به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران ارومیه همه ما در زندگی با موقعیت هایی روبرو می شویم که اگر به درستی عمل نکنیم سلامت روانی خودمان و دیگران به خطر می افتد. این موقعیت ها مختلف هستند. مثلا چگونه با دوستان و اطرافیان خود ارتباط برقرار کنیم؟ چگونه مسولیت های جدیدی را بپذیریم ؟ چگونه تصمیم بگیریم؟ چگونه مشکلاتمان را حل کنیم؟ چگونه با ترس ، اضطراب ، ناکامی ، افسردگی و فشارهای روانی مقابله کنیم؟
تعریف :
مهارت های زندگی توانایی هایی هستند که به ما کمک می کنند با موقعیت های زندگی ، بخصوص موقعیت های پر خطر به طور صحیح برخورد کنیم. وقتی این مهارت ها را کسب کردیم می توانیم در ایجاد ارتباط با دیگران سازگارانه عمل کنیم و بدون توسل به اعمالی که به خودمان یا دیگران صدمه می زند مشکلات را حل کنیم.
بطور کلی مهارتهای زندگی مهارتهایی هستند که برای افزایش توانایی های روانی اجتماعی افراد آموزش داده میشوند و فرد را قادر می سازد تا بطور موثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شود. آموزش مهارتهایی چون حل مساله و تصمیم گیری ، تفکر خلاق و انتقادی ، روابط بین فردی ، خود آگاهی ، همدلی و مهارتهای مقابله با استرس در مدارس کشور بویژه مقاطع حساس دبستان و راهنمایی که همزمان با شکل گیری شخصیت و رشد تفکر شناختی کودک و دوره حساس نوجوانی در این گروه های سنی می باشد،میتواند به میزان زیادی از آسیبهای روانی اجتماعی آتی پیشگیری کند.
توانایی روابط بین فردی :
ارتباط بین فردی فرآیندی است که به وسیله آن اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیام های کلامی و غیر کلامی با دیگران در میان می گذاریم. توانایی روابط بین فردی به ما کمک می کند با دیگران همکاری و مشارکت داشته باشیم ،به آنها اعتماد کنیم، مرزهای روابط با دیگران را تشخیص دهیم، دوستی های مطلوب را حفظ کنیم و در شروع و خاتمه ارتباطات به طور موثرتری رفتار کنیم.
اجرای ارتباط موثر:
رد تقاضای نا معقول دیگران ، جلب احساس مثبت دیگران و طرح درخواست های خود ، ابراز احساسات مثبت و منفی ، شروع ، ادامه و خاتمه دادن به گفت و گوها.
پنج مفهوم ابراز وجود:
ابراز عقاید متفاوت ، تقاضای تغییر رفتارهای نا مطلوب از دیگران
پذیرش کاستی های خود ، ابراز احساسات مثبت
ادای جمله های متعارف در هنگام مواجهه یا جدا شدن از دیگران
توانایی ارتباطی
یکی از نشانه های سلامت روانی، وجود روابط و ارتباطات اجتماعی است. وجود روابط گرم و صمیمی با انسانهای دیگر منبع ایمنی، اعتماد، راحتی و آسایش هر انسانی است.
توانایی ارتباطی به ما کمک میکند تا با دیگران ارتباط کلامی و غیر کلامی موثرتری داشته باشیم و با غلبه بر خجالت،نظرات خود را برای دیگران ابراز کنیم. اگر مهارت را کسب کرده باشیم در موقع لزوم میتوانیم با تقاضاهای نامناسب دیگران مخالفت کنیم.
بدیهی است برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران تنها از طریق حرف زدن حاصل نمی شود، بلکه با خوب گوش دادن،احترام گذاشتن، مشارکت کردن،ابراز وجود و ... این ارتباط میسر خواهد شد.
از آن جایی که امروزه برقراری ارتباط صمیمی بین دو یا چند نفر، نیازمند آگاهی از فنون و روش هاست روابط درون فردی و بین فردی جزو یکی از مهارتهای مهم زندگی محسوب میشود.
عوامل موثر بر روابط بین فردی:
گوش دادن فعال،اهمیت دادن،سوال کردن،احترام گذاشتن،ازار وجود،نه گفتن،
توانایی خود آگاهی
مهارت خود آگاهی ، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قوت ، خواسته ها ، ترس ها و انزجارهاست .
اکثر ما فقط در مورد ویژگی های کلی و عمومی خود از جمله سن ، جنسیت ، وضعیت شغلی و ... خود صحبت می کنیم و از ویژگی های شخصیتی و رفتاری خود اطلاعات کافی و مناسبی نداریم . به عنوان مثال نمی دانیم که چه کارهایی را خوب می توانیم انجام دهیم ؟ چه ویژگی های اخلاقی منفی داریم؟ چه اهدافی برای زندگی خود داریم ؟ چه آرزوهایی داریم ؟ علایق و اولویت های زندگی ما چیست ؟ چه چیزهایی ما را ناراحت یا خوشحال می کند ؟
این توانایی به ما کمک می کند تصویر واقع بینانه ای از خود داشته باشیم و حقوق و مسئولیت هایمان را بهتر بشناسیم .
