استان بوشهر يكي از جنوبي ترين استانهاي كشور است كه در جنوب غربي ايران و در فاصله 27 درجه و 18 دقيقه تا 30 درجه و 14 دقيقه عرض جغرافيايي و 50 درجه و 8 دقيقه تا 52 درجه و 57 دقيقه طول جغرافيايي واقع گرديده است. اين استان از شمال به استانهاي خوزستان و كهگيلويه و بويراحمد، از جنوب به خليج فارس و استان هرمزگان، از مشرق به استان فارس و از غرب به خليج فارس محدود بوده و با 625 كيلومتر مرز آبي، طولاني ترين همسايگي را با آبهاي نيلگون خليج فارس دارد . استان بوشهر با 5/23167 كيلومتر مربع وسعت حدود 4/1 درصد از مساحت كل كشور را به خود اختصاص داده و از اين لحاظ هفدهمين استان كشور محسوب مي گردد .
شهرستان ها
شهر تنگستان: نام یكی از آبادی‌های تنگستان «تد دومری» است كه به عقیده عده‌ای از اندیشمندان و مورخین، یاد‌آور قوم تجارت پیشه بسیار معروف خاورمیانه امروزی (سوریه) یعنی «تدمر» یا «پالمیر» باستانی است. در مراوده مردم آشور، بابل، سومر واكد با سواحل خلیج فارس و رفت و آمد فنیقی‌ها و تدمری در خلیج فارس و سواحل آن در دوران گذشته محل شك و تردید نیست و در تمام طول سواحل، منطقه‌ای مناسب‌تر از منطقه تنگستان و دشتی و دشتستان نداشته است.
تنگستان ناحیه است در شرق دشتستان كه مركز آن اهرم است. قلعه معروف تنگستان در آبادی «پهلوان كشی» واقع است كه خرابه‌های آن باقی مانده است. اهالی تنگستان در دوران اخیر و از زمان زندیه تا این اواخر به شجاعت و میهن‌پرستی معروف بوده‌اند. در باب دلاوری‌ها و فداكاری‌های اهالی غیور تنگستان در جنگ جهانی اول كه انگلیسی‌ها قصد حمله به شیراز را داشتند، داستانها گفته‌اند.
مراكز دیدنی
کوشک اردشیر
قلعه زار خضر خان
منطقه روستایی اهرم
رودخانه اهرم
آبگرم اهرم
آبگرم قوچارک
آبگرم میر احمد
چشمه میر احمد
شهر دشتستان
ناحیه‌ای كه در زمان قدیم به آن شبانكاره می‌گفتند با شهرستان دشتستان امروزی به مركزیت شهر برازجان یكی است. همانطور كه از كلمه شبانكاره كاملاً آشكار است، شغل اصلی مالكین شبانكاره ابتدا چوپانی و گله‌داری بود كه پس از به قدرت رسیدن، شهر ایجرا مركز خود قرار دادند. این شهر یكی از شهرهای قدیمی فارس بود و نزدیك استهبان امروزی قرار داشت. نارنج و خرما و مخصوصاً انار آن مشهور است.
این شهر پس از سقوط ملوك شبانكاره در نیمه اول قرن هشتم هجری قمری توسط «آل مظفر» خراب و ویران گردید. ملوك شبانكاره از كازرون تا داراب را تحت نفوذ خود آورده بودند و در نواحی جنوبی فارس حكومت می‌كردند. برازجان یكی از پایگاه‌های مهم به شمار می‌رفت و قلعه‌ای مستحكم داشت كه بقایای آن هنوز وجود دارد.
مراكزتاریخی و دیدنی
کاخ هخامنشی
کاخ کورش
آب انبار درخت
منطقه باستانی توز
تل مرو
تل طلسمی
تل حندق
تل پهن
دژ برازجان
شهر دشتی
یكی از شهرستان‌های استان بوشهر، شهرستان دشتی به مركزیت خورموج است كه بخش كاكی در جنوب شرقی آن قرار دارد. كاكی مركز بلوك دشتی است كه در زمان قدیم به آن ماندستان می‌گفتند. ماندستان از نام رودخانه مند یا ماند گرفته شده است.
این رودخانه در مناطقی كه به خلیج فارس می‌ریزد به علت هموار و كم‌شیب بودن زمین، سرعت چندانی ندارد، لذا به نظر می‌رسد آب رودخانه از حركت باز ایستاده (مانده) است. به همین جهت به این رودخانه مند یا ماند نام داده‌اند و كناره‌های آن را كه نزدیك خلیج فارس است ماندستان گفته‌اند. وجه تسمیه دیگر ماندستان آن است كه این رودخانه و زمین‌های اطراف آن از نظر كشاورزی فایده چندانی ندارد و گویا رودخانه در آن حدود مانده است.
