عکس آرمیتا، فرزند شهید رضایی‌نژاد از شهدای هسته‌ای کشورمان با مقام معظم
رهبری، ماکتی از ماهواره رصد و خودروی ملی روی میز مهدی نژاد جلب توجه
می‌کرد.
مهدی‌نژاد در این مصاحبه به مقایسه دستاوردهای علمی و پژوهشی انقلاب
اسلامی و رژیم پهلوی پرداخت و درباره تغییر نگاه جهانی به ایران اسلامی، به
ذکر مثالی پرداخت. او می‌گوید در کنفرانس وزرای علوم دانشگاه‌های جهان
اسلام توجه و احترام یا برخوردی که کشورها با ما داشتند، کاملا مشخص بود و
کشورها به سیادت ایران در بحث‌های علمی اذعان داشتند.
مهدی‌نژاد در قسمت دیگری از مصاحبه خود به اظهارات رسانه‌های سلطنت‌طلب
مبنی بر اینکه رشد علمی ایران بعد از انقلاب اسلامی متوقف شده است، اشاره
کرد. او معتقد است باید به کسانی که چنین حرف‌هایی را می‌زنند جایزه جوک
سال را تقدیم کنیم. اگر جمهوری اسلامی معتادپرور است، چرا آمریکا اینقدر از
ایران می‌ترسد؟
متن زیر گفت‌وگوی تفصیلی خبرگزاری تسنیم با معاون پژوهشی وزیر علوم به شرح زیر است
* تسنیم: سال 1313 اولین دانشگاه در ایران به نام "دانشگاه تهران" تاسیس شد. از زمان تاسیس این دانشگاه در ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی تقریبا 44-43 سال دانشگاه‌های کشور تحت مدیریت رژیم پهلوی بود. در آن دوران چقدر فعالیت پژوهشی در دانشگاه انجام می‌شد؟
- مهدی‌نژاد: در دوران قبل از انقلاب اسلامی و رژیم پهلوی اصلا فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها نداشتیم.
***دانشگاه کسانی را تعلیم می‌داد که راه صادرات غرب را بازتر کنند***
* تسنیم: وضعیت علمی دانشگاه‌ها در آن دوران بیشتر در چه فضایی قرار داشت؟
- مهدی‌نژاد: در رژیم پهلوی دانشگاه برای این بود که اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی غرب در ایران راحت‌تر جلو برود. یعنی کسانی که تعلیم می‌دادند برای این بود که بتوانند راه صادرات غرب به ایران را بازتر کنند. به عنوان مثال در فنی‌مهندسی، کسانی را می‌خواستند که بتوانند در حوزه‌های مختلف از جمله تولید خودرو، تولید مواد شوینده یا حتی بحث‌های تولید نفت و کار در پالایشگاه‌ها تعلیم دهند تا این اشخاص علوم را برای صادرات غرب به ایران بفهمند.
غرب اگر می‌خواست تعدادی از دانشجویان مورد نیاز خود را به کشورهای غربی بفرستد تا در آنجا تحصیل کنند، این اشخاص وقتی در دانشگاه‌های کشورهای غربی و اروپایی تحصیل می‌کردند، احتمال بازگشت آنها به ایران خیلی کم می‌شد؛ از این رو به دلیل اینکه ادامه اینگونه فعالیت‌ها پس از مدتی قطع نشود، دانشجویان را برای تحصیل به کشورهای غربی بفرستند. بر این اساس آمدند هم شکل و هم محتوا را عین آنچیزی که برای ماموریت‌های خودشان می خواستند، اینجا ایجاد کردند.
***مبنای دانشگاه‌ها در رژیم پهلوی پژوهشی نبود***
به عنوان مثال وقتی دانشگاه تهران تاسیس شد، رشته‌های فنی و علوم پایه دقیقا همین مسیر را طی می‌کردند تا از این طریق بتوانند نیروهایی را برای اهداف غرب تربیت کنند. بعد از دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه امیرکبیر و... کسانی را که آموزش می دادند، مستقیم به وزارت نفت یا نیرو می رفتند و فقط در مباحث اداره کردن سیستم همکاری می کردند؛ سیستمی که آنها ساخته بودند. چون تحصیلات تکمیلی هم که آن موقع نبود که بگوئیم آنها مبنای فعالیت‌های پژوهشی‌اند.
***کل مقاله‌های تولید شده سال 57، 180 مقاله بود***
البته به مقدار اندکی هم فعالیت‌های پژوهش در حوزه زبان و ادبیات فارسی به دلیل بومی بودن با مشقت و سختی در کشور در حد دهخدا، معین، فروزان‌فر و ...بود که یک سری آثاری را به وجود می‌آوردند و کل مقاله‌های تولید شده ایران در سال 1357 تقریبا 180 تا مقاله بود.
*** انتشار 37هزار مقاله در اسکوپوس و 23هزار مقاله در ISI ***
* تسنیم: آماری از تعداد مقالات منتشر شده ایران در سال‌های اخیر دارید که بتوانیم با سال 1357 مقایسه کنیم؟
- مهدی‌نژاد: در سال گذشته 37 هزار مقاله از جمهوری اسلامی ایران در اسکوپوس (یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌شده که اطلاعات کتاب‌شناختی حدود 25 میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده‌است) منتشر شده است و 23 هزار مقاله نیز در ISI (موسسه اطلاعات علمی Institute for Scientific Information بانک اطلاعاتISI مرکزی برای فهرست کردن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف) منتشر شده است و همچنین با محاسبات خودمان در مجموع 77 هزار مقاله علمی در کشور منتشر شده است. به همین دلیل توانستیم به رتبه اول منطقه و هفدهم دنیا دست یابیم. این رتبه ایران در حالی است که ایران از لحاظ تولید علم در سال 84 تقریبا رتبه حدود 40 را در دنیا داشته است.
