دکتر نوری در این باره اظهار داشت: كوه خواجه بزرگترين معماري خشتي بر جاي مانده از دوره "پارتيان" در منطقه سيستان قرار دارد و يكي از مهمترين آثار دورههاي اشكاني، ساساني- اسلامي است.
معاون پژوهشی دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: اين بنا تنها عارضه طبيعي مرتفع در منطقه مسطح سيستان به شمار ميرود و در آن كاخ، آتشكده، زيارتگاه خواجه مهدي و قبرستاني از دوران مختلف به يادگار مانده است.
وی بیان کرد: اين گدازه بازاليتي ذوزنقهاي شكل كوهي است كه در حدود ۲۰كيلومتري جنوب غربي زابل و ميانه درياچه هامون قد برافراشته است.
نوری افزود: از حيث اعتقادي و بر اساس اسطورههاي زرتشتي درياچه هامون مقدس بوده و ظهور منجي (سوشيانت) از اين درياچه اتفاق ميافتد.
معاون پژوهشی دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: در سال ۱۳۷۰نيز ميراث فرهنگي به كار بررسي و نقشهبرداري از آثار كوه خواجه پرداخت و پس از كاوشهاي مختلف در سالهاي متمادي در اين محل ۱۱اثر از دوران تاريخي مختلف كشف شد.
این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: تزيينهاي معماري بكار رفته در برخي قلعههاي اين بنا شباهت به شيوه يوناني دارد، سر ستونهايي به سبك دوريك با پيچهاي توماري، تزيينهاي ديگري مانند گل كوچك پرپر به صورت نيلوفري (لوتوس)، از هنر هخامنشي اقتباس شده است و بعضي از آنها به هنر بينالنهرين نيز شباهت دارد.
وی تاکید کرد: كوه خواجه در ميان اديان سه گانه كهن شامل اسلام، مسحيت و زرتشت ( ايران باستان) از اهميت و قداست زيادي برخوردار بوده است.
نوری افزود: اين كوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدي يكي از دوستداران خاندان علوي كه مزارش بر فراز اين كوه واقع شده، گرفته است.
وی تصریح کرد: مقبره خواجه مهدي و قبرستاني كه از دوره اسلامي، اتاق پير گندم دريان و اتاق بيباد در كوه خواجه باقي مانده اين بنا را براي مسلمانان نيز مقدس كرده بطوري كه در اعياد مذهبي، ملي و ايام تعطيل زايران براي زيارت به اين مكان ميآيند.
وی گفت: از مهمترين آثار بر جاي مانده از دوران تاريخي در كوه خواجه "كهن دژ"، "كك كوهزاد" و قلعه"كافران" كه برخاسته از تمدن عظيم ساساني و اشكاني است را ميتوان نام برد.
وی افزود: دو نقش برجسته گلي با تصوير سه سوار بر اسب در حال حركت در پشت هم و ديگري تصوير شيري كه يورش برده بسوي فردي كه سوار بر اسب است كه بوسيله ميخهاي چوبي به ديوار نصب شده از ديگر آثار بدست آمده از كوه خواجه است.
نوری اضافه کرد: در كاوشهاي انجام شده در كوهخواجه و قلعههاي موجود در آن، ديوارهايي با ارتفاع ۴۰متر كه با خشت ساخته شده و بيش از يكهزار سال قدمت دارد نيز كشف شدهاند.
وی بیان کرد: روزگاران نه چندان دور درياچه هامون پر آب بود و كوه خواجه به مانند جزيرهاي سربرآورده از ميان آبهاي اين درياچه از دور خودنمايي ميكرد./س