مراكزتاریخی و دیدنی
برج قلعه خورموج
معبد کلات
شهر دیر
شهرستان دیر در پنجاه كیلومتری شمال غرب بندر طاهری از شهرستان كنگان واقع شده است. در این شهرستان قلعه قدیمی نیمه ویرانی به نام قلعه جلال‌خان حاكم وجود دارد كه قدمت آن بیش از دویست سال نیست. در چند فرسخی شمال غرب دیر نزدیك محلی معروف به بردخون بقعه ساده‌ای به نام امامزاده‌شاه محمد وجود دارد كه از نظر قدمت و ارزش هنر معماری چندان اهمیتی ندارد.
جاذبه های طبیعی
رودخانه مند
رودخانه شور
منطقه حفاظت شده مند
جزیره نخیلو
جزیره گرم
بندر دیلم (مهروبان)
بندر قدیمی مهروبان در بیست‌وچهار كیلومتری شمال بندر دیلم قرار داشت. آثارخرابه‌های این بندر هم اكنون در محلی به نام تل امامزاده مشهود است بندردیلم یا دیله تا پیش از خرابی بندر مهروبان كه در انتهای راه باستانی معروف اصفهان- مهروبان قرار داشت، از بنادر بازرگانی مهم ایران بود. دلیل نامگذاری دیلم به درستی مشخص نیست، این نام شاید از اسم دیلمون كه نام قدیمی جزیره بحرین است گرفته شده باشد. دیلم در زمان شورش قرامطه وآل‌بوسعید نیز از مراكز نشر افكار قرامطه بود و گویا محل تولد حمدان قرامطنیز بوده است.
جاذبه‌های طبیعی
بندر سی نیز
بندر مهروبان
شهر کنگان
شهرستان كنگان در منتهی الیه جنوب شرق استان در نوار ساحلی خلیج فارس قرار دارد واز نقاط دیدنی استان بوشهر محسوب می‌شود. بندر طاهری از توابع این شهرستان در قرن چهارم هجری از اهمیت بازرگانی زیادی برخوردار بود. خرابه‌های بندرسیراف در غرب این ناحیه در زمان استخری و مقدسی بزرگ‌ترین بندر ایران درخلیج فارس بود و تمام كالاهایی كه از طریق دریا به ایران وارد می‌شد در آن بندر توزیع می‌شد و بعد از شیراز بزرگ‌ترین شهر اردشیر خوره بود.
مجموعه قراین تاریخی موجود نشانگر آن است كه شهرستان كنگان نسبت به سایر شهرستان‌های استان از اهمیت سوق‌الجیشی و بازرگانی و تاریخی جالب توجهی برخوردار است. علاوه برآثار به جا مانده از پیشینه تاریخی این شهرستان كه عموماً تخریب شده‌اند، چشمه آب گرم میانلو در شمال كنگان از دیدنی‌های منطقه است.
شهر گناوه
بندرگناوه در ساحل خلیج فارس بین بندر بوشهر و دیلم واقع شده است. شهر گناوه كنونی در جنوب گناوه قدیم بنا شده است. از گناوه قدیم نقاطی باقی ماندهاست كه امروزه به نام‌های تیرسول (شن فشرده)، تل گنبد، تل گوری، تل منارهو بالاخره تل امامزاده خوانده می‌شود. در ویرانه‌های اطراف گناوه، گوپال (گل پخته استوانه‌ای شكل به صورت سفال زرد یا سرخ رنگ كه آن را به عنوان گلوله یا منجنیق بر سر دشمن می‌ریختند) فراوان به چشم می‌خورد.
درحال حاضر از گناوه قدیم جز آثار سنگ‌ها و پی‌های مدفون در زیر خاك و بعضی بازمانده تاق‌نماهای سنگی ضربی آثاری مشهود نیست. گاه و بی گاه در درون گودال‌ها و حفره‌ها و در زیر پی‌های عمارت ویرانه، سكه‌ها و دست‌افزارها و مصنوعات سنگی و سفالی یافت می‌شود. نام این بندر در كتاب‌های قدیمی به صورت گنابا، گنفه، گناوه، جنایه و جنابا هم آمده است. امامزاده سلیمان یكیاز مراكز زیارتی این شهر است.
