سفری به ياقوت درخشان خليج فارس

ويرانه هاى باستانى قشم داراى ويژگى هاى بسيار چشمگيري است. اين ويرانه ها اغلب بر فراز کوه هاى قلعه مانند و مرتفع قرار گرفته اندو چشم انداز وسيع و بى کرانى دارند و به دليل نزديکى و مجاورت اين کوه ها با دريا، منظره زيبايي پديد آمده است .بنابراين، بازديدکننده علاوه بر طبيعت بکر و زيباى قشم با ميراث فرهنگى کهن ايران زمين نيز آشنا خواهد شد.قلعه پرتغالي ها ، دژ لافت، آب بندهاي پي پشت و گوران ، مقبره مقدس ، کلات کشتار، چهل دختران و بقعه پير از جمله آثار باستاني جزيره قشم است که مي تواند نظر هر گردشگري را به خود جلب کند.

قلعه قشم با مساحتى بيش از 2 هزار مترمربع يادگار 400 سال پيش است هر چند اکنون از آن جز ويرانه اى بر جاي نمانده است. اين قلعه مخروبه از جمله قلعه هاى پرتغالى است که در حدود سال 1510 ميلادى با سنگ مرجان و ساروج ساخته شده است. اين قلعه 2 بارو داشت و در هر يک از چهارگوشه باروها برجى برآمده بود. درون قلعه، اتاق ها و انبارى ها و برکه ها و چاه هايى ساخته بودند که هنوز آثارى از آن ها باقى  مانده است. شيوه معمارى قلعه و طرح برج و باروبندى آن همانند قلعه سازى ايران دوره ساسانى است. پرتغالى ها از برج هاى ديده بانى قلعه رفت و آمد کشتى هاى جنگى و تجارى را در آب هاى خليج فارس طى 110 سال استيلاى خود زير نظر داشتند. به نوشته سديدالسلطنه، آنان تونلي ميان اين قلعه و نخلستان بيرون از شهر کنده بودند تا قلعه نشينان بتوانند به هنگام حمله دشمن و محاصره قلعه از دام مهاجمان بگريزند و جان سالم از قلعه بيرون برند. قلعه قشم کاربردى شبيه يک انبار بزرگ يا جاى نگهدارى مهمات و سلاح داشته است.سرانجام در سال 1622 ميلادي اين قلعه و ديگر پايگاه هاى استعمارى در دهانه خليج فارس توسط امام قلى خان سردار بزرگ عصر صفوى از تصرف استعمارگران خارج شد و ايرانيان امروزه پرارزش ترين آبراهه دنيا را در اختيار دارند.

علاوه بر قلعه قشم، آثار يک قلعه سنگى قديمى ديگر نيز در بندر لافت باقى مانده است. اين قلعه در لافت کهنه و در کنار چاه هاى طلا قرار دارد و به ”قلعه نادرى" يا ”نادرشاهى" شهرت دارد. اما تاريخ بناى آن قديمى تر از دوره نادرشاه است و به احتمال زياد قبل از اسلام ساخته شده و يک بارو و 4 برج و يک دروازه داشته است. شيوه معمارى اين قلعه نيز کم و بيش به معمارى قلعه هاى پرتغالى شباهت دارد که آن را با سنگ و ملات ساروج ساخته اند. اکنون دورتادور آن خانه سازى شده و قلعه در ميان شهر و روبه روى مسجد جامع لافت قرار گرفته است.

آب بند تاريخى پى پشت واقع در غرب روستاى پى پشت، از نمونه هاى کمياب دوره ساسانى و با دريچه هاى تقسيم آب در مواقع پرآبى است. آب بند پى پشت در تنگه يک کوه ايجاد و با لاشه سنگ و ساروج ساخته شده است. از آب اين سد، دشت هاى وسيع سيراب مي شد. در دوره تسلط بيگانگان بر جزيره، چون آن ها در زبان انگليسى به سد Dam مى گويند برخى پژوهشگران در کتاب ها و نوشته هاى خود آب بند پى پشت را ”سد دم" نوشته اند که نادرست است.در روستاى گوران نيز آب بندى از جنس ساروج متعلق به دوره ساسانى به جاى مانده که بدنه هاى طبيعى تنگه کوه موقعيت بسيار مناسب و محکمى براى آن ايجاد کرده است.

جزيره زيباي قشم جاذبه هاي فراوان گردشگري دارد. غار نمک ، تنگه چاهو ، کاسه سلخ ، بام قشم ، دره ستاره ها ،غارخربس ،جنگل هاي حرا و ژئوپارک قشم تنها بخشي از نقاط ديدني اين جزيره پهناور است.

