چگونه مواظب رفتارمان باشیم؟

مجله شبانه باشگاه خبرنگاران؛

خانم «روبین فرانکل» چهل و نه ساله، مشاور روابط عمومی در «سن لوییز» چند روزی بود که دل و دماغ درست و حسابی نداشت. او می گوید: «بفهمی نفهمی، آدم خونسرد و آرامی هستم». امّا چشمتان روز بد نبیند، تا چاپگر رایانه اش خراب شد، کفرش درآمد و به قول معروف «قاطی کرد!»، آن هم چه جور!...

عصر همان روز، توی بانک، دقّ و دلیش را سرِ تحویلدار بیچاره درآورد. این وضع وقتی بدتر شد که بدون صلاح و مشورت با شوهرش، رفت و بلیت سفرِ سه روزه شان را پس داد و موقعی که قضیه رو شد، آن روی سگ او بالا آمد و گفت: «نمی شد اوّل به من می گفتی؟».

فرانکل می گوید: «به او پریدم و گفتم من به این مسافرت نمی روم. یک کلام! مثل روز روشن بود که دارم اشتباه می کنم؛ امّا انگار نمی دانستم چه می کنم و اختیار دست خودم نبود».

به قول راندی لارسن، استاد روانشناسی دانشگاه میشیگان: «امثال فرانکل، فَتّ و فراوان اند. بیشتر ما مردم، از هر ده روز، سه روزش را مثل برجِ زهرماریم! حالی به حالی شدن آدم ها یک چیز عادی است».

تغییرات شیمیایی بدن انسان، حالت های او را عوض می کنند. فرضاً به شما می گویند امسال از اضافه حقوقی که چشم به راهش بودید، خبری نیست. با شنیدن این خبر ناجور، مغزتان دست به کار می شود و موادی مثل «دوپامین»(1) و «نورا پینفرین»(2) که هیجان آورند، ترشّح می کند. در این حالت بدنتان آماده جنگ و گریز می شود.

لارسن می گوید: «انسان لازم است احساسات و هیجاناتش را بروز دهد؛ ولی این به آن معنی نیست که حتماً تلافی کند و یا در برود، و نباید بگذارد که که اختیارش، دست احساساتش بیفتد».

برای دانشمندان بعینه ثابت شده، آنهایی که خیلی «مگسی» می شوند، یعنی زود جوش می آورند و یا دشمن دیگران می شوند، بیشتر از سایرین، در معرض خطر حمله قلبی قرار می گیرند.

در سال 1995 پژوهشگران دانشگاه هارواد، روی بیش از 1600 نفری که دچار حمله قلبی شده بودند، مطالعه کرده و به این نتیجه رسیدند که یک مورد عصبانیت، اگر تا دو ساعت طول بکشد، خطر این گونه حمله را دو برابر می کند.

پس باید قبول کنیم که مهار کردن رفتار و کردار توسط انسان ها مستقیماً به مسئله مرگ و زندگی آنها مربوط است. جدیدترین سفارش های کارشناسان از این قرار است:

ته و توی گرفتاری را درآورید

وقتی از چیزی کُفری می شوید و یا ترسْ شما را می گیرد، اوّلین کاری که باید بکنید این است که علّتش را پیدا کنید. خانم فرانکل، سرِ شام فهمید که شوهرش از چیزی کلافه شده است و جریان از این قرار بود که در محل کارش، صحبت از جا به جایی کارمندان شده بود. هرچند به او رسانده بودند که سرجایش می ماند؛ ولی با همه این حرف ها دلش مثل سیر و سرکه می جوشید که مبادا یک دفعه کفش هایش را جلوی پاهایش جفت کنند و عذرش را بخواهند! همین قدر که معلوم شد از چی واهمه دارد، راحت شد و وقتی دلهره اش را در قالب کلمه ها به زبان آورد، قضیه برایش روشن شد و فهمید آن قدرها هم که خیال می کرده، ترسناک نبوده است.