مهدی‌نژاد می گوید در دوران شاهنشاهی اصلا فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه نداشتیم
***تولید علم ایران 11.5 برابر تولید علم متوسط دنیا است***
مؤسسه اطلاعات علمی تامسون رویترز که مبتنی بر اطلاعات مندرج در ISI است، بازه زمانی سال 1980 تا 2010 را به دو قسمت 15 ساله تقسیم کرده است. این پایگاه بررسی می‌کند که در 15 سال اول و 15 سال دوم چقدر تولید علم در کشورها صورت گرفته است. به این معنا که از 1980 تا پایان 1994 و از اوایل 1995 تا 2010 مقادیر بدست آمده در تولید علم را حساب می‌کنند و سپس مجموع مقادیر تولید علم 15 سال دوم را بر مجموع مقادیر تولید علم در 15 سال اول تقسیم می‌کنند. این عدد برای جمهوری اسلامی 11.5 برابر متوسط دنیا است.
***فاصله تولید علم ایران با ترکیه به معجزه شباهت دارد***
بعد از ایران، این مقدار برای کشور ترکیه 5.5 برابر است که نشان می‌دهد ما نسبت به نفر دوم میزان رشد دو برابری داشتیم. این موضوع بسیار مهم است. به عنوان مثال شما درباره قهرمان مسابقات وزنه‌برداری صحبت می‌کنید؛ بعد در مورد وزنه نفر دوم در مسابقات می‌پرسید. اگر بگویند نفر اول 800 کیلو و نفر دوم 400 و نفر سوم 395 کیلو، وزنه زده‌اند، متوجه می‌شوید که فاصله نفر اول خیلی عجیب است و به معجزه شباهت دارد.
آماری که در مورد مقالات علمی ارائه شد، آماری مقالاتی است که در مجلات معتبر دنیا به چاپ رسیده است. در آمار ارائه شده تعداد مقالات علمی که به زبان فارسی در ایران منتشر شده است را حساب نکردیم.در هر صورت این آمار مقالات تولید علم نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در زمینه علمی با شتاب خیلی زیادی رشد می‌کند.
***دشمن می‌خواهد ریشه توانایی ایران را شناسایی کنند***
براساس اخبار موثق و دقیق می‌گویم که برای کفایت علمی و رشد علمی ما فقط همین بس که تمام سرویس‌های دشمن، نیروهای خود را بسیج کردند که ریشه‌های توانایی ما را شناسایی کنند و به زعم خودشان این منفذی که خیرات و برکات بسیار برای استقلال کشور ما دارد را کور کنند؛ تلاش می کنند یا آدم‌ها را جدا کنند و یا اینکه شخصیت‌ها را بی‌انگیزه کنند. سرویس‌های دشمن به زعم خود به دنبال آن هستند که امکانات علمی را در همه جای دنیا که در دسترس آنها است، برای ایران ببندند و حتی برای این کار برآوردهای مختلفی را هم اتخاذ کردند تا از طرق مختلف، این کار انجام شود.
اینگونه اقدامات دشمن نشان می‌دهد که آنها رشدها و پیشرفت‌های ما را ارزیابی می‌کند، در حالی که ما به صورت کامل و محاسباتی پیشرفت‌های خود را ارزیابی نکردیم.
*** ایران جغرافیای تولید علم را تغییر داد***
آقای اسمیت در یک مقاله جالبی در انجمن سلطنتی انگلیس که یک نهاد خیلی تاثیرگذار در انگلیس است، با اشاره به توان ایران و یکی دو کشور دیگر نوشته است که جغرافیای تولید علم در دنیا تغییر کرد. یعنی قبلا جغرافیای علم در چند کشور محدود بود و ما را حساب نمی‌کردند ولی این رویه کلا تغییر کرد. به این معنا که اگر هر ایرانی در خارج کشور در یک نهاد علمی وارد شود، مانند سال‌های گذشته نیست که از ایرانی بودن خود حرف نزند؛ می‌گوید "من ایرانی هستم"؛ زیرا ایران از لحاظ تولید علم جایگاه ویژه‌ای را در دنیا و جهان اسلام پیدا کرد.
***کشورها به سیادت ایران در بحث‌های علمی اذعان دارند***
ما اخیرا در کنفرانس وزرای علوم دانشگاه‌های جهان اسلام بودیم. در این کنفرانس توجه و احترام یا برخوردی که کشورها با ما داشتند، کاملا مشخص بود و کشورها به سیادت ایران در بحث‌های علمی اذعان داشتند. این کشورها می‌خواهند از تجربیات ایران، همکاری ایران و مشارکت ایران بهره‌مند شوند. به همین دلیل است که می‌گوییم آن چیزی که به عنوان پیشرفت علمی امروز در جمهوری اسلامی ایران داریم، اساسا قابل قیاس با قبل از انقلاب اسلامی نیست و کاملا یک قیاس مع‌الفارق است.
به نظر من در رژیم پهلوی ما چیزی به اسم پیشرفت علمی نداشتیم. در رژیم پهلوی به صورت عمده یک چیزهایی به شکل کلید در دست آنها می‌رسید. این موضوع مخصوصا بعد از تقویت مبحث قیمت نفت خیلی شدت گرفت و حتی در آن زمان مشاهده می‌کنید که عمر اینگونه تولیدات سطحی هم بسیار کوتاه بود و یکی پس از دیگری منحل می‌شد.