غار نمک قشم حدود 6 هزار و 400 متر درازا دارد و طولانى ترين غار نمک جهان به شمار مى رود. اين غار در بخش جنوبى جزيره و در منتهى اليه غربى آن قرار گرفته است. دهانه غار رو به جنوب است و تا عمق حدود 20 مترى آن با نور روز روشنايى دارد. عمق غار حدود 100 متر،بلندي آن بين 3 تا 10 متر و پهناى متوسط غار 5 متر است.

اين اندازه ها در زمان هاى مختلف دستخوش تغيير مى شود و دليل آن ميزان بارندگى، نفوذ آب و انحلال و تبلور نمک است.شکل کل مسير غار به صورت يک کمان کاملاً خميده است و از حدود 30 مترى عمق آن پيچش مسير به سمت چپ آغاز مى شود و پس از طى حدود 20 متر و رسيدن به يک فضاى نسبتاً وسيع، مجدد پيچشى به سمت چپ صورت مى گيرد.

اين نقطه بيشترين ارتفاع غاررا دارد.ديواره ورودى غار تشکيل شده است از نوارهاى رنگارنگ نمک و از نيمه غار تا انتهاى آن زيبايى غار را کف پوشى از نمک کريستاله دوچندان کرده و در نزديکى ديواره ها، اتصال استلاکتيت ها و استلاگميت ها با يکديگر ستون ها و ستونک هاى زيبايى را پديد آورده است.

در نزديکى دهانه غار نمکى چند دهانه ديگر نيز قابل مشاهده است که ژرفاى آن ها از چند متر تجاوز نمى کند و پهنا و بلنداى محدودى دارند. ديواره اين قبيل حفره ها پوشيده از رسوبات گل کلمى نمک است. چشمه نمکى مجاور غار، نمکي و از نفوذ آب هاى سطحى حاصل از بارندگى ايجاد شده است. آب هاي سطحي پس از نفوذ به داخل گنبد نمکي و حل کردن مقادير زياد نمک و ديگر مواد قابل حل، به شکل چشمه ظاهر مى شود.

آب اين چشمه محلول فوق اشباع نمک است و به همين دليل رسوب گذارى و تبلور نمک در حاشيه مسير اين چشمه به  وفور مشاهده مى شود و حاصل آن را مى توان به صورت نوارى سفيد رنگ از دوردست مشاهده کرد. در بستر سرخ رنگ اين چشمه، رسوبات گل  اخرا مشاهده مى شود که حاوى ترکيبات اکسيد آهن به ويژه هماتيت است. در اين ناحيه شکل هاى بسيار زيبايى از نمک قابل مشاهده است، از جمله پليگون هاى نمک (با قطر 30 سانتى متر تا يک متر)،تيغه هاى نمکى بسيار تيز و برنده،شکل هاى گل کلمى و قلوه اى، رشته هاى ذره بينى و... .

از دل کوه نمکدان و از ميان غار يک جريان آب زيرزمينى دايمى مى جوشد و راه خود را به خارج مى گشايد که پس از حل کردن نمک در مسير حرکت خود، به صورت چشمه  در دامنه کوه ظاهر مى شود و در گودال مقابل خود حوضچه اى طبيعى به وجود مى آورد.

منظره اين حوضچه از دور همچون سطح وسيعى انباشته از برف زمستانى ديدنى است. اين چشمه در تمام سال جريان دارد.نمک موجود در غار کوه نمکدان از بهترين نوع نمک طعام شناخته شده است و در ترکيب آن عناصر ديگرى (همچون منيزيم) وجود دارد. به همين دليل مى تواند به عنوان نمک طبى به ويژه براى مصرف ورزشکاران حرفه اى استخراج و به صورت کپسول مصرف شود.

نظير غار نمک جزيره قشم در کمتر نقطه اى از ايران و جهان ديده شده است.

ژئوپارک(geopark)، مخفف پارک زمين شناسي(Geology Park) است وبه سرزمين هايي گفته مي شود که داراي پديده هاي بارز زمين شناسي است. در واقع «ژئوپارک» منطقه اي است که در آن ميراث زمين شناسي به صورت پايدار حفظ ومديريت مي شود.

به عبارت ديگر ژئوپارک ميراث به جاي مانده ازفعاليت هاي طبيعي و بشري بر روي کره زمين است و در اين ميان هر کشوري که از تاريخ کهن وپيچيدگي هاي زمين شناختي بيشتري برخوردار باشد، ظرفيت بيشتري براي توسعه اين صنعت دارد.