بعد از موشکافی مشکل، توانست آن را حل کند. فرانکل می گوید: پرس و جو کردم تا ببینم خواسته های مدیریت جدید چیست؟». آخر سر، نه تنها نگرانی فرانکل از بین رفت، بلکه کارهای جدیدی هم به دست او سپردند.

برای خودتان ارزش و احترام قایل شوید

رابرت ای. تییِر، استاد روانشناسی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا می گوید: «خیلی از ما مردم خیال می کنیم آنچه به سرمان می آید، در اخلاق و رفتارمان هم اثر می گذارد. در صورتی که خلق و خوی بشر، تا حدّ زیادی به روش های طبیعی زندگی اش باز می گردد».

نظر استاد این است که امکان دارد غذایی که می خوریم، یا وضعیت سلامتی ما، یا میزان فعالیتمان و یا حتی ساعت به خصوصی از روز، در روحیه مان اثر بگذارند.

تییِر طی یکی از بررسی هایش متوجه شد که اواخر شب، مشکلات انسان ها بیشتر می شود. معمولاً مقدار نیروی بدن در یک سوم نخست روز زیاد و نزدیک غروب، کم می گردد. وی در دنباله حرف هایش اضافه می کند: «یک محرّک تنش زا که شاید شخص را در زمانی که پُرْ انرژی است اذیت نکند، ممکن است زمانی که نیروی همان شخص کم می شود، تا اندازه ای ناراحتش کند».

دیوید واتسون، روانشناس دانشگاه «آیوووا» چند روزِ پی در پی، حالت های روحی و دمای بدن بیش از صد فرد تحت آزمایش را زیر نظر گرفت و به این نتیجه رسید که وقتی درجه حرارت بدنشان بالا می رود، خیلی خوشحال می شوند و به قول گفتنی با دُمِشان گردو می شکنند و این مطابق زمانی است که نیروی آنها در نهایت باشد.

واتسون، برای این که از دوره خلق و خوی خودش با خبر باشد، تصمیم گرفت صبح های زود، شروع به کار کند؛ چرا که متوجّه شد صبح ها بهتر می نویسد و باید نزدیک غروب را به گفتگو با دانشجویانش اختصاص دهد، چون آن وقت حواسش زیاد جمع نبود؛ ولی برای گپ زدن آمادگی داشت. او می گوید: «همین تغییرات کم، در میزان بهره وری و شیوه نگرشش به بعضی مسائل، دگرگونی های چشمگیری در زندگی او به وجود آورده است».

از خوابتان کم نکنید

بنیاد ملی خواب، به تازگی درباره خوابِ حدود هزار نفر آمریکایی مطالعه ای کرده و به این نتیجه رسیده است که آمریکاییانِ بزرگ سال، شب ها به طور متوسّط، کم تر از هفت ساعت می خوابند. از دکتر رونالد ای. داهل، استاد مرکز پزشکی دانشگاه پترزبورگ پرسیدند: «آیا این قدر خواب بس است؟».

او در پاسخ گفت: «کم خوابی، هیجانات انسان را به هم می زند. اگر مسئله ناراحت کننده ای پیش بیاید، او به زحمت می تواند جلوی خودش را بگیرد. بچّه ها هم همین طور هستند؛ یعنی وقتی خسته اند، بهانه گیر می شوند».

پزشک یاد شده که بررسی های خودش، راجع به پزشکان کم خواب را تکمیل می کرد، از چند نفرشان در مورد ناراحتی های آنها سؤالاتی کرد و به این نتیجه رسید: «بعضی از پزشک های خوش اخلاق، خوش برخورد، با حوصله و جوان، تنها موقع خستگی سر مریض ها و پرستارها داد می کشیدند».

دکتر توماس وهر، پژوهشگرِ روان پزشکی در مؤسسه ملی بهداشت روانی، مطالعه مفصّلی راجع به پانزده داوطلب انجام داد. به این ترتیب که در عرض یک ماه، به مدت چهارده ساعت آنها را جای تاریکی قرار داد. بعد از مقدّمات شدیدی که صورت گرفت، آنان شب اوّل، یازده ساعت خوابیدند؛ امّا میانگین خوابشان کم کم به هشت و نیم ساعت رسید.