به عنوان مثال در رژیم پهلوی برای گونی‌بافی، نساجی ایجاد کردند و تولید خوبی هم داشتند ولی به دلیل اینکه نتوانستند این فناوری را با توانمندی‌های علمی خود به‌روز کنند، بعد از مدتی منحل شد. البته بسیار سعی کردند که با یارانه‌های سنگین این تولیدی را سرپا نگاه دارند؛ اساسا مقایسه دستاوردهای جمهوری اسلامی با رژیم پهلوی قیاس مع‌الفارق است و این موضوع را فرهیختگان داخلی، فرهیختگان خارجی و مردم عزیز ایران اسلامی به خوبی می‌دانند.
معاون پژوهشی وزیر علوم معتقد است "ایران از لحاظ تولید علم جایگاه ویژه‌ای را در دنیا و جهان اسلام پیدا کرد."
***اگر ما معتادپروریم ، چرا آمریکا اینقدر از جمهوری اسلامی می‌ترسد؟***
* تسنیم: چند هفته پیش یکی از رسانه‌های سلطنت‌طلب اظهارنظر یکی از نزدیکان شاه مخلوع را منتشر کرد که در آن ادعا شده بود که توان علمی کشور در همان سال‌های اوایل انقلاب متوقف شده است و امروزجمهوری اسلامی فقط معتادپروری می‌کند. نظر شما در مورد این اظهار نظر چیست؟
- مهدی‌نژاد: باید به این اشخاصی که این حرف‌ها را می‌زنند جایزه جوک سال را بدهند. اگر در ایران فقط معتاد پرورش داده می‌شود چرا آمریکا اینقدر از جمهوری اسلامی می‌ترسد. آیا واقعا این حرف‌ها در دنیا خریدار دارد؟ رسانه‌های سلطنت‌طلب برای خودشان این اظهارات را بیان می‌کنند.
***همکاری دانشگاه و صنعت از زمان جنگ تحمیلی آغاز شد***
* تسنیم:یکی از مهمترین دغدغه‌های مقام معظم رهبری که بارها به آن اشاره داشتند، ارتباط صنعت و دانشگاه است. این همکاری در گذشته چگونه بود؟
- مهدی‌نژاد: همکاری دانشگاه با صنعت از زمان جنگ تحمیلی آغاز شده است. حالا در این مورد تاریخچه‌ای را عرض کنم.
***از جنگ استقبال نمی‌کنیم ولی اگر جنگ شود دندان دشمن را خورد می‌کنیم***
جنگ در حوزره علم برای ما برکات زیادی داشت و باعث شد که حصارهای ذهنی شکسته شود. حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری می‌فرمایند که ما از جنگ هیچ استقبال نمی‌کنیم ولی اگر جنگی به ما متحمل شود، دندان دشمن را خورد خواهیم کرد و از فرصت‌های جنگ برای کشور بهره می‌گیریم.
***حاکم کردن ارزش‌های بنیادین اسلامی و تربیت نیروی انسانی از دستاوردهای انقلاب اسلامی است***
***دفاع مقدس بستر علمی را در کشور فراهم کرد***
یکی از بزرگترین دستاوردهای جنگ برای ما تربیت نیروی انسانی و در واقع حاکم کردن یک سری از ارزش‌های بنیادین اسلام بود. ما در واقع اگر امروز دَم از روحیه بسیجی می‌زنیم حاصل مجاهدت‌های دوران دفاع مقدس است. اگر این سرداران شهید برای ما الگو شدند، نتیجه همان سال‌ها مقابله با کشورهای مستکبر جهان است. اگر خیلی از سختی‌ها را تحمل می‌کنیم از نتایج 8 سال جنگ تحمیلی است و همان دوران دفاع مقدس بستر علمی را در کشور فراهم کرد.
***طراحی و ساخت هواپیمای بدون سرنشین در دوران دفاع مقدس***
سال 1359 تازه دانشجوی مهندسی رشته الکترونیک در دانشگاه علم و صنعت بودم که در آن دوران سه سال دانشگاه تعطیل شد. از همان موقع بنده و امثال بنده وارد فضای جنگ شدیم و به دلیل اینکه تا حدودی کارهای فنی را بلد بودیم در قسمت‌های فنی جذب شدیم. به عنوان مثال من جزء اولین کسانی بودم که وارد فضای طراحی و ساخت هواپیمایی بدون سرنشین شدم.
*** در جنگ با بضاعت کم به موضوعات پیچیده علمی وارد شدیم***
در آن دوران اگر نگاه می‌کردید به کسانی که در بخش‌های مختلف فعالیت می‌کردند به زور لیسانس داشتند؛ زیرا عده‌ای از این آدم‌های وابسته از دانشگاه فرار کردند. وقتی به دوران جنگ فکر می‌کنم، با تعجب از خودم می‌پرسم که ما در آن دوران چطور جرات داشتیم که با بضاعت کم علمی وارد موضوعات پیچیده علمی و فناوری شویم و چه کسی این مشکل عظیم را اینقدر در نظر ما صغیر کرد. از این مهم‌تر کسانی هستند که به ما اعتماد کردند و امکانات خود را به پای رزمنده‌ها ریختند. ولی بالاخره به فضل الهی با آن بضاعت کارهای فوق‌العاده‌ای در دوران دفاع مقدس انجام شد و حصارهای ذهنی مبتنی بر اینکه "ما نمی‌توانیم حتی یک آفتابه یا سماور درست کنیم"، شکسته شد و آن شجره طیبه تا امروز ادامه پیدا کرده است.
