دراز مدت نمود می یابد و تمرکز بر موفقیت های کوتاه مدت می تواند موجب غفلت از تأثیر منفی این گونه موفقیت ها در دراز مدت شود. دیدگاه رفتار غیر اخلاقی باید جای خود را به فهم این موضوع دهد که رعایت اصول اخلاقی برای افراد حاضر در آن ورزش سودمند می باشد.
ذات هر ورزشی بر رقابت استوار است اما رابطۀ بین ورزشکاران و تماشاگران باید بر مبنای تعامل و همکاری باشد ونه مغایرت و تضاد. در مدل همکاری ورزشکاران با تلاش و حفظ روحیۀ ورزشکاری همزمان به تماشاگران، مدیران، تیم مقابل و داوران نیز احترام می گذارند. در ورزش حرفه ای، از یک سو ورزشکاران در هر فرصتی از بیمارستان ها بازدید کرده و با کودکان بیمار صحبت می کنند و از سویی دیگر تماشاگران به حریم زندگی خصوص ورزشکاران احترام گذاشته و از توهین و به کار بردن الفاظ زشت خودداری کرده و زمان و انرژی که ورزشکار برای موفقیت صرف نموده است را مورد قدردانی قرار می دهند.
ورزش از آن جهت اهمیت یافته است که افراد گوناگون باید با یکدیگر همکاری نمایند تا انسجام و یکپارچگی را بوجود آورده تا بتوانند برای خود، تیم، شهر و کشور خود افتخار و غرور بیافرینند. ارزش ذاتی یک رقابت ورزشی در ظرفیت تولید کیفیتی از تجربۀ درونی برای ورزشکاران و تماشاگران است که بی بدیل و بیاد ماندنی می باشد.
بسیاری از ارزش ها جهانی بوده و درکی مشترک از آن در تمامی جوامع وجود دارد نظیر انصاف یا فریبکاری. برخی از دلایل برای ارائه رفتار غیر اخلاقی توسط ورزشکاران، مدیران باشگاه ها و مربیان موارد زیر می باشند:
تأکید بیش از اندازه بر پیروزی که موجب بروز مفهوم "پیروزی به هر قیمتی ” شده است؛ کسب شهرت و منافع اقتصادی در ورزش؛ فشار از سوی تماشاگران، مدیران و اقوام برای رسیدن به سطوح کیفی بالاتر؛ عدم تأکید بر روحیه ورزشکاری و اهمیت کار تیمی در سطح آماتوری؛ تجاری شدن ورزش؛ تأکید بیش از اندازه بر اهمیت نقش ورزش در سطح جامعه به طور کلی که دستیابی به موفقیت را به هر قیمت توجیه می سازد.
براساس مادۀ ۷۳ قانون جدید انضباطی فیفا، کمیتۀ اخلاق به نهادهای قضایی فیفا که شامل کمیتۀ انضباطی وکمیتۀ تجدیدنظر بود اضافه گردید و در کمیتۀ اجرایی فیفا این مقررات را در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۲ را در ۸۸ ماده به تصویب رساند. این مجموعه مقررات بر رفتاری که به تمامیت و اعتبار فوتبال لطمه وارد می کند و به طور خاص بر رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی و غیر اصولی اعمال خواهد شد. و بر تمام مقامات رسمی و بازیکنان و همچنین کارگزاران رسمی مسابقات و بازیکنان اعمال خواهد شد.
مقررات اخلاقی فیفا مواردی نظیرقواعد کلی رفتاری،وظیفۀ بی طرفی، وفاداری، رازداری، افشاگری، عدم تعارض منافع، پیشنهاد و قبول هدایا و سایر منافع، رشوه و فساد، حق دلالی و گرفتن کمیسیون، عدم تبعیض و درستی مسابقات و رقابت هارا در برمی گیرد.
کمیتۀ اخلاق مرکب از یک اتاق تحقیق و یک اتاق حکمیت است وکمیتۀ اخلاق حق رسیدگی به تمام دعاوی ناشی از اعمال مقررات اخلاقی فیفا و سایر قواعد و مقررات فیفا را دارد همچنین کمیتۀ اخلاق حق قضاوت در زمینۀ رفتار تمامی افرادی که ملزم به رعایت این مقررات هستند، هنگامی که وظایف خود را ایفا می کنند، دارد.
از سویی فیفا، مقررات رفتاری خود را در۶ خرداد ۱۳۹۱ به تصویب رساند وتأکید نمود که رعایت اصول رفتاری وضع شده در مقررات رفتاری برای فیفا و اهدافش ضروری است، بخصوص برای حفظ و ارتقای فوتبال به طور مداوم و توسعۀی جهانی آن در پرتو ارزش هایی چون وحدت، آموزش و ارزش های فرهنگی و انسانی و به طور مشخص توسط برنامه های توسعه و جوانان و همچنین جلوگیری از هرگونه روش و یا اعمالی که ممکن است سلامت بازیها و رقابت ها را به خطر انداخته و یا موجب سوء استفاده از فوتبال شود.