رشد خود آگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت فشار روانی قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش شرط و شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی موثر و همدلانه است .
ویژگی های افراد خود آگاه:
- برای خود ارزش قایل هستند .
- از روحیه انتقاد پذیری بر خوردار ند.
- نسبت به ارزش ها و اعتقاداتشان آگاهی کامل دارند و از آن دفاع می کنند .
- احساس خوشنودی و رضایت خاطر زیادی دارند.
- در مقابل فشار و ضربه های روانی و اجتماعی مقاومت بیشتری از خود نشان می دهند .
- به دنبال سرزنش یا تحقیر دیگران نیستند ، بلکه با دیگران با احترام بر خورد می کنند .
- اغلب از روحیه مثبت اندیشی بر خوردارند
- روحیه همکاری و مشارکت بالایی دارند و از مشورت با دیگران و افراد صاحب نظر استقبال می کنند .
توانایی همدلی :
توانایی همدلی یعنی قابلیت شناخت احساسات دیگران
توانایی همدلی یعنی این که فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند. همدلی به ما کمک می کند تا انسانهای دیگر را وقتی با ما متفاوت هستند بپذیریم و به آنها احترام بگذاریم. کسانی که همدلی بیشتری دارند، به دیگران علاقه مندند ، افراد مختلف را تحمل می کنند ، پرخاشگری کمتری دارند و دوست داشتنی ترند. این مهارت روابط اجتماعی را بهبود می بخشد. همدلی بر پایه خود آگاهی بنا می شود، هر قدر نسبت به احساسات خودمان گشاده تر باشیم ، در دریافتن احساسات دیگران ماهر تر خواهیم بود . افراد مبتلا به نا همدلی ، که هیچ ایده ای در باره احساسات خودشان ندارند، وقتی نوبت به شناخت احساسات افراد دیگری میرسد کاملاً عاجز می شوند. گویی از نظر عاطفی نفوذ ناپذیرند. این افراد به پیام ها و رشته های عاطفی که از خلال کلمه ها و اعمال افراد به بیرون تراوش می کند. (لحن بیان یا تغییر در حالت های چهره ، سکوتی گویا ، لغزشی افشاگر) هیچ توجهی نمی کنند.
خاطراتی از همدلی و نا همدلی
خاطرات خود را مرور کنید و مواردی را که از دیگران انتظار همدلی داشته اید بنویسید. احساسات خود را در آن شرایط بیان کنید و اینکه چه کسانی با شما همدلی کرده انر و آنها چه ویژگیهایی داشته اند.
توانایی تفکر خلاق :
تفکر خلاق یعنی : با ایجاد ارتباط بین چیزهای بی ارتباط یک راه تازه برای حل مسئله پیدا کردن
این نوع تفکر به ما کمک می کند مسائل را از زوایای مختلف در یابیم و راه حل های مختلف مسئله و پیامدهای آن را ارزیابی کنیم و بالاخره راه حل های تازه ای برای مشکلاتمان پیدا کنیم . با استفاده از این مهارت ، تصمیم گیری های ما مناسب تر انجام می شود و مسائل به طور عملی تر حل می شوند.
شرایط ابراز تفکر خلاق
۱- داشتن آزادی در ابراز عقیده
۲ – داشتن اعتماد به دانش و مهارتهای شخصی
۳- داشتن فرصت و زمان کافی
۴- مهم دانستن اشتباهات
۵- کسب موفقیت
بنا بر این تفکر خلاق آموختنی است و می تواند عامل مهمی دریافتن راهها و حفظ بهداشت روانی باشد .
تفکر خلاق و آفریننده با ارزش های فکری زیر همراه است :
۱- شکستن عادت : کنار گذاشتن شیوه های قبلی فکری و عملی و استفاده از روشهای جدید.
۲- تعویق قضاوت یا تاخیر ارزیابی در مورد ایده ها ، برای جلو گیری از ضایع شدن ایده ای که در ابتدا ممکن است جالب بنظر نیاید.
۳- درک پیچیدگی با توجه به مسایل پیچیده و در گیر نشدن .
۴- درک توام با خلاقیت با دیدن چیزها به طور متفاوت ، مشاهده امور به شیوه تازه ای که قبلا" به آن گونه توجه نشده است .