***در دروان جنگ تحمیلی ارتباط دانشگاه و صنعت "فردی" بود***
در دوران دفاع مقدس ارتباطات حوزه دانشگاه با وزارت دفاع به صورت سازمانی نبود و وزارت دفاع برای انجام امور وزارت با دانشگاه تهران و یا دانشگاه صنعتی شریف قراردادی به صورت سازمانی نداشت. در آن زمان مدیر دانشگاه‌ها و دانشجویان خودشان در صحنه بودند و فعالیت می‌کردند.
البته وزارت نفت نیز انستیتویی را در دانشگاه تهران تاسیس کرد ولی همچنان دانشجویان به صورتی فردی با وزارت نفت فعالیت می‌کردند و به شکل سازمان یافته اداری، قراردادی بین دانشگاه و صنعت نفت بسته نشده بود.
بعد از جنگ به دلیل آنکه برخی از نیازهای فوری رفع شده بود، مقداری از همکاری‌های دانشجویان و روسای دانشگاه‌ها با بخش صنعت کم شد و فعالیت دانشگاه‌ها به بازیابی خودشان معطوف بود؛ همچنین دانشگاه‌ها با کمبود نیروی انسانی مواجه بودند. در این دوران حجم همکاری‌ها بین دانشگاه و صنعت پائین می‌آید. بر این اساس کشور تمرکز خود را برای شتاب بخشی به آموزش نیروی انسانی قرار داد تا از این طریق بتواند نیروهای تربیت شده را به بازار کار تحویل بدهد.
پژوهش‌های ما در آن دوران در این حد بود که مثلا یک دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکترای فنون پژوهشی را یاد بگیرد.
***دامنه پژوهش‌ها در دانشگاه‌ها به تجربیات جنگ کشیده شد***
در دوران بعد از دفاع مقدس دامنه تحقیقات و پژوهش‌ها در دانشگاه‌ها به حاصل تجربیات دوران جنگ کشیده شد. اساتیدی که در جنگ تحمیلی حضور داشتند و یا دانشجویانی که بعد از مدتی استاد شده بودند، سعی کردند که چنین رویکردی را در دانشگاه‌ها رقم بزنند تا اینکه بحث پژوهش در دانشگاه‌ها تقویت شد و امروز پژوهش در دانشگاه‌ها بسیار کاربردی‌تر از گذشته است.
مهدی‌نژاد می‌گوید "در دوران دفاع مقدس حصارهای ذهنی ما نمی‌توانیم حتی یک آفتابه یا سماور درست کنیم، شکست"
***دولت نهم و دهم نقطه عطف فعالیت‌های علمی و پژوهشی***
به نظر من می‌توان نقطه عطف فعالیت‌های علمی و پژوهشی را در دولت نهم و دهم دانست. در دولت نهم بیشترین تمرکز بر تولید علمی وجود داشت که باعث شد ما از رتبه 42 در تولید علم به رتبه 17 جهان برسیم.
***رشد تولید علم در کشور با افزایش ظرفیت علمی دانشگاه‌ها و در نظر گرفتن مشوق‌ها***
برای بررسی دلیل این شتاب علمی در کشور باید بگویم که علی‌رغم بالا رفتن ظرفیت علمی دانشگاه‌ها در بحث‌های پژوهشی، منابعی که به عنوان مشوق‌ها برای شتاب علمی کشور به منظور تولید علم در نظر گرفته شد نیز بسیار موثر بود.
***اگر علم ارزشمند تولید نمی‌کردیم، مجلات معتبر دنیا آنها را منتشر نمی‌کردند***
در دولت دهم علم‌های بسیار ارزشمندی را در دنیا تولید کردیم؛ زیرا اگر ارشمند نبود در مجلات معتبر دنیا منتشر نمی‌شد. یعنی از لحاظ کیفیت علمی حتما با کیفیت بود که گفتند باید این علم را هدفمند کنیم.
***رهبر معظم انقلاب در زمینه تولید علم مورد نیاز کشور پیشتاز بودند***
***باید به جای نفت با علم زندگی کنیم***
به هر حال باید تولید علم را با نیاز کشور متناسب کنیم و اگر بدون تعارف بخواهم این مورد را بگویم مقام معظم رهبری سر رشته‌دار این موضوع هستند. اگر به فرمایشات رهبر معظم انقلاب توجه کنید، کاملا مشخص است که ایشان در زمینه تولید علوم مورد نیاز کشور پیشتازی کردند و بارها نیز بر علم نافع و تبدیل علم به ثروت تاکید کردند. بارها رهبر معظم انقلاب تاکید کردند که ما باید چرخه علم و فناوری و صنعت را ببندیم و انشاءالله بتوانیم با علم به جای نفت و... زندگی کنیم.
این بیانات رهبر مظعم انقلاب باعث شد که برای قانون‌گذاران مسئولان کشور مشوق‌ها و انگیزه‌هایی را به وجود آورد و دانشجویان نیز بیشتر بر ضرورت این مسئله واقف شوند.
*تسنیم: آماری از قرارداد با صنعت دارید؟
***پرداخت 250 میلیارد تومان به دانشگاه‌های کشور برای پژوهش‌های نیازمحور***
- مهدی‌نژاد: به نظر من، جدی‌ترین وضعیت در دولت دهم شکل گرفت.وزرات علوم، تحقیقات و فناوری برای پروژه‌هایی مانند نفت، محیط زیست، وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، وزارت دفاع، وزارت صنعت و معدن و طرح‌های کلان ملی که صد در صد نیاز محور است و از سوی دستگاه‌های اجرایی سفارش داده می‌شود، تقریبا معادل 250 میلیارد تومان به دانشگاه‌ها پرداخت کرده است و البته دستگاه‌های اجرایی نیز کمتر از این مقدار یا شاید همین مقدار را به دانشگاه‌ها پرداخت کردند.