نژاد
مردم استان بوشهر از نظر نژادی اختلاطی از نژاد آريايی، سامی، آفريقايی و نژاد خاصی كه اصطلاحاً به بوشهری معروف است، هستند . پيش از ورود و استقرار آريایيان در بوشهر، نژادهادی بومی در اين منطقه می زيسته اند و مداركی كه از عصرحجر و برنز (مفرغ ) باقی مانده بر اين قضيه گــواهی می دهد كه علاوه بر نژاد مديترانه ای نژادهای ديگر مانند دراويدی، سياه پوست، سامی، عيلامی و عرب نیز در این سرزمين سكونت داشته اند .
جشن ها وآیین ها : در تاريخ فرهنگ و تمدن ايرانی ، جشن‌ها و روزهای عيد ، ريشه در تاريخ افسانه‌ای ايران باستان ؛ يعنی دوره سلسله پيشدادی دارند . جشن ها و آیین های استان بوشهر به جشن های مذهبی ، ملی و محلی تقسیم می شوند . جشن های بزرگ مذهبی در استان بوشهر شامل جشن ميلاد حضرت محمد(ص)، جشن ميلاد حضرت فاطمه(س) (روز مادر)، جشن ميلاد حضرت على (ع)( روز پدر)، جشن های بزرگ نيمه شعبان، روز ميلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه و عيد قربان، جشن بزرگ غدير خم و تعيين حضرت علی(ع) به جانشينی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن ميلاد ديگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن های مذهبی مهم استان بوشهر به شمار می آيند . جشن بزرگ عيد فطر در استان بوشهر ؛ عید تلخک یا عید مرده ها نامیده می شود . در اين روز كسانی كه عزيز از دست رفته دارند ؛ مراسم فاتحه خوانی برگزار می كنند و مردم برای تسليت به ديدن آن ها می روند . سحرگاهان بعد از گفتن اذان صبح روز عيد فطر، مردم به زيارت اهل قبور می روند و بر قبر مرده های خود سفره می چينند و پس از بازگشت از قبرستان نماز عيد خوانده می شود.
موسيقی استان بوشهر از قدمت طولانی برخوردار بوده و استعداد لازم برای تبديل شدن به يک قطب موسيقی را دارد . اشكال و ژانرهای موسيقی، شكل و فرم، ريتم وزن و طنين غالب در موسيقی منطقه، چگونگی اجرا در گونه های مختلف موسيقی، تكنيک های آوازی، موسيقی مراسم های گوناگون در منطقه و مخصوصا در قشم دارای جاذبه های بسياری است و از زيبايی خاصی برخوردار است . آن چه كه امروز در موسيقی منطقه (بوشهر، هرمزگان و دشتستان) موجود است ؛ اين است كه معمولاً از ساز جفتی استفاده می كنند و كلام نقش كمتری در آن ايفا می كند . ژانر های متنوع موسيقی منطقه معمولا"ريتميک هستند كه كهن ترين آن ها با سه ساز كوبه ای دهل(dehol) ، كسر(kaser) و پيپه(pipe) معروف به دهل كسر اجرا می شوند.
لباس ها : به علت موقعيت بندری و ساحلی و شرجی بودن هوا در استان بوشهر بيشتر مردم از لباس های معمولی نخی استفاده می كنند . لباس های محلی اهالی استان بوشهر یکی از مهم ترین جاذبه های فرهنگی این منطقه به شمار می رود . بانوان در استان بوشهر، پيراهن بلند دور چين به همراه عبای سياه، مقنعه نازک و سياه رنگ، روبنده نازک، شلوار چيت و نوعی كفش صندل معروف به كوش می پوشند .
غذاها : به سبب ساحلی بودن استان بوشهر و محدود بودن كشاورزی و دامداری ، ماهی و میگو سهم عمده ای در خوراک مردم استان بوشهر دارند . غذاهای محلی و سنتی از مهم ترین جاذبه های اجتماعی به شمار می روند . تقريباً همه خوراک هایی که در اين استان تهيه و طبخ می شوند ریشه در طبع محلی مردمان بوشهری دارد . انواع قلیه رایج ترین غذای محلی استان بوشهر به شمار می آیند . قلیه يک واژه عربی است و مفهوم عام آن نوعی خوراک است كه از گوشت درست می كنند . در نواحی ساحلی منظور از قليه؛ خورش ماهی و ميگو است . قليه انواع مختلفی دارد که قليه اسفناج، بادنجان، كدو ترش، برنج، به، هويج، پيتی، سغدی، قليه ماهی، قليه ميگو، كباب ميگو، آبگوشت ماهی، شينسيل ميگو، دم پخت ماهی، ماهی شكم گرفته، كباب ماهی، ماهی شور پلو، عرق گير ماهی، پلو ماهی، حواری ماهی، ماهی تنوری، ماموسه و پاكوره از جمله برخی از آن ها هستند . برخی دیگر از انواع غذاها چون دلمه برنج، دلمه برگ مو، خوراک چغندر، خوراک سيب زمينی، خوراک فاسوليا، گنمه، دم پخت ماش، خورشت جگر، خورشت گل كلم، خورش كلم پيچ، خورش لوبيا سبز، خورش بادمجان، دال عدس، حلوای عسلی و ... از دیگر غذاهای محلی این استان جنوبی به شمار می روند .
