در تحلیل مسائل و چالش های روز عرصه های هنری کشورمان، معمولا یکی از زیربناهای اساسی نادیده گرفته می شود؛ بدون شك ريشه بسياري از مشكلات موجود در حوزه هایی چون سينما، تئاتر، موسیقی و ... را بايد در مراکز آموزشی، هنرستان ها، دانشگاه ها و دانشكده های هنری یافت. چراکه اکثریت قریب به اتفاقات هنرمندان از درون همین مراکز برمی خیزند.
اما متأسفانه رشته های هنری، به ویژه در سطح آموزش عالی دارای نقائص و ضعف های فراوانی است. از مشکلات سخت افزاری نظیر کمبود امکانات و تجهیزات که بگذریم، آموزش این گونه رشته ها امروز با ناهنجاری های نرم افزاری هم دست و پنجه نرم می کنند. کافی است گاهی جزوه ها و کتاب های این رشته ها را تورقی کنیم تا به اشتباهات، تحریف ها و ضعف علمی و بینشی آن ها پی ببریم.
كساني كه از واقعيت ها آگاه هستند با خواندن و مشاهده اين مطالب در كتاب ها و جزوه هاي آموزشي سينما يكه مي خورند و دچار شگفتي مي شوند. اما بسياري از نوجوانان و جوانان كه نسبت به واقعيات آشنايي ندارند، این مکتوبات را حقيقت مسلم فرض مي کنند. به همین دلیل هم بسیاری از هنرمندان و دلسوزان فرهنگی، نسبت به تأثیر منفی این گونه آموزه ها و ضعف ها بر روح و ذهن هنرمندان آینده هشدار می دهند.
به عنوان مثال، در گفت و گویی که با محمد بیرانوند، نویسنده فیلمنامه سریال «مختارنامه» داشتم، معتقد بود: "متأسفانه الان در دانشكده هاي هنري و سينمايي ما، آموزه ها و نظريه هاي غربي را تدريس مي كنند. اين باعث بسته شدن دست و دل هنرمند و دادن عينك سياه و به هنرآموزان شده، شجاعت را از آنها می گیرد و موجب رنگ باختن عشق دركارهايشان می شود. به همین دلیل هم هرچه نمايش مي دهند سياهي است. در دانشكده هاي هنري ما فرمول هايي به دانشجویان القا می شود که به طرز عجيبي مغز آن ها را مسخ مي كنند."
نظر دانشجویان
برای درک بهتر این موضوع، ابتدا سراغ دانشجویان رشته های هنری رفتیم تا از زبان آن ها بشنویم که با چه آسیب هایی برای تحصیل هنر در دانشگاه مواجه هستند.
علیرضا آل یمین، دانشجوی رشته تئاتر معتقد است: وجه عملی آموزش در دانشگاه های هنری ما کمرنگ است. به طوری که ما حتی کلاس های عملی مان نیز بیشتر تئوریک هستند و در عمل، عملی نیستند! نتیجه این مسئله هم این شده که فارغ التحصیلان این رشته ها اغلب در حد کارشناس هنری هستند، نه هنرمند.
وی افزود: عدم بومی سازی مواد علمی، از دیگر ضعف های دانشگاه های هنری ما است. هرچند که بسیاری از موضوعات علمی، دارای تعاریف و استانداردهای جهانی و واحد هستند. مثلا تعریف میزانسن، رنگ، نت های موسیقایی و ... را نمی توان تغییر داد. اما لازم است که در محتوای دروس بنابر نیازهای بومی و فرهنگی کشور خودمان تغییراتی دهیم که چنین اتفاقی در دانشگاه های ما نمی افتد.
این دانشجو ادامه داد: نتیجه عدم بومی سازی این است که فارغ التحصیلان رشته های هنری غرق در هنر غربی بار می آیند و در این فضا اصلا مجال این را نمی یابند که به خودشان رجوع کنند.
آل یمین تصریح کرد: بدون شک با تعیین واحدهای معارف و یا مبانی هنر اسلامی، به تنهایی نمی توان انتظار بومی سازی رشته های هنری دانشگاه ها را داشت. بلکه معنی بومی سازی این است که دانشجوی هنر بداند از آنچه می آموزد چگونه در راستای پاسخگویی به نیازهای روز جامعه خودش برآید.