***حجم قراردادهای دانشگاه و صنعت 4 برابر عملکرد دانشگاه‌ها است***
***صعنت یک و نیم تریلیون تومان با دانشگاه قرارداد دارد***
البته حجم قراردادها معمولا 4 برابر عملکردها در دانشگاه است. یعنی وزارت علوم تاکنون بیش از یک و نیم تریلیون تومان بین دانشگاه‌ها و دستگاه‌های مختلف اجرایی قرارداد دارد. از نظر من، این آمار شاید 25 درصد ظرفیت کاری دانشگاه‌ها، موسسات علمی و فناوری ما است.
ما به فضل الهی اگر این خط و مشی را ادامه دهیم شاید با سرعت بیشتری به چندین برابر قراردادهای امروز دانشگاه و صنعت دست یابیم و قطعا دست یافتنی هم هست؛ زیرا در قانون نیز تاکید شده است که باید 3 درصد تولید ناخالصی ملی به کارهای پژوهشی اختصاص داده شود.
به عنوان مثال اگر تولید ناخالص ملی برای سال 91، 500 هزار میلیارد تومان باشد، تقریبا حدود 15 هزار میلیارد تومان به کارهای پژوهشی اختصاص داده می‌شود. البته همه این بودجه نباتید توسط شرکت‌های دولت انجام می‌شود بلکه سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های خصوصی، نهادهای عمومی مانند حوزه علمیه و شهرداری‌ها نیز در این 3درصد تولید ناخالص ملی حساب می‌شود ولی بخش عمده و مهم را فعلا دولت تامین می‌کند.
***90 درصد هزینه‌ها باید کاربردی و 10 درصد برای تحقیقات بنیادین باشد***
90 درصد این هزینه برای کارهای کاربردی خواهد بود و 10 درصد هزینه نیز برای کارهای تحقیقاتی بنیادی آینده در نظر گرفته شود تا از آینده هم غفلت کنیم. بالاخره تصویب شده که ما تا 50 سال دیگه مرجعیت علمی دنیا را داشته باشیم؛ بنابراین از الان باید برای آن سرمایه گذاری کنیم؛ لذا اگر بخواهیم بگوییم نسبت چقدر است، چون عدد قبلی بسیار کوچک است، آن‌وقت ممکن است نسبت بی‌نهایت شود. ولی از لحاظ کمی در این سقفی که عرض کردم این عدد و ارقام هست که حاصل کارش هم متنوع هست.
در بحث زمینه هوا و فضا دانشگاه علم و صنعت ماهواره "نوید علم و صنعت" را ساخت. الان ماهواره‌ی دانشگاه شریف آماده‌ی پرتاب هست؛ دانشگاه امیرکبیر هم یک ماهواره دارد که انشاالله بتواند در مدار قرار بگیرد. حالا بخش‌هایی هم که پژوهشگاه هوا و فضا در راکت‌ها یا موشک‌های اکتشافی که "کاوشگر" نام داشت و موجود زنده به فضا برد.
اینها چیزایی است که در حوزه‌ی هوا فضا داریم؛ در بحث‌های هوایی الان دانشگاه امیرکبیر و چندین دانشگاه دیگر دارند روی جت صدو پنجاه نفره کار می‌کنند.
*** پرتاب ماهواره یکی از دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران است***
***ایران هشتمین کشوری که به قدرت پرتاب ماهواره دست پیدا کرده است***
در بحث فضایی بزرگترین دستاورد ما، قدرت پرتاب است؛ یعنی در مدار قرار دادن ماهواره. ایران هشتمین کشوری است که در دنیا به این قدرت دست پیدا کرده است. کره جنوبی با اینکه با روسیه همکاری می‌کرد، هفت بار پرتاباشو ناموفق بود. کره با اینکه 400 میلیون دلار هم خرج کرده بود نتوانست ماهواره به فضا بفرستد. یا مثلا ژاپن وقتی که با موشک‌های اچ دو اقدام کرد، چندین بار پرتاب موشکش ناموفق بود و ماهواره‌اش گم شد ولی در کشور ما در 14 بهمن سال 87 تست موفقیت آمیز ماهواره امید توسط سامانه‌های کاملا بومی در مدار قرار گرفت.
اگرچه حامل مهم است و موشکی که بالاخره روی آن سوار می‌شود ولی آن ایستگاه زمینی که موشک رویش نصب می‌شود و آن تنظیمات دارد، ایستگاه تعقیب کننده، ایستگاه دریافت و بهره‌برداری همه در ایران طراحی و ساخته شده و دو پرتاب موفق نیز بعد از آن داشته است.
ماهواره رصد را که نانو می‌گویند و ماهواره ی نوید علم و صنعت توسط این سامانه پرتاب شده است. الان هم ما ماهواره‌های با توانمندی بالاتر چه در بحث‌های مخابراتی و چه در بحث‌های سنجشی آماده است؛ از سوی دیگر هم توان در مدار قرار دادن وزنه‌های بالاتر در کشور توسعه پیدا کرده و به لطف و عنایت الهی در این قضایا ما جزو برترین‌های دنیا هستیم. خوب این حاصله چیست؟ آن ملعونی که گفت است ما عقب رفت داشته‌ایم، درباره این دستاوردها چه می‌گوید؟حتما این تکنولوژی‌ها را آمریکا و روساشون برای ما راه‌اندازی کرده‌اند؟
*تسنیم: در نقشه جامع علمی کشور عنوان شده که باید به سمت کسب دانش و طراحی و ساخت نیروه‌گاه‌های هسته‌ایی و اینکه یکی از اینها پرتاب ماهواره به مدار زمین بوده برویم. شما پیش از این گفته بودید که یک پژوهشگاه مجازی باید تاسیس شود. این پژوهشگاه با چه هدفی راه‌اندازی می‌شود؟
- مهدی‌نژاد: برخی از طرح‌های کلان مصوب باید در مجلس تصویب شود. ما الان 38 طرح کلان ملی مصوب شورای عالی عتف داریم و برای آن منابع گذاشتیم؛ این پروژه‌ها بزرگ هستند؛ به عنوان مثال هواپیمای جت 150 نفره یا خودروی ملی. در هواپیمای جت 150 نفره 4 دانشگاه که 3 تای آنها دانشگاه‌های علم و صنعت، امیرکبیر، شریف به همراه پارک علم و فناوری فارس با مدیریت سازمان صنایع هوایی کشوری انجام می‌دهند و حاصل این پرنده در صنایع تولیدی به کار گرفته می‌شود.