۵- تفکر وسیع : ارتباط برقرار کردن میان ایده های متفاوت
توانایی حل مسئله
آیا آنقدر که در بازی و کار با کامپیوتر توانایی دارید، در مهارت های اجتماعی هم توانا هستید؟
• آیا در مقابل درخواست های نابجای دیگران قدرت "نه گفتن" و اعتراض و مقابله دارید؟
• آیا در صورت لزوم می توانید از خود دفاع کنید؟
ما در زندگی به طور مداوم در حال حل مسئله هستیم . برخی از این مسائل ساده هستند ولی برخی دیگر به فعالیت های فکری پیچیده ای نیاز دارند. توانایی حل مسله به ما کمک می کند مسائل زندگیمان را به نحو مطلوب حل کنیم. اگر مسائل مهم زندگی ما حل نشده باقی بماند با فشار روانی روبرو می شویم و سلامت روانی و جسمانی ما تهدید می شود.
مهارت حل مسئله فرد را قادر می سازد تا به طور موثر تری مسایل زندگی را حل کنند. مسایلی مانند اختلاف با اطرافیان ، مشکلات تحصیلی ، مواجهه با قانون ، مشکلات اداری و مالی و ... چنانچه حل نشده باقی بمانند، استرس و فشار روانی ایجاد می کنند.
یکی از پیش زمینه های حل مسئله خود آگاهی است ، یعنی این که فرد آگاهانه بداند در چه وضعیتی به سر می برد ، توانمندی ها و محدودیت های او چیست و چگونه در مورد خود می اندیشد ، با خود می گوید : من می توانم ، انسان توانمندی هستم ،باید به دنبال راه حل مناسبی باشم ، یا اینکه : من خیلی نا توانم ، به درد هیچ کاری نمی خورم!
آگاهی از فرآیند حل مسله چهار مرحله دارد:
۱. تعریف و شناسایی مشکل یا مسئله
۲. پیدا کردن راه حل های مختلف
۳. تصمیم گیری
۴. بازنگری
توانایی مقابله با فشارهای روانی (استرس)
طبق تعریف استرس یا فشار روانی عبارت است از هر موقعیتی که فرد مجبور شود سازگاری معمول خود را تغییر دهد، حال این موقعیت ممکن است " نمره پایین ارزشیابی عملکرد" بوده و برای ما کاملاً ناخوشایند باشد ، و یا " خریدن یک خانه جدید " باشدکه احتمالاً برای بسیاری از ما خوشایند محسوب می شود.
این توانایی شامل شناخت استرس های مختلف زندگی و تاثیر آن بر رفتار است و ما را قادر می سازد که منابع فشار روانی را در زندگی خود بشناسیم و راه های صحیح کاهش فشار را دنبال کنیم.
انسان ها در موقعیت های کم و بیش یکسان ، واکنش های مختلفی از خود نشان می دهند. برای مثال واکنش دانشجویان به نمره کم گرفتن در امتحان ممکن است به صورت : خشم و عصبانیت ، غم و اندوه یا بی تفاوتی باشد.
موقعیت های زیر را مطالعه کرده بنویسید که واکنش شما در هر کدام از موقعیت ها چگونه است و برای کنترل آن چه باید کرد:
• در صف اتوبوس یا نان ایستاده اید ولی یک نفر از راه نرسیده می رود اول صف می ایستد.
• به بانک مراجعه کرده اید ، اما کارمند بانک صحبت تلفن خود را قطع نمی کند.
• یک ارباب رجوع خسته و عصبانی به شما مراجعه کرده و بر خورد بدی با شما دارد.
توانایی مقابله با هیجان
این توانایی فرد را قادر می سازد تا هیجان ها را در خود و دیگران تشخیص داده ، نحوه تأثیر هیجان ها بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان های مختلف نشان دهد. اکثر اوقات ما حالتها و احساسات خود را با دو واژه خوب یا بد توصیف می کنیم.
این مهارت شامل توانایی شناسایی هیجانات خود و دیگران ، و نیز شناخت تأثیر هیجانات بر رفتار است. این مهارت به ما می کند که در مواقع ناکامی ، خشم ، افسردگی و اضطراب ، واکنش های مناسبی نشان دهیم.
روشهای مقابله با افکار پرخاشگرانه
استدلال با خود (سخت نگرفتن ) ، متوقف کردن افکار ، احساسات و حالات ستیزه جویانه ، منحرف کردن افکار ستیزه جویانه ، اندیشه عمیق (مراقبه ) ، پرهیز از تحریکات عصبی ، ابراز جرأتمندانه احساسات ، گوش فرا دادن ، اعتماد کردن به دیگران ، شرکت در فعالیتهای اجتماعی ، افزایش حس همدردی با دیگران ، صبور و بردبار بودن ، گذشت کردن ، یافتن یک محرم اسرار برای خود، شوخ طبعی
توانایی تفکر انتقادی
منظور از تفکر نقاد آن است که فرد اطلاعات ، گفته ها و نظرات و پیشنهادها را بررسی کند و هیچ اندیشه ، پیشنهاد یا نظری را بدون ارزیابی نه رد کند و نه بپذیرد.