زبان : مردم اين استان به زبان فارسي وبا گويش محلي تكلم مي كنند. لحجه ها در روستا ها بيشتر از شهرها تنوع دارد . برخي از اهالي « جزيره شيف» وبنادر كنگان ، علويه نيز به زبان عربي صحبت مي كنند. لحجه هاي فارسي به گويش بردستاني، دشتي، تنگستاني وكازروني دراستان بوشهر رواج دارد اين لحجه ها كاملا با لحجه هاي شمال سرزمين فارس مانند لحجه هاي لري ، فارسي وسيوندي ارتباط دارد . زبان هاي مردم سواحل خليج فارس وجزاير آن بازمانده هاي گويش شبانكاره اي، بلوچي، كردي، تركمني، وبرخي از واژ ه هاي انگليسي، هلندي، پرتقالي، هندي، عربي، وتركمني است ولي استخوان بندي و ريشه آن فارسي است .
مشاهير
آيت الله سيد عبدا.. بلادي بوشهري : تولد 1291 قمري، وفات 1372. حاج سيد عبدا... فرزند ابوالقاسم فرزند سيد عبدا... با بيت و دو واسطه نسبتش به حضرت موسي بن جعفر مي رسد آباء و اجدادش از علمای والامقام اند .
رئيسعلي دلواري : در سال 1299 ه.ق. / 1881 م در روستاي دلوار از توابع تنگستان متولد شد . پدرش زائير محمد نام داشت كه سمت كد خدايي دلوار را عهده دار بود و بعدها به معين الاسلام ملقب گرديد . مادر رئيسعلي شهين ناميده مي شد .
منوچهر آتشي : سال 1310 در دهرود دشتستان بوشهر متولد شد . تحصيلات ابتدايي و دوره اول متوسطه را در كنگان، بوشهر و حومه گذراند . سال 1330 وارد دانشسراي مقدماتي در شيراز شد و پس از فارغ التحصيلي از دانشسراي مقدماتي به استخدام آموزش و پروش بوشهر و حومه در آمد . اولين مجموعه شعرش - آهنگ ديگر - را همزمان با تحصيل در دانشسراي عالي تهران در سال 1339منتشر كرد .
ميرزا محمد خان بهادر : مرحوم ميرزا محمد خان بهادر فرزند حاج ملا احمد كنگوني است، كه متولد بوشهر بود و چنانچه مرحوم آقا بزرگ تهراني صاحب كتاب الذريعه الي تصانيف الشيعه مي نويسد داراي آثار و تاليفات فراواني است .
جهانبخش کردی زاده
تاريخ تولد : 1315 ه ش در محله باغ ملا بوشهر
تاريخ فوت : 19/5/1356 ه ش در شيراز
محل سکونت : بوشهر
نوع فعاليت : نوحه خوانی در مجلس عزاداری اهل بيت
صادق چوبک
تاریخ تولد : 1295 ش بوشهر
تاریخ فوت : 1377 ش آمریکا
محل سکونت : تهران
نوع فعالیت : قصه نویسی
محل تدفین : آمریکا
خالو حسین بردخونی
تاریخ تولد : 1285 ه ق / 1865 م بردخون
تاریخ فوت : 1325 ش
محل سکونت : بردخون
نوع فعالیت : مبارزات مسلحانه
محل تدفین : نجف اشرف
اسماعیل رائین فرزند غلامحسین
تاریخ تولد : 1298 ش در بوشهر
تاریخ فوت : 1358 در تهران
محل سکونت : بوشهر – تهران
نوع فعالیت : فعالیت مطبوعاتی – نویسندگی
محل تدفین : بهشت زهرا تهران
محمد حسین رکن زاده آدمیت
تاریخ تولد : 1317 هق بوشهر
تاریخ قوت : 1354 ش
محل سکونت : بوشهر – تهران
نوع فعالیت : فعالیت مطبوعاتی و نویسندگی
محل تدفین : تهران
زایر خضر خان اهرمی
تاریخ تولد : حدود 1280 ه ق در روستای شمشیری از توابع دهستان باغک
تاریخ فوت : 1241 ه ق / فروردین 1301 ه ش در شهر اهرم
محل سکونت : شهر اهرم
نوع فعالیت : مبارزات ضد استعماری
شیخ حسین خان چاهکوتاهی
تاریخ تولد : 1273 ه ق / 1233 ه ش در چاهکوتاه
