به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد موزه مردم شناسي آستان قدس رضوي در كنار مقبره امير ملكشاه در ضلع غربي حرم مطهر واقع است، كالبد قديمي بنا گرمابه (حمام )بوده است. كه در سال 1027هجري قمري توسط «مهدي قلي بيك جاني قربان مير آخور شاه عباس صفوي» وقف آستان قدس گرديده است.
1.مجموعه سماور
تاريخ اهداء به آستان قدس رضوي: 25/3/1346
اهداء كننده: بانو حاجيه حبابه حسن
سرويس سماور از جنس برنج بوده كه آبكاري گرديده و طرحِ برگ وگل بر روي آن قلمزني شده است. قطعات سرويس شامل: سماور زغالي، بادگير، سيني زير سماوري، لگنچه زيرسماوري، قوري، شكردان و قندان مي باشد. بر روي تمام قطعات كتيبه "وقف موزه حضرت رضا (ع) نمود بانو حاجيه حبابه حسن طمع كننده ملعون باد" كنده كاري شده است
2. حنابند انگشت
ابعاد: 11×16 ساتي متر
جنس: پشم
تاريخ اهداء به آستان قدس: 30/7/1384
به هنگام حنابندان، پس از حنا گذاشتن به انگشتان دست، هر كدام را با پارچه اي مي پيچيدند تا مانع جداشدن حنا از دست شود.
حنابند حاضر، مثلثي شكل و از ترمه زمينه لاكي مي باشد. اطراف آن با گلابتون قلابدوزي شده و داراي بندي جهت بستن حنابند مي باشد.
3. جعبه آينه خاتم كاري شده
ابعاد: 28×38 ، ارتفاع: 13 سانتي متر
تاريخ اهداء به آستان قدس رضوي: 1/6/1354
از اين جعبه به عنوان جعبه نگهداري لوازم آرايش استفاده مي شده است. درِ جعبه با لولايي به بدنه متصل شده و در پشت آن آينه اي نصب گرديده است. جعبه داراي كشويي با چندين فضاي كوچك جهت قرار دادن لوازم آرايش (چون؛ سرخاب، سفيداب، وسمه، سرمه و ...) مي باشد. اطراف و رويه جعبه با هنر خاتم كاري تزئين شده است
4. نمكدان با طرح بلوچي
جنس تار و پود: پشم
ابعاد: 35×45
نمكدان بافته اي است كيسه مانند، با دهانة تنگ و باريك، كه قسمت تحتانيِ آن پهن مي باشد و جهت نگهداري نمك در بين ايلات و عشاير كاربرد دارد. دهانة باريك نمكدان بر روي قسمت پايين تا مي خورد تا از ريخته شدن نمك به بيرون جلوگيري نمايد
5. سوزني ترمه يراق دوزي شده
ابعاد:78×108 سانتي متر
جنس: پشم
قدمت: بيش از صد سال
سوزني بقچه هايي از جنس ماهوت ، مخمل يا ترمه يراق دوزي شده جهت گستردن زير پا هنگام بيرون آمدن از حمّام ، كه رويش را پارچه سفيد يا قطيفه كشيده ، مي نشستند است.
طرح ترمه بته جقه (قهر و آشتي) است. حاشيه هاي سوزني با يراق و ريشه تزيين شده است. بر روي ترمه كتيبه اي به شرح زير درون قابي با نخ سفيد دوخته شده است؛ "فرمايشي نوظهور ممتاز اعلي اعلي"، "بركت لنا"، "مال سنه 1133"، "59". همچنين تصويري از شير با سرمه دوخته شده است
6. شمعدان برنجي( چهلچراغ)
ابعاد: ارتفاع 148 سانتي متر
جنس: برنج
واقفين: محمد رحيم و محمدرضا تاجر قوچاني
قدمت: رجب 1269 ه.ق.
از جمله وسايل روشنايي كه در حرم مطهر و در دارالحفاظ مورد استفاده قرار مي گرفته است ، شمعدان برنجي (چهلچلراغ) مي باشد. اين شمعدان داراي چهار رديف است كه در هر رديف هشت جا شمعي تعبيه گرديده و اكنون چهارده شمعدان آن سالم است. بر روي پايه شمعدان كتيبه اي با اين مضمون مي باشد"وقف سركارفيض آثار علي ابن موسي الرضا عليه السلام نمود خيرالحاج حاجي محمد رحيم تاجر قوچاني و خادم آستان ملائك دربان آقا محمد رضا تاجر قوچاني از جهت دارالحفاظ بتاريخ بيست و هفتم شهر رجب 1269".
