به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران خوزستان؛هرمز سهيلي در گفت‌وگو با خبرنگاران خاطرنشان كرد: شوادون در لغت‌نامه دهخدا به محلي در دل زمين (از اجزاي خانه) گفته مي‌شود كه به منظور گريز از گزند گرما در عمق پايين‌تري از شش متر می‌شود. شوادون‌ها را مي‌توان در شهرهاي دزفول و شوشتر به وفور يافت.
وي افزود: شوادون‌ها داراي اجزا و عناصري هستند كه به خنك شدن و راحت‌تر زندگي كردن در اين فضا كمك مي‌كند؛ مثل سي‌سرا، كوره، بادگير و غيره.
سهيلي توضيح داد: شوادون‌ها كه شبادان نيز ناميده مي‌شوند از زمان قدیم مامن مناسبی براي فرار از تنگناي شديد اقليمي به وجود آمده‌اند و به عنوان يكي از فضاهاي دست كند در معماري زيرزميني روستای دشت بزرگ به شمار مي‌رود.
او گفت: شوادون‌ها به طور مشخص در شهرهاي دزفول و شوشتر ديده مي‌شوند و زيرزميني‌هایی با عمق بسيار زياد هستند که با توجه به ويژگي خاك اين دو شهر در واقع در دل زمين حفر مي‌شوند و معمولا فاقد مصالح ساختماني هستند و حداكثر در مواردي بخش‌هايي از ديواره آن را با گچ مي‌پوشانند.
اين دوستدار ميراث فرهنگي بیان كرد: سقف شوادون‌ها گنبدي شكل و فاقد سازه است و در بالاترين قسمت سقف سوراخي وجود دارد كه معمولا به كف حياط مي‌رسد. اين فضا كه گاهي شش تا هفت متر در زيرزمين پايين مي‌رود به زير حريم مالكيت خانه مجاور نيز نفوذ مي‌كند.
او اضافه كرد: شوادون علاوه بر مكش هوا به وسیله سوراخ بالا كه موجب جريان هوا مي‌شود از پديده نفوذ تاخيري فصول در زمين نیز استفاده مي‌كند که در آن عمق معمولا دماي يك يا حتي 2 فصل قبل را حس می‌کنیم.
سهيلي اظهار كرد: شوادون‌ها عملا تزیيناتي ندارند و اغلب فضا‌سازی مشخصی در آنها ديده نمي‌شود اما در نمونه‌هاي عالي الگوی "شكم دريده" يا "چليپا" اجرا می‌شود.
اين دوستدار ميراث فرهنگي بيان كرد: در تابستان كه دما به بيش از 50 درصد مي‌رسيد به دليل وجود اجزايي نظير هواكش و به كمك حركت جريان هواي طبيعي ايجاد كوران هوا شكل گرفته و در نهايت سبب خنكي هوا زير زمين شده و گاهي اختلاف دماي شوادون با فضاي خارجي از آن به 25 درجه و بيش‌تر مي‌رسید.
او ادامه داد: ساكنان قديم روستای تاریخی دشت بزرگ از خنكاي شوادون كه اغلب خانه‌هاي بافت قديم محسوب مي‌شوند كمال استفاده را جهت استراحت و حتي نگه‌داري مواد غذایي و غيره به كار مي‌بردند. همچنين در بسياري از شوادون‌ها در بخش‌هاي دروني و بيروني از تزیينات آجركاري استفاده می‌کردند.
وي تصريح كرد: محققان اوج كاربري شوادون‌ها را تا دوره قاجاريه و پهلوي دانسته‌اند ولي با گسترش روز افزون شهرنشيني و پيشرفت تكنولوژي اين فضاها به صورت متروكه درآمد تا جايي كه در اواخر دهه 50 شمسي در معماري خانه‌ها ديگر اثری از شوادون‌ها ديده نمي‌شد.
سهيلي افزود: شوادون‌ها به دليل عدم استفاده اغلب به عنوان انبار و يا به دليل انسداد دريچه‌ها توسط ساكنان قدرت دفع رطوبت را از دست دادند و همين امر يكي از علل ناپايداري آنها به شمار مي‌رود چراکه رفته رفته تخريب خانه‌هاي بافت قديم را به دنبال داشت.
وي گفت: از جمله شوادون‌هاي دشت بزرگ مي‌توان به شودان حاج غلام‌حسين رجبي، شوادون ملامحمد كوچك، شوادون مشهدي محمد كوچك، شوادون كربلايي حيدر حسام، شوادون كربلايي غلام‌رضا حسني، شوادون حاج محمدعلي مطيع، شوادون سيد عبدالله موسوي، شوادون حاج ابراهيم قلندري (معروف به شوادون رشيد)، شوادون مشهدی رجب کندزلو، شوادون حاج اصغر مرادحسینی (معروف به حاج اصغر آخوند)،شوادون استاد رحيم علي‌زاده، شوادون مشهدي حسن ناجي، شوادون مشهدي محمد اسكندري، شوادون مشهدي عبدالمحمد محمدي و شوادون سيد رسول مرعشي با 40 درصد تخريب اشاره كرد که اکثرا از بین رفته‌اند و فقط سه مورد از آنها همچون شوادون كربلايي غلام‌رضا حسني، ملامحمد كوچك و مشهدي محمد كوچكي به جا مانده‌اند.
اين دوستدار ميراث فرهنگي خاطرنشان كرد: ما در نظر داريم در صورتي كه اداره ميراث فرهنگي و مسوولان شوشتر و گتوند به ما كمك كنند يكي از خانه‌هايي كه از هر جهت شاخص باشد و داراي شوادون هم است را نگه داريم و آ‌ثاري را كه در اين چند دهه كشف شده‌اند را در آن جا قرار دهيم و به عنوان موزه مردم‌شناسي از آن استفاده كنيم./س