وقتی 4 دانشگاه در این پروژه فعالیت می‌کنند برای آنکه مسئولیت‌های مدیران دانشگاه‌ها و نیروهای آنها مشخص شود، نمی‌توانند برای همکاری‌ها ساختمان جدیدی را تاسیس کنند و بگویند در ساختمان جدید با هم همکاری خواهیم کرد. این دانشگاه‌ها باید از یک سنخ باشند و پیوستگی کاملی داشته باشند که از طریق چتری را برای فعالیت‌های دانشگاه‌ها ایجاد کند.
مزیت اصلی دانشگاه‌ها دانشجویان‌های آن دانشگاه است و اساتید در واقع نقش راهنما و جهت دهنده را ایفا می‌کنند.هست که تعداد کثیری اند با انگیزه ی بالا و در واقع با ذهن ... اساتید د رواقع نقش راهنما و جهت دهنده دارند. در این پژوهشگاه سازوکاری به وجود می‌آید که اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های مختلف از لحاظ فیزیکی در کنار یکدیگر نیستند ولی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات مجازی در کنار هم یک ساختار جدیدی را به وجود می‌آوردند. این ساختار حتی می‌تواند شورای علمی داشته باشد و در آن تقسیم کار صورت گیرد و نظارت نیز از همین طریق انجام شود.
با راه‌اندازی پژوهشگاه مجازی تعداد زیادی از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا و اساتید می‌توانند در کنار یکدیگر کار کنند. در این پژوهشگاه دانشجویان و اساتید به اصطلاح از لحاظ علمی و معنوی منتفع می‌شوند.
به عنوان مثال در حال حاضر در حالت عادی هر استاد می‌تواند 4 دانشجو را برای راهنمایی بپذیرد ولی وقتی ساختار به شکل پژوهشی شود، در یک پژوهشکده 10 استد مشغول به فعالیت می‌شوند و می‌توانند همزمان 100 دانشجو را تحت نظر داشته باشند که هر کدام از دانشجویان گوشه‌ای از کارهای آموزشی را انجام دهند.
از این رو نسبت استاد به دانشجو ممکن است که یک به ده شود ولی ذره‌ای از کیفیت کارها کم نخواهد شد و ما به همان اهداف کمی خواهیم رسید. بنابراین پژوهشکده مجازی با این ایده و شیوه و تفکر تولید شد. ولی تا راه‌اندازی شود باید کار کرد.
*تسنیم: برای بقیه‌ی مسائلی که در نقشه‌ی جامع گفته شد، برنامه خاصی ندارید؟
- مهدی‌نژاد: شورای عالی عتف باید مصوباتش در چهارچوب نقشه جامع علمی کشور باشد. این 38 طرح کلانی هم که در شورای عالی عتف تصویب شد در شورای عالی انقلاب فرهنگی تطابق آن با نقشه جامعه علمی کشور تایید شد. بالاخره موضوعات مختلفی را در نقشه داریم که از اولویت های متفاوتی برخوردار است و باید گام به گام با کارهای کارشناسی جلو برویم تا از این طریق بتوانیم به طرح و پژوهش بپردازیم.
***نقشه جامع علمی کشور زمینه فعالیت‌های پژوهشی را مشخص می‌کند***
البته مسائلی که در نقشه جامع علمی کشور مطرح شده است، زمینه فعالیت را مشخص می‌کند. یعنی اینکه می‌گوید ما باید در زمینه هوافضا اقداماتی را انجام دهیم. حالا سئوال اینجاست که در حوزه هوافضا چه کاری باید انجام داد؟ و باید از این طریق به مصداق پروژه برسیم.
***شورای عالی عتف مصادیق پروژه‌ای نقشه جامع علمی کشور را مشخص می‌کند***
از این رو، شورای عالی عتف وظیفه دارد که با کمیسیون‌های تخصصی مصادیق پروژه‌ای را مشخص کند. امسال 38 پروژه در شورای عالی عتف تصویب شده است که اگر درست حمایت شود، انشاءالله ما هم می‌توانیم آنها را سامان‌دهی کنیم و به حوزه‌های دیگر هم ورود پیدا کنیم.
با توجه به نظر مقام معظم رهبری باید به حوزه‌های دیگری نیز ورود پیدا کنیم. به عنوان مثال در مورد مباحث هسته‌ای سازمان انرژی اتمی مستمر پیگیری می‌کند ولی در زمینه‌های دیگر مانند دریا گروهی شورای عالی عتف تشکیل شده است که سند توسعه قابلیت‌ها و محصولات و خدمات جمهوری اسلامی ایران را در حوزه دریا تنظیم کنند.
این سند در آینده در قالب همین نقشه جامع علمی کشور خواهد رسید به همان مصادیق خواهیم رسید که در آینده نزدیک مورد نیاز است و باید برای آن برنامه‌ریزی صورت گیرد تا بتوانیم آنها را اجرایی کنیم.
