به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، صورتهاي تمثيلي و رمزي رفتارهاي مذهبي و کاربرد اشياي نمادين درمناسک و مراسم مذهبي داراي معاني ويژه اي است که درك آنها و ارزشيابي آنها با معيارهاي بيرون از حوزه تفکرات ديني بيگانه با عقايد مردم تا حدودي دشوار مي نمايد.آيين هاي نخل گرداني و تابوت گرداني در دسته هاي عزادار در ايام سوگواري از اين دست عزاداري ها است .
گرداندن تابوت شهادت و نخل گرداني در دسته هاي عزا به منزله لشکريان رزمنده شهيدان اند که حضور قدرت الهي را در جمع عزاداران و پيروزي سپاه حق بر باطل و حيات جاودانه شهيدان را متجلي مي کند.اين آيين در حالي که به اقتدار و شکوه قدسي شهيدان اشاره دارد ، حديث قدرت خداوند و مقام والاي شهيد را متجلي مي کند. ساختن تابوت هاي تمثيلي شهدا پيشنيه اي بسيار دور دارد .
طبق روايات تاريخي ، مردم سرزمين ماوراء النهر تا نخستين دوره هاي اسلامي ، هر ساله در مراسم يادمان سال مرگ سياوش ، قهرمان اسطوره اي ايران ه خون پاکش به ناحق بر زمين ريخت تابوت او را مي ساختند و در شهر مي گرداندند .
بسياري از سياحاني که به ايران سفر کرده اند هم جسته و گريخته از اين رسم در سفرنامه هايشان ياد کرده اند . مثلاً پيترو دلاواله -که يک جهانگرد ايتاليايي است - در دوره شاه عباس اول به ايران سفر مي کند و شاهد حرکت دسته هاي نخل گردان بوده است .
در زمان صفويه و چه پس از آن ، در عصر زنديان و قاجار نيز جهانگردان زيادي به ايران سفر کردند و ضمن ديدن شهرهاي مختلف ايران ، مطالبي هم در باره سنتهاي مذهبي مردم و نخل گرداني نوشته اند. پيشينيه رسم نخل گرداني در مراسم عزاداري به دوره هاي پيش از صفويه مي رسد. بسياري از نويسندگان هم رسم نخل بندي و نخل گرداني را از بدعت هاي صفويان در ايران دانسته اند .
اصولاً نخل به مفهوم درخت خرماست و در اصطلاح عاميانه به هر درخت و درختچه اي تزييني هم نخل گويند .اما در مراسم عزاداري اصطلاح نخل به تابوت واره اي مي گويند که آن را بر دوش مي کشند .
اين وسيله اتاقکي چوبي و حجيم و به شکل مکعب مستطيل است که از چوب بستي و با يک کف بندي تشکيل شده است . الواري که در کف به کار مي رود ، معمولاً يک متر بالاتر از پايه هاي ستون ها قرار گرفته اند . دو سر هر يک از تيرها حدود يک متر از 4 طرف کف ديواره نخل بيرون آمده و در واقع ، دستگيره نخل را تشکيل مي دهد .
شکل ظاهري برخي نخلها جناغي شکل سروي و برخي به صورت يک جناغ قوسي شکل است.البته نخل ، شباهتي به درخت خرما ندارد و تا به حال هم نخلي که به شکل درخت خرما ساخته شده باشد ، ديده نشده است .
معمولاً نخل را در نخستين دهه ماه محرم و اکثر اوقات دو يا سه روز پيش از تاسوعا مي بندند.
جالب است با اصطلاح « باباي نخل » هم آشنا شويم. باباي نخل معمولاً فردي است که براي آذين بندي نخل و بستن آن بسيارآزموده و با مهارت است و همان کسي است که در آخر مراسم ، تمام زيورآلات و تزيينات نخل را در صندوقچه يا بقچه اي نزد خود تا سال آينده نگاهداري مي کند .
روز عاشورا نخل سياه پوش آذين بسته را بلند مي کنند ، با آداب خاصي مي گردانند و همراه با دسته هاي سينه زن و زنجيرزن به گذرگاه هاي محله مي برند . گاهي هم به زيارتگاه يا امامزاده محله يا به محل مجلس عزاداري و روضه خواني يا به درخانه هاي روحاني بزرگ يا شهر يا ده حمل مي کنند.
بعضي نخلها بسيار بزرگ و سنگين هستند که دهها مرد تنومند و قوي هيکل هم ممکن است به سختي آن را بر شانه هاي خود حمل کنند .هر دسته ، راهنمايي دارد که در گذرگاه هاي ويژه به حاملان نخل فرمان ايست مي دهد تا نوحه خواني و استراحت کرده و احتمالاً نخل کش را هم تعويض نمايند .
غروب عاشورا و پس از آيين شام غريبان ، نخل را به جايگاه خود در حسينيه يا ميدان بر مي گردانند .
باباي نخل اشيا و زيورهاي نفيس و گرانبهاي نخل را باز مي کند و در صندوقي قرار داده و به خانه خود مي برد و تا محرم سال بعد ، از آنها مراقبت مي کند .
آداب عزاداري محرم از جمله پديده هاي فرهنگي است که با حفظ عناصر اصول خلاقيتهاي اجتماعي، فرهنگي و اقليمي جوامع مختلف آراسته شده و اگر چه داراي مضامين واحدي است اما به تبع حوزه هاي فرهنگي با نمودهاي مختلفي ديده مي شود . /س