به گزارش گروه استان هاي باشگاه خبرنگاران ،منطقه آزاد چابهار نيز با برگزاري تورهاي مختلف، شناساندن گل‌فشان نادر اين منطقه را در دستور كار خود قرار داده است. نكته حايز اهميت در خصوص گل‌فشان هاي منطقه بلوچستان اين است كه با وجود ويژگي‌هاي منحصر به فرد و بكري كه اين پديده خدادادي دارد و نسبت به بسياري از نمونه هاي مشابه خود در كشورهاي آمريكاي مركزي داراي ويژگي‌هاي بهتري است
بنا بر اين گزارش : گل‌فشان اغلب به شكل مخروطي بوده و از ارتفاع 2 متر تا حداكثر 400-500 متر از اطراف خود و با قاعده‌اي به قطر 20 متر تا حداكثر 3500 متر مي باشد. اين گل فشان‌ها تپه‌اي و دايره‌اي شكل هستند كه داراي يك دهانه اصلي و چند دهانه كوچكتر جانبي است، دهانه اصلي معمولاً در وسط گل‌فشان واقع شده و كاسه‌اي يا تيغي شكل است و دهانه‌هاي جانبي، ثابت و دائمي نيستند.گاهي گل‌فشان‌ها فاقد انفجار بوده و برخي دائمي نبوده و بصورت دوره‌اي و چشمه‌هاي نبض‌دار فعاليت دارند و از اين حيث به آتش‌فشان‌ها شباهت داشته كه به مراتب كوچكتر از آنها هستند و خطر چنداني ندارند.
بر اساس اين گزارش : فوارة گل‌فشان فواره آب و بخار و گل مي‌باشد كه بوسيله گازهاي ولكانيك به سطح زمين رانده مي‌شوند و در زمان انفجار گل‌فشان از دهانه جرياني از گل و گاز به بيرون پرتاب مي‌شود. همين پديده مي تواند بوسيله گازهاي نفتي در حال فرار صورت گيرد.
شايان ذکر است : گاهي نيز به توده‌هاي مخروطي گلي اطلاق شده است كه بيرونزدگي آنها حاصل آبگيري لايه‌هاي رسي باشد. گل فشان‌ها بي‌شباهت به گنبدهاي نمكي نيستند و گاهي همراه آنها ديده مي‌شوند و شايد بتوان آنها را گنبدهاي رسي ناميد. نحوه عملكرد بدين صورت است كه لايه‌هاي رسي بوسيله آب و گاز شارژ شده و ايجاد يك تنش عمودي از پايين به بالا مي‌كند. اين تنش زماني كه بتواند به فشار ليتوساتيك غلبه كند در طبقات بالايي ايجاد كمانش، و اگر فشار زياد باشد آنها را بريده وگاهي با صداي انفجارگونه به سطح زمين مي‌رسند و ايجاد مخروط گل‌فشان را مي‌نمايند.
لازم به ذکر است : معمولاً اين پديده بيشتر در مناطقي اتفاق مي‌افتد كه طبقات هنوز تحت تراكم قرار داشته و رديف‌هاي ضخيم و ضعيف رسوبات تخريبي ترشياري وجود دارد.زمين شناسان در مورد زايش يك گل‌فشان (لحظه تولد آن در اعماق زمين) چندان متفق‌القول نيستند.
خاطر نشان مي شود : برخي آن را پيامد روندهاي خاص زمين‌شناسي مي‌دانند و عده‌اي آن را به عوامل ديگري نظير وقوع زمين لزره و تغييرات فشار لايه‌هاي مرتبط مي‌دانند اما همگي آنها در يك نكته متفق‌القولند كه عامل اصل بالا آورنده گل‌فشان به سطح زمين گازهاي موجود در تله‌هاي نفتي اعماق زمين هستند و نيز اين نكته كه گل‌فشان‌ها در مناطق داراي رسوبات جوان (جوان درمقياس زمين‌شناسي يعني حدود20-10 ميليون سال !!) و در نقاط ضعيت " مثلاً امتداد گسل‌ها " بوجود آمده و به سطح زمين مي‌رسند.گل‌فشان، مخروطي در سطوح زمين يا كف دريا ايجاد مي‌كنند .
ياد آور مي شود : گاهي مي‌توان قطعات سنگي با قطر 1 تا 2 متر را در مواد پرتابي يافت. دودكش لوله باريك و يا نسبتاً عريض گل‌فشان به سمت پايين شبيه قيف برگشته است كه از حوضچه پايين (درون زمين) تغذيه مي‌كند. حوضچه گل‌فشان دره‌اي حاوي گل‌فشان‌هاي متعدد مي‌باشد.زماني كه سه بخش سازنده گل‌فشان آب، گاز و نفت شروع به تراكم نمايد، به علت تحرك بيشتر گاز و آب خيلي سريع به هسته گسل هجوم مي‌آورد.
در اين گزارش آمده است : آب سنگ هاي هسته چين را نرم كرده و بر اثر نفوذ گاز آب به سمت بالا حركت كرده و از قسمت بالايي ساختمان هاي دياپيري به صورت چشمه‌هاي گاز خارج مي‌شود.اگر هم گاز زياد باشد امكان خارج شدن، به بيرون نداشته و در هسته به مقادير زيادي تراكم مي‌يابد به همين علت فشار حاصل در هسته چين به مقدار خيلي زياد بالا مي‌رود. بر اثر انفجار گاز نيروي كششي حاصل مي‌شود. فوران قوي باعث خروج مواد به سمت بيرون شده و قطعه سنگ هاي هسته و بخش هاي مجاور در اثر انفجار به بيرون مي‌ريزد.در اغلب گل‌فشان ها انفجار با به وجود آمدن شعله گاز تا ارتفاع 300 متر و يا بيشتر همراه بوده و با زبانه‌هاي گل همراه هستند.