7. زير پايي مخصوص حنابندان
ابعاد: 8×47 و ارتفاع 9 سانتي متر
جنس: سنگ مرمر
تاريخ اهداء به آستان قدس: 30/12/1383
از سنت هاي رايج بين ايرانيان از گذشته تا كنون حنابستن مو و دست و پا بوده، كه اغلب در حمام ها انجام مي شده است. از جمله وسايل مورد استفاده در حمام ها سنگ زير پايي مخصوص حنابندان بوده است.
زير پايي از سنگ مرمر تراشيده شده، و در طرفين با دو گل كوكب تزئين گرديده است، سپس دو فرو رفتگي وجود دارد كه محل قرار گرفتن پا مي باشد تا پاي حنا بسته شده روي زمين قرار نگيرد. گودي حجاري شده مركز زير پايي نيز جايي براي حنا وآب بوده است.
8.. چاقچور
ابعاد: 9×50 سانتي متر
تاريخ اهداء به آستان قدس رضوي: 20/1/1370
اهداء كننده: خانم صفري
چاقچور( نوعي جوراب )، پوششي مخصوص پاي زنان، از پنجه پا تا كمر يا تا ساق پا را مي پوشانده ودر مفصل و ساق پا چين دار بوده است.
اين چاقچور از پارچه نخي مشكي تهيه گرديده، از مچ پا تا بالاي چاقچور چين دار بوده و به قسمت بالاي آن بندي براي بستن دوخته شده است.
10.جام چهل كليد
جام چهل كليد كه به نام هاي جام تفأل و غيب گويي نيز ناميده شده، ظرفهايي هستند كه از جنس برنج يا مس ساخته مي شده، جام چهل كليد موجود در موزه مردم شناسي از جنس برنج مي باشد. در بخش داخلي جام كتيبه هايي با عناوين آيه الكرسي، انا فتحنا، سورة حمد، سورة نصر، سورة ناس و سورة قارعه حكاكي شده است. در بخش بيروني نيز وان يكاد،اسماء دوازده معصوم ، دعاي نادعلي، آيه هاي قرآني و دوازده صورت فلكي ديده مي شود.در لبه باريك جام مدخل ريزي وجود دارد كه چهل قطعه كوچك و باريك مستطيل شكل برنجي منقوش به كلمات « بسم الله الرحمن الرحيم » در بند به صورت كلاف در اين مدخل قرارگرفته است.اين جام ها كه استفاده آئيني و مذهبي دارد؛ در حمام ها نيز مورد استفاده قرار مي گرفته است.
11.انبر مخصوص مجعد كردن مو
ابعاد: 4×23سانتي متر
در گذشته براي آرايش مو و موجدار كردن آن از اين انبر استفاده مي شده است. شيوه استفاده از آن به اين صورت بوده كه ابتدا انبر را بر روي آتش گرم نموده و سپس دسته اي مو، لابلاي آن گذاشته و انبر را مي بستند. به اين طريق مو مجعد و حالت دار مي شد.
12.تابلو نقاشي قهوه خانه اي (آتش رفتن سياوش)
اثر: حسين اسماعيل زاده
به سفارش: شكرالله شمشيريان
موضوع اين تابلو داستان آتش رفتن سياوش از شاهنامه است ؛ سياوش پسر كيكاووس شاه، شاهزاده بزرگ منش ايراني بوده كه نامادريش شيفته او شد. اما وي از او دوري جست و نامادري بخاطر عصبانيتش سياوش را خائن خواند، كيكاووس سياوش را در آتش انداخت و سياوش با گذشت از آتش بيگناهي خود را ثابت كرد.
13.دوستكامي مسي قلمزني شده
ابعاد: ارتفاع 73 و قطر دهانه 47 سانتي متر
جنس: مس
تاريخ ساخت: 1300 هجري قمري
واقف: حاجي محب علي عمادآبادي
در گذشته ظرف هايي بزرگ و پايه دار براي تهيه شربت نذري در مكان هاي عمومي مثل حسينيه ها، تكيه ها، مهمانسراي زواري و در شربت خانه حرم مطهر استفاده مي شده است.
اين دوستكامي مسي داراي نقوش قلمزني تزئيني است. نقوش روي دوستكامي اسليمي، گياهي، حيواني و انساني (كه در بعضي تصاوير، چهره انسان ها مسخ شده)، مي باشد. كتيبه هاي متعددي نيز بر روي دوستكامي ديده مي شود: صلوات خاصه، اشعاري از محتشم كاشاني ( باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است ... )، و كتيبه وقف (وقف جناب امام رضا نمود حاجي محب علي عمادآبادي دوستكامي طمع كننده به لعنت خدا گرفتار شود. 1300)، اين كتيبه ها را شامل مي شوند./س