***در گذشته پژوهش برای پژوهش صورت می گرفت***
*تسنیم: می‌توان گفت در ایران شما بهترین کسی هستید که می‌توانید درباره این سوال من توضیح دهید. سایت بی‌بی‌سی فارسی اخیرا گزارشی منتشر کرد که در آن ادعا می کرد سایت‌های علمی، ایران را به خاطر عدم واریز وجه برای استفاده از مقالات علمی، تحریم کرده است. می‌خواهیم بدانیم در این چند سال بعد از تحریم‌هایی که در مباحث علمی علیه ایران اعمال کردند، وضعیت ما چگونه است؟
- مهدی‌نژاد: در مقطعی در کشور پژوهش برای پژوهش صورت می‌گرفت. البته این پژوهش‌ها از نظر کیفتی، خیلی خوب بود اما الان همه‌ی به معنای واقعی می‌خواهیم پژوهش‌هایی را انجام دهیم که مورد نیاز واقعی کشور باشد. اگر هم پژوهش‌هایی در سطح علوم پایه یا بنیادی انجام شود، ناظر بر یک نیاز در آینده‌ی دور و نزدیک است. یعنی اینطور نیست که پژوهش "یله و رها" باشد؛ امروز پژوهش‌ها هدفمند است.
*** استفاده از پایگاه اطلاعات علمی بی حساب بود***
در گذشته در استفاده از پایگاه اطلاعات علمی خیلی بی‌حساب و کتاب برخورد می‌کردیم. اولین دلیل این بود که ورود این مقالات به کشور با هزینه‌ی بسیار کم بود و خیلی از دانشگاه‌ها با اعتباراتی که داشتند، همه چیز سفارش می‌دادند. بالاخره بحث دسترسی به پایگاه‌های علمی و داده‌های علمی مثل یک تجارت است؛ مثل خرید کتاب؛ وقتی کتاب، جلدی ده تومان باشد، شما بدون ملاحظه 100 جلد کتاب می‌خرید اما اگر قیمتش 1000 تومان شود، فرد کمی اندیشه می‌کند که اولا کدام کتاب را بخرد؛ بنابراین تعداد را محدود می‌کند ولی دسترسی‌اش را محدود نمی‌کند و می‌گوید، فلان کتاب را از جایی یا از کتابخانه‌ای امانت می‌گیرد. ما در رابطه با این مسایل چون دیدیم حجم مصرف داخلی خیلی بالا رفته است و به عنوان مثال سالانه بیش از 50 میلیارد تومان باید هزینه‌ی این پایگاه اطلاعات علمی کنیم؛ گفتیم برای چه باید اینکار را بکنیم؟ به ما آمار می‌دادند که مثلا حجم دریافت اطلاعاتتان خیلی بالاست. کجااین حجم بالا بود؟ مثلا دانشجوی ما یک موضوعی را جستجو می‌کرد، هزاران عنوان نتیجه جستجو بود. این دانشجو دوست داشت هر هزارتا مطلب را دانلود کند. این در صورتی بود که واقعا عنوان این مقالات را هم نمی‌خواند. شاید برای مطالعه‌ی موثر، ده مقاله کفایت کند و نیاز به هزار مقاله نباشد.
*** در استفاده از پایگاه‌های علمی بازنگری کردیم***
علاوه بر این موضوع، هیچ جای دنیا اینگونه نیست که همه‌ی بانک‌های
اطلاعاتی را در هر کجا به شکل گسترده در دسترس داشته باشیم و فرد بتواند در
منزل باید به آخرین مقاله روز دسترسی داشته باشد.
ما در این پارادایم‌ها بازنگری کردیم تا بتوانیم با حفظ دسترسی‌هایمان و
حفظ کیفیت، هزینه‌هایمان را در این زمینه به شدت کاهش دهیم یا حداقل ثابت
نگه داریم و مواظب باشیم افزایش پیدا نکند.
با توجه به این قضایا ضمن اینکه ما حجم بسیار بسیار وسیعی از اطلاعات که
چه در گذشته در کشور ایجاد شده بود یا خریداری شده بود، در دست داریم که
بسیار هم می‌تواند مفید و راهگشا باشد ولی در دسترس پژوهشگران‌مان نیست؛ ما
تمرکز کردیم تا آنچه را خودمان داریم در وهله اول در دسترس همه قرار بدهیم
و بعد هم آنهایی که قرار است از بیرون کشور داشته باشیم در دسترس قرار
بدهیم.
معاون وزیر علوم می‌گوید "در گذشته چرخه‌ی فناوری علمی در خارج از کشور بسته شده بود".
*** آزادی گردش اطلاعات علمی" شعار است***
در رابطه با بانک‌های اطلاعاتی علمی باید گفت که بحث "آزادی گردش اطلاعات علمی" شعاری است که همه می‌دهند. در آنجا قید نکردند که" اگر آمریکا اجازه بدهد"، "به شرطی که ما قید نکرده باشیم" یا "مردم آفریقا می‌توانند و مردم آسیا نمی‌توانند"؛ گفته بودند آزادی گردش اطلاعات به عنوان یک نماد حقوق بشری است ولی می‌بینیم در همین اثنا دو دانشگاه معتبر ما-دانشگاه شهید بهشتی یا دانشگاه شریف- را از دسترسی برخط یاآنلاین، محروم می‌کنند. به بهانه اینکه اتحادیه‌ی اروپا مثلا گفته اینها باید تحریم باشند؛ خودشان هم می‌دانند که اطلاعات مساله‌ای نیست که قابل دسترس نباشند. حالا ممکن است راهش کمی پرپیچ و خم باشد اما دنیای اطلاعات در دسترس است و با این کارها آبروی خودشان را بردند.