تجربه ای که پزشک مزبور به دست آورد، این بود: کسانی که شب ها این قدر می خوابیدند، روزها خوش اخلاق تر می شدند.

به طبیعت، نزدیک شوید

نظر خیلی از کارشناسان این است که تماس با طبیعت، در خوش خلقی انسان ها مؤثّر است. فرانسین لانکاستر، یکی از خوانندگان و تولیدکنندگان شهر برکلی 1ایالت کالیفرنیا، باغچه اش را وجین می کند تا غم و غصه اش از بین برود. او می گوید: «موقعی که دستتان را روی گیاهان هرز می گذارید و آن را از زمین در می آورید، در واقع با دشمنی دست و پنجه نرم می کنید».

اگر نمی توانید از منزل خارج شوید، دست کم، پشت پنجره ای بایستید و یا بنشینید و سبزه ها، گل ها و درخت ها را تماشا کنید. در سال 1988 استیفن کاپلان، روانشناس دانشگاه میشیگان و همسرش راشل که هر دو نویسنده کتاب «تجربه طبیعت» هستند، برپایه مطالعه ای پی بردند، کارگرانی که محلّ کارشان روبه روی منظره ای طبیعی قرار گرفته باشد، میزان بیماری و فشارهای روحی شان، خیلی کم تر از آنهایی است که مقابل ایستگاه یا تعمیرگاه خودرو کار می کنند.

تحرّک داشته باشید

موقعی که دیوید پاکرف، بنگاه دارِ پنجاه و هشت ساله، روبه روی دیواری خودش را با اسکواش سرگرم می کند، در واقع می خواهد بدخُلقی اش را از میان ببرد. او می گوید: «به این وسیله نه تنها به توپ ضربه می زنم،بلکه سرِ خودم را هم گرم می کنم».

روانشناسی به اسم رابرت تایر، درباره هجده زن و مرد مطالعه کرد و دریافت که روزانه ده دقیقه پیاده رویِ تند، نیروی انسان را زیادتر کرده و اختلالات روحی او را در یک چشم به هم زدن کم می کند و آثار این عمل، لااقل تا یک ساعت باقی می ماند.

براد هستفیلد، استاد حرکت شناسی دانشگاه مریلند 2ایالات متحده عقیده دارد: «داشتن فعالیت های جسمی پیاپی در خوش اخلاقی تأثیر دارد. آزاد شدنِ «بتا اندورفین»(3) که مانع پیدایش فشار روانی می گردد، فقط یکی از چند ساز و کاری (مکانیسمی) است که احتمال دارد به خوش اخلاقی بینجامد. از اینها گذشته، افزایش دمای بدن نیز مانند یک حمّام داغ، در اخلاق افراد اثر می گذارد».

درست غذا بخورید

انتقال دهنده های عصبی مغز، بر اثر غذاهایی که می خوریم و یا نمی خوریم به کار می افتند یا متوقف می شوند و تغییراتی در خُلق و خوی مان بوجود می آورند. الیزابت سومر، کارشناس تغذیه و نویسنده کتاب «غذا و خُلق» از گزارشگری نقل می کند که همکارانش اسمش را «آدم ناخن خشک و خسیس» گذاشته بودند، می گوید: «از او پرسیدم: صبحانه می خوری؟ جواب داد: نه. در عوض، هر روز صبح، قهوه می نوشید و در عین حال، تعجب می کرد که چرا این قدر با خودش قهر است و برای خودش پاسبان می آورَد!».

