به گزارش خبرنگار
ویژه‌نامه محّرم باشگاه خبرنگاران،
در روایات آمده است که امام رضا(ع) در ماه محرم مجلس عزاداری ترتیب داده و
از شاعران متعهد دعوت می‌کردند با حضور در این مجالس اشعار خود را در
مصایب جد گرامی‌شان حضرت سیدالشهدا(ع) قرائت کنند و در غیر این صورت، آن
حضرت خود به ذکر مصیبت پرداخته و ضمن گریستن بر این فاجعه عظما، دیگران را
نیز می‌گریاندند.
مرثیه دعبل برای امام
حسین(ع)
دعبل بن علی بن رزین از قبیله مشهور «خزاعه» بود، او شاعری شجاع و توانا و
دلباخته خاندان پاک رسالت بوده که در دشوارترین روزگار شعر خود را در خدمت
بیان حقایق و دفاع از آل‌ا... قرار داد، چنانکه علامه حلی درباره او گفته
است: دعبل در میان عالمان و متفکران شیعی به کمال ایمان و علو منزلت و
بزرگی شأن اشتهار یافته است.
پس از اینکه حضرت امام رضا(ع) به امر
مأمون از مدینه به خراسان آمدند و ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند، دعبل به
همراهی ابراهیم بن عباس صولی (شاعر نامدار شیعی) عازم زیارت آن حضرت شد.
هر
دو شاعر در «مرو» نزد او بار یافتند و دعبل قصیده «تاییه» را در حضور آن
حضرت قرائت کرد که بسیار مورد توجه امام (ع) قرار گرفت وایشان را گریان
ساخت، امام (ع) ده هزار درهم و جبه‌ای از جامه‌های شخصی خود را به او
بخشیدند. (دانشنامه شعر عاشورایی - ج 2- ص 100)
ابوالفرج اصفهانی در کتاب «الاغانی» به ذکر یکی از مجالس مرثیه
سرایی که در پیشگاه حضرت امام رضا(ع) برگزار شده و دعبل خزاعی نیز در آن
افتخار حضور و شعرخوانی داشته پرداخته و چنین آورده است: خدمت سرورم امام
رضا(ع) رسیدم،
دیدم آن حضرت به همراه یارانشان غمگین و اندوهناک نشسته اند، هنگامی که مشاهده فرمودند مرا که به سمت ایشان می‌آمدم، فرمودند: مرحبا به دعبل. آفرین بر کسی که با دست و زبان خود ما را یاری می‌رساند.
آنگاه آن حضرت من را در کنار خود نشانده و فرمودند: ای
دعبل! از تو می‌خواهم شعر بسرایی، به جهت آنکه این روزها برای اهل بیت،
روزهای غم و اندوه است و برای دشمنان ما، بخصوص بنی‌امیه روزهای شادی و
سرور می‌باشد.
ای دعبل! هر کس بر مصیبت جد من حسین(ع) اشک بیفشاند، البته خداوند گناهانش
را مورد عفو قرار خواهد داد.
سپس آن حضرت امر فرمودند تا
بین ما و اهل حرم پرده‌ای برافراشتند و فرمودند که در پس پرده‌ها بنشینند و
بر عزا و مصیبت جد خود گریه و ناله سردهند و به من نیز امر فرمودند، ای
دعبل! بر حسین (ع) مرثیه‌ای بخوان. مادامی که تو زنده‌ای، یاور و مدح
کننده ما هستی، پس تا جایی که می‌توانی از یاری ما دریغ نکن.
در این حال من به گریه افتادم و اشعاری در رثای خاندان نبوت و ماجرای عاشورا قرائت کردم. (الاغانی- ج 20- ص 148)
یکی از مشهورترین اشعار دعبل قصیده تاییه است که یاقوت حموی آن را
از بهترین نوع شعر و بلندترین نمونه مدایح برمی‌شمارد که درباره دودمان
پیامبر اکرم(ص) سروده شده و بر حضرت علی بن موسی الرضا(ع) عرضه شده است.
(معجم الادبا- ج 4- ص 196)
این قصیده را «مدارس آیات» نیز نام نهاده‌اند و سبب آن بیتی است که شاعر در آن چنین سروده است و در برخی منابع بیت مطلع ذکر شده است:
خانه‌های اهل بیت، مدارس آیات الهی و منزلگاه وحی است که بی‌کس مانند بیابانهای خشک و خالی مانده است. (عیون اخبارالرضا- ج 2- ص 318)
در روایت است که دعبل اشعار دردآلود خویش را با صدای بلند می‌خواند
و امام رضا(ع) بشدت می‌گریستند تا اینکه به این بیت رسید:
حق ایشان (عترت) را در دست‌های خائنان دیگر مشاهده می‌کنم در حالی که به
تاراج می‌رود و بین غاصبان بیگانه تقسیم می‌شود، در صورتی که دست این
مظلومان از حق خود تهی مانده است.
امام رضا(ع) در اینجا به سخن درآمده و فرمودند: راست گفتی ای خزاعی.
دعبل
همچنان شعر خود را ادامه داد و به فرازهای عاشورایی دیگری رسید:
سرهای خاندان پیامبر بریده و خون آلود است و گله‌های آل زیاد آسوده
می‌چرند. حرمت حریم پیامبر(ص) دریده و اهل حرمش به اسارت درآمده و آل زیاد
حجله‌های سرور می‌آرایند.
فغان و درد، هنگامی که خون بنی‌هاشم به ناحق ریخته می‌شود، در حالی که
دست‌های آنان تهی از حربه و بسته است.
در این هنگام امام رضا(ع) در حالی که کف دو دستش را می‌چرخانیدند و زیر و رو می‌کردند، فرمودند: آری چنین است، براستی که دست‌های ما بسته است! (عیون اخبار الرضا- ج 2- ص 650)
دعبل باز هم ادامه داد:
ای دیدگان اشکبار! در اندوه آن عزیزان اشک ببار که اکنون هنگام آن است در
این ماتم جانکاه سیلاب اشک را روانه کنی. همواره در طول زندگی از هراس
دشمنان اهل بیت نیاسوده‌ام، اما امید من این است که پس از مرگ در سایه
شفاعت اهل بیت(ع) از عذاب در امان باشیم.
در این حالت امام رضا(ع) رو به دعبل فرمودند: خداوند تو را از فزع اکبر که قیامت است در امان دارد.
(عیون اخبار الرضا- ج 2- ص 650)
یادداشت: کامران شرفشاهی