***دانشگاه شریف را تحریم کردند چون پژوهش هدفمند کرد***
غربی‌ها حاضر شدند پا روی چیزی – آزادی گردش اطلاعات- بگذارند که شعارش را می دادند. چرا دانشگاه شریف و شهید بهشتی را تحریم کردند؟ برای اینکه می‌بینند در دانشگاه شریف پژوهش‌ها هدفمند شده است. آنها می‌گویند دیگر این دانشگاه با پژوهش‌های هدفمندش برای ما کار نمی‌کند. بنابراین تحریم شود، بهتر است. قبلا در دانشگاه شریف مقاله می‌نوشتند که این مقالات برای آنها خوب بود؛ کاری که اساتید شریف انجام می‌دادند، فوق‌العاده بود و الان هم هست ولی در گذشته چرخه‌ی فنآوری علمی در خارج از کشور بسته شده بود. یعنی دستاوردها جای دیگر می‌رفت و غربی‌ها هم الحق و الانصاف خیلی خوب استفاده می‌کردند. یعنی حق مطلب بچه‌های ما را ادا می‌کردند اما بهره‌اش را خودشان می‌بردند.
***امروز بهره کار علمی را خودمان می‌بریم***
الان دیدند که دانشجویان و اساتید هوشیار شدند و حلقه را در داخل کشور بستند. یعنی کار علمی می‌کنند کار علمی سنگین هم می‌کنند و بهره‌اش را هم خودشان در داخل کشور می‌برند. امروز دانشگاه شریف مشکلات نفت و سکویی را حل می کنند و انواع توربین‌ها را می‌سازند. در زمینه‌ی فنآوری اطلاعات و محیط زیست بسیار موثرند.
***چرا باید خام‌فروشی کنیم؟***
*تسنیم: شما از نقش‌آفرینی در صنعت نفت گفتید؛ در نقشه جامع علمی کشور نیز به بحث نفت و گاز اشاره شده است.
-مهدی‌نژاد: نفت و گاز در کشور بعد از بحث دفاع که مهمترین مساله‌ی هر کشور است، مهمترین مساله‌ی است. ما چرا باید خام فروشی کنیم ؟ ما گفتیم به جای اقتصاد "نفت‌پایه" به سمت "اقتصاد نفع پایه" برویم .نفع مخفف "نوآوری، فنآوری و علم" است. ما باید همان طوری که رهبر انقلاب به ما فرمودند و اسلام هم به ما می‌گوید که «این مایه‌ی خفت است که ما به عنوان یک کشور مسلمان نتوانیم آنچه را که داریم تبدیل به یک ارزش افزوده بالا بکنیم و این را بدهیم دست کسانی که هیچ اعتقادی نه به بشریت و نه به خدا دارند؛ بعد با قیمت چندین برابر محصول را به خودمان بفروشند». بله یک وقت ممکن است ما خودمان تصمیم بگیریم مقداری از نفت‌مان را به خاطر صد دلیل، خام بفروشیم. اما اینکه نتوانیم آن را بفروشیم این باعث سرافکندگی است مخصوصا برای ملت بزرگ و عزیز ایران با سابقه‌ی تمدنی و با این انقلاب عظیم که شعارهایش امروز الگو شده است.
***در علم و فناوری جزو 10 کشور دنیا هستیم***
من می‌گویم چه افتخاری بزرگتر از این که با همه‌ی فشارها، بد ذاتی‌ها و
تحریم‌ها، در خیلی از زمینه‌های علم و فناوری جزو 10 کشور برتر دنیا هستیم.
الان از دانشگاه‌های سراسر جهان می‌آیند داخل دانشگاه‌های ما و پس از
بازدید می‌گویند نمی‌شود برای همیشه اینجا بمانیم؟ پاسخ می‌دهیم شما باید
زحمت بکشید تشریف ببرید داخل کشور خودتان. این نشان از جذابیت علمی کشور ما
دارد است. همین عامل هم در کشورهای دیگر حتی غیر مسلمانان را هم شیفته و
علاقمند انقلاب اسلامی ایران کرده است.
امروز خیلی از کشورها که در وضع اقتصادی بسیار بدی قرار دارند و در حال
فروپاشی هستند. این در حالی است که این کشورها هیچ تحریمی ندارند. علاوه بر
این، آنها هیچ ارزشی مثل ارزش‌های ما را دنبال نمی‌کنند پس چرا به این
روزگار افتادند؟ عوضش ما به درجات متعالی انسانی رسیدیم.
در آیه‌ای از قران خداوند می‌فرماید که اگر من می‌دانستم مومنین ناراحت
نمی‌شوند یا روی گردان نمی‌شوند، درب خانه و تخته‌های کفار را از طلا
می‌کردم؛ برای اینکه مطاع دنیا قلیل است و پاداش آخرت عظیم است.
نگاه ما، نگاهی است رو به آینده، رو به تعالی و همین جذابیت انقلاب ما را
رقم زده است. انشاءالله در آینده خیلی نزدیک خواهیم دید در زمینه‌ی اقتصادی
به دلیل همین پیشرفت‌های علمی، دستاوردهای باورنکردنی‌ای خواهیم داشت. این
دستاوردهایی که تا به امروز در طراحی و ساخت هواپیمای 150 نفره، خودروی
ملی و داروها به دست آورده‌ایم، از نتایج سحر هست؛ یعنی وقتی محصولات وارد
عرصه‌ی بازار شوند، غوغا می‌کنند.
***گفت‌وگو از سیدمحمدمهدی توسلی و صادق امامی