شرح استصحاب به روایت شیخ انصاری

به گزارش مجله شبانه  باشگاه خبرنگاران، وبلاگ یادداشت های اصول در اخرین نوشته خود آورده است:

مرحوم شیخ انصاری رحمة الله علیه پس از مطرح کردن نظر نهایی خود در مسئله ی استصحاب برای اثبات درستی دیدگاه خود سه دلیل بیان می کند. دلیل سوم او اخبار مستفیضه است که وی چهار روایت را در این مقام مطرح می کند. دومین روایت از این روایات چهارگانه صحیحه ی ثانیه ی زراره است که در این یادداشت به بررسی آن می پردازیم. در این روایت هفت پرسش و پاسخ مطرح می شود که دو مورد از آن ها مربوط به بحث ما هستند.

متن روایت:

1- قال: قلت له: اصاب ثوبی دم رعاف او غیره او شیئ من المنی فعلمت اثره الی ان اصیب له الماء فحضرت الصلاة و نسیت ان بثوبی شیئا و صلیت ثم انی ذکرت بعد ذلک.
قال علیه السلام: تعید الصلاة و تغسله.

راوی می گوید: به امام علیه السلام عرض کردم: نجاستی از نوع خون بینی، خون زخم، منی یا امثال این ها به لباس اصابت کرد. من یقین تفصیلی پیدا کردم و جای نجس را علامتگزاری کردم تا وقتی به آب دست پیدا کردم آن را تطهیر کنم. اما وقت نماز شد و من نجاست لباسم را فراموش کردم و با همان لباس نجس نماز خواندم و بعد از نماز به یاد آوردم.
امام علیه السلام فرمود: باید نمازت را مجددا بخوانی.

از این پاسخ روشن می شود نجاست مانع واقعی است و در نتیجه عدم آن در لباس و بدن شرط واقعی برای صحت نماز است و حال التفات و عدم آن در این اشتراط تفاوتی ندارد.
امام در ادامه فرمود: لباس را هم باید تطهیر کنی.

2- قلت: فان لم اکن رایت موضعه و علمت انه اصابه فطلبته و لم اقدر علیه فلما صلیت وجدته؟
قال علیه السلام: تغسله و تعید.

راوی پرسید: اگر اجمالا فهمیدم که نجاست به لباسم رسیده ولی جای آن را ندیدم و جستجو هم نتیجه ای نداشت و بعد از خواندن نماز جای آن را پیدا کردم؟
امام علیه السلام فرمود: باید نماز را اعاده و لباست را برای این نماز و نماز های بعدی تطهیر کنی.

3- قلت: فان ظننت انه اصابه و لم اتیقن ذلک فنظرت و لم ار شیئا فصلیت فیه فرایت ما فیه؟
قال علیه السلام: تغسله و لا تعید الصلاة.

راوی پرسید: اگر نسبت به اصابت نجاست گمان بردم و یقینی (نه اجمالا و نه تفصیلا) نسبت به آن نداشتم و به خاطر این گمان لباسم بررسی کردم و نجاستی ندیدم  و پس از نماز با همان لباس نجاست را در آن دیدم؟
امام علیه السلام فرمود: لباست را برای نماز های بعدی تطهیر کن ولی اعاده ی نماز لازم نیست.

4- قلت: لم ذلک؟
قال علیه السلام: لانک کنت علی یقین من طهارتک فشککت و لیس ینبغی لک ان تنقض الیقین بالشک ابدا.

راوی پرسید: چرا اعاده ی نماز لازم نیست؟
امام علیه السلام فرمود: چون تو پیش از این به طهارت لباست یقین داشتی و سپس در آن تردید کردی (صغری). سزاوار نیست یقین را با شک نقض کنی (کبری). پس نباید یقین به طهارت لباست را با شک به آن نقض کنی (نتیجه).

5- قلت فانی قد علمت انه قد اصابه و لم ادر این هو فاغسله.
قال علیه السلام: تغسل من ثوبک الناحیة التی تری انه قد اصابها حتی تکون علی یقین من طهارتک.

راوی عرض کرد: من اجمالا یقین دارم که خون به فلان ناحیه از لباسم رسیده ولی مکان دقیق آن را نمی دانم. آیا باید تمام لباس را تطهیر کنم؟
امام علیه السلام فرمود: تمام آن ناحیه ای را که یقین داری نجاست به بخشی از آن رسیده تطهیر کن تا یقین پیدا کنی لباست طاهر است.

6- قلت: فهل علی ان شککت انه اصابه شیئ ان انظر فیه؟
قال علیه السلام: لا و لکنک انما ترید ان تذهب بالشک الذی وقع من نفسک.
راوی پرسید: آیا وقتی در رسیدن خون به لباسم تردید داشتم بررسی آن بر من واجب است؟
امام علیه السلام فرمود: نه (چون این یک شبهه ی موضوعیه است). ولی اگر دوست داری مطمئن شوی اشکالی ندارد.

7- قلت: ان رایته فی ثوبی و انا فی الصلاة؟
قال علیه السلام: تنقض الصلاة و تعید اذا شککت فی موضع منه ثم رایته و ان لم تشک ثم رایته رطبا قطعت الصلاة و غسلته ثم بنیت علی الصلاة لانک لاتدری لعله شیئ اوقع علیک فلیس ینبغی لک ان تنقض الیقین بالشک(1).

راوی پرسید: اگر در بین نماز نجاستی در لباسم دیدم؟
امام علیه السلام فرمود: اگر پیش از نماز تردید داشتی و نجاست لباست را محتمل می دانستی و در بین نماز به آن یقین پیدا کردی نمازت را بشکن و با لباس پاک اعاده کن. اما اگر قبلا تردیدی نداشتی و بین نماز ابتدائا به آن علم پیدا کردی نمازت را نگهدار و همان جا بدون این که منافی حاصل شود لباست را تطهیر کن و سپس از همان جا نمازت را ادامه بده و تمام کن. در این حالت اعاده لازم نیست.

سپس اما دلیل این حکم را چنین بیان فرمود: تو به وجود نجاست از ابتدای نمازت یقین نداری و چه بسا این نجاست در بین نماز این نجاست مرطوب به لباس تو رسیده باشد. پس سزاوار نیست یقینت را با تردید نقض کنی.

(1) تهذیب الاحکام: ج1 ، ص421 - وسائل الشیعة: ج2 ، ص1006