مقررات رفتاری در خصوص همه اعضای خانواده فیفا اعمال می شود، به طور مشخص برای : مقامات رسمی: مقامات رسمی شامل همۀ اعضای فدراسیون ها، اعضای کمیته ها، داوران و کمک داوران، مربی ها، تمرین دهنده ها و هر فرد دیگری که مسئولیت فنی، پزشکی و یا اداری در فیفا، یک کنفدراسیون ، فدراسیون، لیگ و یا باشگاه را بر عهده دارد، می شود.
فیفا یازده اصل اساسی برای عمل و رفتار تعیین نموده است که شامل:
صداقت و رفتار اخلاقی
احترام به دیگران
عدم تحملِ تبعیض و آزار و اذیت
بازی جوانمردانه
تبعیت از قانون، قواعد و مقررات
جلوگیری از تعارض منافع
شفافیت و اطاعت
مسئولیت های اجتماعی و زیست محیطی
مبارزه علیه مواد مخدر و دوپینگ
عدم تحملِ رشوه و فساد
ممنوعیت شرط بندی و دستکاری نتایج.
محدود نمودن مقررات اخلاقی به وضعیت ظاهری بازیکنان، از سوی افرادی آگاهانه یا ناآگاهانه تلاشی است برای منحرف کردن مبارزۀ جهانی با فسادو بی اخلاقی در فوتبال. تا اینجا بحث در مورد اخلاق حرفه ای و الزامات فیفا و فدراسیون ها بوده ولی آنچه که پیامبر رحمت للعالمین هدف از بعثت را”انی بعثتُ لاتمم مکارم الاخلاق” همانا مبعوث شدم برای کامل کردن اخلاق و این اصول اخلاق برخاسته از همۀ ابعاد فرهنگی، اجتماعی و آموزشی در تمامی سطوح مادی و معنوی جوامع انسانی می باشد. مکتب، ایدئولوژی و طرز نگرش افراد چه فردی و چه اجتماعی بایدها و نبایدها را در جامعه تشکیل می دهد و اخلاق در همۀ احوال و در همۀ اقوال مهمترین عنصر حیاتی و بالندگی، بروز اختیار انسانی را به زیباترین سجایای اخلاقی بشری پیوند می زند به طوریکه بدی و خوبی، شر و خیر، مردی و نامردی، زیبایی و زشتی و هر آنچه از تضاد منفی و مثبت می توان ترسیم کرد از مجرای اخلاق عبور می کند و دل را دلبر، بوی را عنبر، چشم را نرگس، آب را روان، چشم ها را زلال، دشمنی ها را دوستی، کجی ها را راست، قهرها را آشتی، جنگ ها را صلح و مهربانی و عاشقی را سنت نیکوی آدمیانی می سازد که رعایت اخلاق انسانی زینت آنان می باشد و بدینسان انسان به گل سرسبد آفرینش بدل می گردد:
به جهان خرم از آنم که همه خرم از اوست
عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست…
رعایت اخلاق در ورزش ایران از این روی جلوۀ نکویی دارد که ایران از دیرباز همواره مهد مهربانی ها و پهلوانی ها بوده است نیکو نهاد، رسم عیاری و جوانمردی سرلوحۀ اخلاق و رفتار قهرمانان و سیره و شیوۀ مولا علی (ع)، غایت آرزوی نیک مردان دریادل که در هر کوی و برزن و در هر زمان و مکان، وای وای حسین تشنه لب و وفای عباس علمدار و وقار و متانت و صبر زینب (ص) جستجو کرده اند. همۀ ادیان و تمامی مکاتب راستی و صداقت را پاس می دارند و از زشتی و دروغ نفرت دارند… چه زیبا جلوه ایی از ورزش ایران را می توان ترسیم کرد بر جهانیان که چون طاووس خرامان خرامان راه می سپارند بر عرصۀ میدان…. سکوی افتخار … قلب ها را تسخیر می کنند نه با های و هیاهو، نه با درشتی و منم گویی…، نه با چهره و ابرو…، نه بازخم زبان و تحقیر… . راستی چه زیباست جوانان این مرز و بوم آراسته به صفات نیکوی دلاور مردان تاریخ، فروتن و فتاده لیک سربلند و سرافراز، پاک و شجاع چون حضرت حمزه، مرد چون باکری و همت و خرازی، ورزشکار جوانمرد و مردم دار چون پوریای ولی و تختی، صف به صف … زنجیروش… . آیا می توان دل بست به همۀ این ورزشکاران این کشور که دل در گروی محبت مقتدای جوانمردان تاریخ حیدر کرار دارند … من فکر می کنم آری می توان.. به پاکی کودکان. اگرهمت کنیم و همان پاکی را در سن جوانی داشته باشیم که در اینجا نقش مدیران ورزش کشور، مدیران باشگاه ها و مربیان ( که معلمی شغل انبیاء است) بیش از همه می تواند تأثیرگذار باشد چون ما ملت ایران در زمان جنگ این امر را ثابت کردیم.
با درود بی کران به تمامی ورزشکاران ایران اسلامی که باعث شادابی و نشاط مردم خوب کشور و سربلندی ایران عزیز می باشند.
خادم همۀ ورزشکاران
عزیزاله محمدی