روح الله خسروی نژاد، دانشجوی رشته سینما درباره مشکلات تحصیل در این رشته این گونه توضیح می دهد: یکی از مشکلات سنتی و دیرین دانشگاه ها و دانشکده های هنر، قهر قشر متعهد و متدین جامعه با این عرصه است. این باعث شده که در درازمدت فضای دانشگاه های هنری ایران به سمت غرب زدگی و اباحه گری میل پیدا کند. نتیجه این شده که استاد متعهد نیز در این گونه دانشگاه ها کم حضور دارد و دانشجویان اغلب تحت تأثیر گرایش های غربی بار می آیند.
وی همچنین کمبود امکانات و تجهیزات لازم را از دیگر مشکلات اساسی در این زمینه می داند و می گوید: یکی از ابتدائی ترین امکانات برای تدریس سینما در یک دانشکده، وجود ویدئوپروژکتور در کلاس هاست که متأسفانه در دانشگاه ما اکثر کلاس ها فاقد آن هستند. اتاق صدا، سالن نمایش فیلم با کیفیت و ... از حداقل هایی است که انتظار می رود در یک دانشکده سینمایی در دسترس باشد که به نظر می رسد بسیاری از داشگاه های هنری ما در این زمینه ها با کمبودهای شدیدی مواجه هستند.
این دانشجوی سینما همچنین نحوه تدریس هنر در دانشگاه را نیز غلط ارزیابی می کند و معتقد است: در خیلی از رشته های هنری نظیر سینما، آموزش باید به صورت کارگاهی و عملی صورت گیرد. این درحالی است که در دانشگاه ما مثلا از 12 جلسه کلاس تصویربرداری، تنها 3 جلسه امکان کار با دوربین فیلمبرداری پیش می آید.
نظر اساتید
اما نظر اساتید در این باره چیست؟
محمود مروتی، هنرمند عکاس و مدرس دانشگاه شیوه آموزش هنر در دانشگاه های هنری ایران را پراکنده می داند و معتقد است که اگر دروس به شکلی طبقه بندی شده تدریس شوند، وضعیت آموزش در این دانشگاه ا به مراتب اعتلا می یابد.
این استاد رشته عکاسی می گوید: معمولا مطالب آموزشی در دانشگاه های هنری به شکلی پراکنده به دانشجویان و هنرآموزان عرضه می شوند.
درحالی که اگر به شکل مواد آموزشی تجربه شده و فکر شده و بعد به شکل عملی و تجربی نتیجه نهایی مطلوب تر خواهد شد.
وی افزود: متأسفانه اساتید محترم کمتر مطالب خود را طبقه بندی می کنند و این کار باید از سوی تصویب کنندگان دروس و مواد آموزشی صورت گیرد.
مروتی تصریح کرد: برای اعتلای آموزش هنر در دانشگاه ها و دانشکده های هنری ایران، طبقه بندی باید بازنگری شود تا درک مطالب به صورتی پایه ای انجام شود. این اتفاق باید در تمام مقاطع صورت گیرد.
علی اکبر باقری ارومی، مدرس تئاتر در دانشگاه نیز می گوید: در دانشگاه های هنری گرچه تا حدودی به آرمان های علمی نزدیک شده ایم، اما آرمان های انقلاب اسلامی همچنان در این عرصه مهجور هستند.
این هنرمند تئاتر معتقد است: نتیجه عدم جاافتادن شاخص های انقلابی در آموزش هنر این شده که تفکر هنر برای هنر در این عرصه غلبه یافته و موجب جدایی عرصه های تئاتر و سینما با مردم شده است.
وی درباره چگونگی بومی سازی آموزش هنر در دانشگاه ها گفت: این عرصه نیز همچون نظام سیاسی و اجتماعی باید دچار تغییرات بنیادین شود. یعنی همان طور که امام خمینی(ره) و پیشروان انقلاب اسلامی با معیار قرار دادن فلسفه صدرایی، نظام سیاسی و اجتماعی را متحول کردند، در عرصه آموزش هنر نیز باید با معیار قرار دادن فلسفه و جهان بینی اسلامی، به سمت تحول برویم. این درحالی است که هم اکنون معیار و اصل محتوای دروس رشته های هنری دانشگاه های ما، آموزه های غربی و اومانیستی است. این درحالی است که باید به اندیشه های فلاسفه و حکمای خودمان بازگردیم.
ضرورت ایجاد تحول
ايجاد تحول در آموزش هنر، توقعي آرماني و بلندمدت است. اما اي كاش مسئولان آموزشي كشورمان، حداقل فكري به حال كتاب ها و جزوه ها و منابع مي كردند. قطعا يكي از ابتدايي و بديهي و ضروري ترين موضوع هايي كه بايد در برنامه بومي سازي علوم انساني در نظر گرفته شود، تجديدنظر و بازآفريني اين گونه آثار است.