با استفاده از این مهارت به بررسی و تجربه و تحلیل افکار خود و دیگران می پردازیم و به فهم و درک روشن تر دست می یابیم . این توانایی کمک می کند تا اطلاعات و تجاربی را که به ما می رسد تجزیه و تحلیل کرده و در مقابل ارزشها و فشارهایی که به ما تحمیل می شود مقاومت کنیم و بدانیم که رفتار دیگران همیشه درست نیست .
در همه محیط ها احتمال آن وجود دارد که جوانان در معرض پیشنهادهای نا سالم قرار یگیرند : از طرف همکلاسی ها ، افراد فامیل و اخبار و اطلاعاتی که از طریق رسانه هایی همانند اینترنت داده می شود . پس بهتر است که جوانان قدرت تشخیص مطالب سالم از ناسالم را به دست آورند نه آنکه توسط دیگران کنترل شوند .
تفکر نقاد فرد را از درون توانمند می سازد ، به همین دلیل فرد همیشه در مقابل وسوسه ها ، پیشنهادهای ناسالم و خطرات ایمن می شود .
به منظور تقویت مهارت تفکر نقاد در نو جوانان و جوانان روش های زیر توصیه می شود :
۱- پیش از تصمیم گیری یا انجام هر اقدامی به خود فرصت تفکر دهید : به هنگام تصمیم گیری یا انجام عملی تأمل کنید . بدین منظور بهتر است با عجله تصمیم نگیرید و فورااً اقدام نکنید ، بلکه به خود فرصت دهید تا بتوانید فکر کنید . بهترین کار ، تأمل و تفکر است . یعنی برای مدتی تصمیم گیری را به عقب بیاندازید تا در این فرصت بهتر بتوانید فکر کنید .
۲- جوانب مختلف موضوع را روشن کنید.
۳- بر ابعاد مختلف موضوع تمرکز کنید.
۴- نکات مبهم و متناقض را بیرون بکشید . از تفکر اگر ....آن گاه.....استفاده کنید ( اگر دزدی کنم ، آنگاه آبرویم می رود ) .
۵- بر اساس نتیجه تفکر خود عمل کنید و تصمیم بگیرید .
۶- در باره هر یک از ابعاد مختلف موضوع پرسش کنید .
توانایی تصمیم گیری
تصمیم گیری ابزاری است که برای شکل دادن به آینده مثبت از آن استفاده می کنیم.
اگرچه همه ما تصمیم می گیریم ولی همیشه تصمیم های هوشمندانه نمی گیریم. برخی از تصمیم گیری های غلط منجر به به پیامدهای ناخوشایند میشوند. مهارت تصمیم گیری به ما کمک میکند که به طور صحیح در مورد اعمالمان تصمیم بگیریم و جوانب مختلف انتخاب ها و پیامدهای مثبت و منفی هر یک از آنها را در نظر بگیریم. تصمیم گیری مناسب و واقع بینانه موجب بالا رفتن سطح سلامت روانی ما میشود. برای این مهم لازم است بتواند مسئله را تشخیص دهد راه حل های ممکن یا انتخاب ها را احصا نماید، نتایج احتمالی هر یک از آنها را بررسی و در پایان بهترین راه حل را انتخاب کند.
مردی قوی هیکل،در چوب بری استخدام شد و تصمیم گرفت خوب کار کند، او روز اول ۱۸ درخت برید، رئیسش به او تبریک گفت و او را به ادامه کار تشویق کرد. روز بعد با انگیزه بیشتری کار کرد ولی ۱۵ درخت برید؟ روز سوم بیشتر کار کرد،اما فقط ۱۰ درخت برید. به نظرش آمد که ضعیف شده است. نزد رئیسش رفت و گفت نمی دانم چرا هر چه تلاش میکنم،درخت کمتری میبرم
رئیسش پرسید : آخرین بار کی تبرت را تیز کردی؟
او گفت : برای این کار وقت نداشتم. تمام مدت مشغول بریدن درختان بودم!
تصمیم گیری یکی از مهمترین مهارت های زندگی است. زیرا فرد همواره باید یک راه را از میان راههای گوناگون انتخاب کند،اما اگر شخصی برای اخذ تصمیم مهارت کافی نداشته باشد قادر به تصمیم گیری نخواهد بود و در نتیجه یا تعارض ها و تنش های ناشی از آن را تحمل خواهد کرد یا با تصمیم گیری غیر منطقی و نادرست به افسردگی ، اضطراب و سایر ناراحتی ها دچار خواهد شد./س