سومر، برای این که اطمینان بدهد که عادت های ناجورِ غذاخوری، آدم را بداخلاق می کند، به او پیشنهاد می کند که باید به طور منظّم غذا بخورد. به این نحو که با صبحانه متعادلی شروع کند، مواد قندی، کم تر مصرف نماید (ممکن است بعد از سر حالی ناشی از خوردن چیزهای شیرین، تحریک پذیری پیش بیاید)، روزی شش تا هشت لیوان آب بخورد (از دست رفتن آب بدن، باعث خستگی می شود). شواهد زیادی در دست است که «کربوهیدرات ها» به تندرستی ما خیلی کمک می کنند.

بر اساس مطالعاتی که توسط جودیت وورتمن، متخصّص زیست - شیمیِ تغذیه در مؤسسه فن آوریِ ماساچوسِت (ام آی تی)(4) صورت گرفته، ثابت شده است که به علت افزایش مقدار سروتنین مغز، کربوهیدرات ها اثر می کنند و عملکردشان همچون یک آرامبخش طبیعی است.

خوردن مقداری کلوچه برنجی، مقداری بیسکویت شور یا خوردنی هایی از این قبیل همراه با لرزانک(ژله) ممکن است شخص را آرام کند. یادمان باشد که چنین مواد غذاییِ میان وعده ای، باید تا آن جایی که میسّر است، پروتیین کمی داشته باشند؛ چرا که احتمال دارد از تولید سروتنین جلوگیری کند.

نگرش مثبت به وجود آورید

به قول مایکل فوردیس، استاد روانشناسی دانشکده جامع ادیسون در فورت مِی زر 3ایالت فیلادلفیا: «بعضی ها افکار و روحیات منفی را با واقع بینی، یکی می دانند؛ امّا تمام چیزهای اطراف ما، اساساً خنثی هستند. ما هستیم که برای آنها، اعم از مثبت یا منفی بودنشان، ارزش زیادی قایل می شویم». پرسش این است که شما چه نگرشی را بر می گزینید؟

استاد مذکور، جهت استواری کلامش، دانشجویان خویش را واداشت تا چند روزی، اندیشه هایشان را یادداشت کنند. او اظهار می دارد که دانشجویان غالباً از منفی بودن افکارشان درشگفت بودند. چند روز بعد آنها را وادار کرد که به منظور سنجش صحیح، نوشته ها را دوباره بخوانند و اعلام کرد که بیشتر ترس هایشان به واقعیت نپیوستند و آنهایی که درست از آب درآمدند، معمولاً از اختیارشان خارج بود».

لبخند، ساده ترین راه برای رفع کج خلقی است. پژوهشگران طی آزمایشی به داوطلبان، نقاشی های متحرّکِ مشابهی نشان دادند. به بعضی از شرکت کنندگان گفته شد که قلمی را بین دندان های بالا و پایین خود بگذارند تا حالتی شبیه خنده به وجود آید. بقیه، قلم را میان دو لبشان قرار دادند، به طوری که نمی توانستند تبسّم کنند و نتیجه این شد که افراد خندان، نقاشی های متحرک را خنده دارتر یافتند.

لاندی لارسنِ روانشناس، برپایه چنین یافته هایی کوشیده است از وجود هیجاناتی که خودش پیش بینی کرده، آگاه تر گردد. او می گوید: «روزی منشی ام رو به من کرد و گفت: انگار عصبانی هستید؟ در آینه نگاهی به صورتم انداختم و دیدم راست می گوید. به این خاطر حواسم را جمع کردم تا حالت چهره ام را عوض کنم و فهمیدم انسان با هر عملِ ساده ای نیز می تواند اخلاق و رفتارش را عوض کند.

مترجم: ابوالفضل امیر دیوانی

1 . دوپامین (dopamine): یکی از کاتکول آمین ها که به عنوان ناقل عصبی عمل می کند.

2. نورا پینفرین (norepinephrine): یکی از کاتکول آمین ها که به وسیله قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می شود.

3. بتا اندورفین (betaendorphin): قوی ترین اندروفین شناخته شده.

4 . مؤسسه فن آوری ماساچوست (ام آی تی)Massachusett Institute of Technology .