حضور آثار باستانى با ارزش در محدوده هريک از ژئوپارک هاى جهان نيز امتيازهاى بسيارى براى آن ها فراهم مى آورد. هرچند از عمر ژئوپارک ها در سطح جهان بيش از 10 سال نمي گذرد ولى طى اين مدت صدها ژئوپارک تأسيس شده است. ازاين ميان فقط تعداد معدودى ژئوپارک، که علاوه بر امتيازهاى خاص زمين شناسى و چشم انداز زيبا، داراى آثار باستانى و ميراث فرهنگى کهن بوده اند، از طرف يونسکو به عنوان ميراث جهانى بشريت انتخاب شده اند و تحت نظر يونسکو مديريت مى شوند.

براساس اين تعريف از ژئوپارک و براساس ارزيابى به عمل آمده از بخش غربى جزيره قشم و با توجه به وجود پديده هاى بارز زمين شناسى مانند گنبد نمک، غارهاى نمک، چشمه هاى گوگردى، دره هاى شگفت انگيز و باتوجه به قرار گرفتن 25 کيلومتر ساحل بکر و زيبا در بخش جنوبى منطقه و همچنين باتوجه به چشم اندازهاى زيبا وبيکران و حيات وحش فراوان در اين محدوده، جاى ترديد باقى نمى ماند که بهترين و مناسب ترين روش ممکن براى حفاظت و بهره بردارى از اين منطقه عنوان جهانى ”ژئوپارک" است که با تعريف دقيق يونسکو مشخص شده است.

شناسايى آثار باستانى در مقياس بزرگ، در محوطه اى بسيار باشکوه و با تاريخ هزاران ساله در محدوده ژئوپارک قشم امتياز بسيار مهم و تعيين کننده اى است که در پذيرفته شدن ژئوپارک قشم از طرف يونسکو به عنوان ميراث جهانى بسيار مؤثربوده است.

اين آثار باستانى در صورتى که به نحو مناسب حفاظت و مورد بهره بردارى قرار گيرد، در جذب گردشگران فرهنگى جزيره نيز تأثير مثبتي دارد.

گونه حرا که نام علمي آن به حکيم و فيلسوف ايراني ابو علي سينا (Avicennia Marina ) نسبت داده مي شود ، درختي در اندازه هاي 3 تا 6 متر با شاخ و برگ سبز روشن است.

حرا درختي است که هنگام مد آب دريا تا گلوگاه در آب فرو مي رود و با خاصيت تصفيه اي که در پوست اين درخت وجود دارد، بخش شيرين آب دريا را جذب و نمک آن را دفع مي کند . درخت حرا در حقيقت يک کارخانه آب شيرين کن طبيعي و خدادادي است .در تنگه خوران ، بين جزيره قشم و بخشي از استان هرمزگان (فاصله بين شمال جزيره قشم و بندر خمير) جنگل دريايي حرا در گستره اي معادل 200 کيلومتر مربع پديد آمده که از تنوع زيستي بالايي برخوردار است .

جنگل حرا به دليل مساعد بودن شرايط زيست محيطي ، زيستگاهي امن براي پرندگان مهاجر از مناطق گرمسيري است پرندگاني همچون حواصيل بزرگ ، اگرت بزرگ ، اگرت ساحلي ، حواصيل هندي ، کفچه نوک تيز ، سليم خاکستري ، گيلانشاه ، کاکائي و ... . همچنين ناحيه جزر و مدي حرا زيستگاه مناسبي براي نرم تنان ، سخت پوستان و ماهيان پديد آورده است که منبع غذايي مهمي براي ماهيان و پرندگان وحشي است .

بسترمرطوب حرا،محل مناسبي براي پرورش مرغان ماهي خوار دريايي وبه طورمشخص ماهي خواردريايي سفيد ( اگرات آلبا ) ايجادکرده و از ميان ديگر گونه ها، مرغ باران يا آبچليک ( کارادريده) هنگام مهاجرت از ميان اين منطقه عبور مي کنند . اين سرزمين در زمستان زيستگاه مناسبي براي تغذيه آبچليک ها و پلوه هاست.

تعداد قابل توجهي از گونه هاي پرندگان اروپا –آسيايي که حدود 43 گونه از آن ها ماهي خوارند، به آفريقا مهاجرت مي کنند . يکي از مسيرهاي مهاجرت اين پرندگان از جنوب ايران و از روي خليج فارس در نقطه باريک تنگه هرمز ميان جزيره قشم و جزيره ابوموسي است .

مناطق جزر و مدي حفاظت شده حرا به مثابه سرزمين استراحت و تغذيه پرندگان ماهي خوار و گونه هاي ديگري از پرندگان مهاجر است.

ديدن جنگل حرا خاطره اي به ياد ماندني در اذهان دوستداران طبيعت باقي مي گذارد.

برگرفته از سايت سازمان منطقه آزاد قشم