گل‌فشان هاي فعال سيستان و بلوچستان
اين گزارش مي افزايد : در جنوب شرق ايران 20 گل‌فشان وجود دارد كه 5 مورد آنها بين بندر جاسك و ميناب، 9 مورد بين چابهار و بندر جاسك و 6 مورد ديگر هم بين چابهار و مرز ايران و پاكستان بويژه شمال خليج گواتر قرار گرفته است.
در اين گزارش آمده است : مهمترين اين گل‌فشان ها در 95 كيلومتري غرب بندر كنارك و در دشت كهير نرسيده به روستاي تنگ در زميني مسطح واقع شده و داراي سه تپه كوچك گل‌فشان است كه يكي از آنها شبيه آتشفشان و در حال حاضر فعال است و بقيه آنها نيز از چند سال قبل به صورت غيرفعال درآمده‌اند . در بلنداي اين تپه‌ها، دهانه‌هايي به قطر چند سانتي متر وجود دارد و از دهانه گل‌فشان كه در حال حاضر فعال است، به طور متناوب گل خاكستري رنگ خارج شده و به سوي دامنه‌ها سرازير مي‌شود. دوره تناوب اين پديده نادر و زيبا ده تا پانزده دقيقه است كه اين عمل با لرزش خاك همراه است و گاهي به هنگام خروج گل، صدايي همانند شليك تفنگ از آن به گوش مي‌رسد.گل‌فشان‌هاي ايران بيشتر در جلگه ساحلي درياي عمان بخصوص بلوچستان جنوبي تمركز دارند و بيشتر آنها در حال حاضر فعالند، اما فعاليت آنها در فصول مختلف از سالي به سال ديگر تغيير پيدا مي‌كند. اين پديده بطور عمده در فصول پرباران از جاذبه‌هاي نادر و ديدني استان به شمار مي‌رود.
اين گزارش مي افزايد : گل‌فشان‌ها در ميان بوميان ساكن استان سيستان و بلوچستان و هرمزگان به صورتهاي مختلفي تلفظ مي‌شود. مردم منطقه گواتر، جلگه دشتياري و شرق بلوچستان گل‌فشان را به لهجه محلي بوتن واهالي چابهار، كهير و زرآباد آن را گل پاشان و ناپك به معناي ناف زمين يا ناف دريا مي نامند و در بين ساكنان شرق استان هرمزگان نيز به آب باد معروف است.
کوه گل افشان (چشمه گل افشان بندر تنگ؛ چابهار)
بر اساس اين گزارش : يکي از ديدني هاي حيرت انگيز شهرستان چابهار، کوه هاي گِل افشان آن است که مهم ترين آنها در نقطه اي نزديک به کُنارک به نام بندر تَنگ قرار دارد. کوه گل افشان بندر تنگ با ارتفاع تقريبي 100 متر و قطر قاعده کمي بيش از 100 متر در فاصله حدود 100 کيلومتري شهرستان چابهار قرار دارد. اطراف اين کوه را بياباني وسيع فرا گرفته که ظاهرا اين بيابان نيز همچون خود کوه ماحصل اتفاقاتي درون زمين است. اطراف کوه به فاصله حدود 200 متر از کوه، چاله اي به عمق حدود 2 متر ايجاد شده که براي رسيدن به کوه بايد وارد اين چاله شد.
کوه گل افشان بندر تنگ؛ چابهار
شايان ذکر است : بالا رفتن از کوه اگر فصل بارندگي نباشد؛ تقريبا راحت است. در بالاترين نقطه کوه چاله اي به قطر کمتر از يک متر و به عمق حدود نيم متر وجود دارد که با گل پوشيده شده است. در فواصل زماني حدود يک دقيقه، مقداري گل با صداي خاصي شبيه به ترکيدن يک حباب، از چاله خارج و به اطراف پراکنده مي شود. احتمالا تمام اين کوه در طول ساليان دراز بر اثر فعاليت اين چشمه ايجاد شده باشد. در کنار اين کوه، دو کوه کم ارتفاع ديگر وجود دارد که به نظر مي رسد زماني آنها نيز گل افشان بوده اند.
دهانه کوه گل افشان بندر تنگ؛ چابهار
ياد آور مي شود : نظرهاي گوناگوني در مورد علت وجود اين چشمه ها ذکر شده که آنوبانيني محتمل ترين آنها را بيان مي نمايد. به علت نزديکي زياد اين منطقه به اقيانوس هند و همچنين شکل خاص پوسته زمين در اين ناحيه، پوسته اقيانوس با شيب بسيار تندي در زير اين منطقه به داخل زمين فرو مي رود كه باعث به وجود آمدن فشارهاي زيادي به پوسته زمين مي گردد. فشار به وجود آمده باعث خروج آب و به همراه آن گل و لاي مي شود. اين عامل يكي از علت هاي بوجود آمدن گل افشان ها و چشمه هاي آب معدني فراوان در اين منطقه به حساب مي آيد.
در پايان اين گزارش آمده است : سرد بودن گل و عدم وجود بخار به همراه آن تاييدي بر صحت ادعاي ذکر شده است. زيرا در مناطقي که پديده هاي مشابهي به علت گرماي زمين و فعاليت هاي آتشفشاني رخ مي دهد، خروج آب گرم به همراه بخار طبيعي تر است./ک