تاریخ شهادت : 1338 ه ق / 1298 ه ش در چاهکوتاه
محل سکونت : چاهکوتاه
نوع فعالیت : مبارزات مسلحانه
محل تدفین : در جوار امامزاده عبدالمهیمن
میرزا حسن عکاسباشی چهره نگار
تاریخ تولد : 1333 ه ق / 1294 ش در شهر شیراز
محل سکونت : کازرون – بوشهر – بحرین – هند – شیراز
نوع فعالیت : فعالیت در زمینه هنر عکاسی و تاسیس عکاسخانه
محل تدفین : جوان آباد شیراز
شهید ابو تراب عاشوری
تاریخ تولد : 1312 ه ش در روستای حیدری (شهرستان دشتی)
تاریخ شهادت : 13 آذر1357 ه ش در بوشهر
محل سکونت : بوشهر
نوع فعالیت : مبارزات مذهبی- انقلابی
محل تد فین: شهر چغادک
غضنفر السلطنه برازجانی
تاريخ فوت : مقتول در سال 1308 ه ش
محل سکونت : برازجان
نوع فعاليت : فعاليت حکومتی و مبارزات مسلحانه
محل تدفين : شاه پسر مرد برازجان
زایر محمد علی فایز
تاریخ تولد : 1250 ه ق در کردوان
تاریخ فوت : 1330 ه ق
محل سکونت : دشتی
نوع فعالیت : سرودن دوبیتی
محل تدفین : نجف اشرف
محمد باقر خان تنگستانی
متولد : 1301 ه ق در تنگستان
تاريخ فوت : 1339 ه ش در شهر تهران
محل سکونت : تهران - عثمانی (تركيه فعلی )
نوع فعاليت : مبارزات سياسی
محل تدفين : تهران
محمدخان دشتی
تاریخ تولد : 1246 ه ق در روستای شنبه
تاریخ فوت : 1298 ه ق در زندان بوشهر
محل سکونت : خورموج
نوع فعالیت : امور حکومتی و شعر و ادب
محل تدفین : نجف اشرف
سيد بهمنيار مفتون بردخونی
تاريخ تولد: 1276 ش در روستای بردخون
تاريخ فوت : 1341 ش در بردخون
محل سکونت : بردخون
نوع فعاليت : شاعر
محل تدفين : عتبات عاليات
ناخدا عباس دريا نورد
تاريخ تولد : 1333 ه ش در اهواز
محل سکونت : بوشهر – اهواز
نوع فعاليت : دريا نوردی و نوحه خوانی مجلس عزاداری اهل بيت
محل تدفين : شهر اهواز
حجت الاسلام سید حسن نبوی
تاریخ تولد : 1304 ش در روستای چاوشی شهرستان دشتی
تاریخ فوت : 1381 ش در شهر بوشهر
محل سکونت : شهر بوشهر
نوع فعالیت : عالم – محقق و فعال سیاسی
محل تدفین : روستای چاووشی
محمد رضا نعمتی زاده
تاریخ تولد : 1313 ه ش در بوشهر
تاریخ سکونت : بوشهر
نوع فعالیت : شاعر
محل تدفین : بوشهر
اسماعيل نورزاده بوشهری
تاريخ تولد : 1263 ش
تاريخ فوت : 1347 ش
محل سکونت : بوشهر – اهواز – تهران
نوع فعاليت : نويسنده
محل تدفين : تهران
معرفي صنايع دستي
صنایع دستی و هنرهاي سنتي استان بوشهر به دليل دور بودن از مركز و همچنين نبودن مواد اوليه در منطقه، معدود و تنها شامل رشته هاي حصير بافي، عبا بافي، منبت، گره سازي ( گره سازي امروز ديگر رايج نيست)، گليم، گبه، قالي و جاجيم است. رشته هاي گليم و گبه به دليل اين اما عبا بافي رو به فراموشي است . سفال گري به دليل نبودن بودجه كافي در دسترس هنرمندان و دور بودن از مركز از كيفيت خوبي برخوردار نيست . هنرهاي سنتي در اين منطقه انگشت شمار است، اما در بيشتر روستاهاي شهرستانهاي دشتي، دشتستان، گناوه، كنگان و دير به گبه بافي مشغولند . در گبه بافي، روستاي شول شهرستان گناوه از اهميت خاصي برخوردار است زيرا قدمت بيشتري در گبه بافي دارد . گبه هاي شول به كشورهاي حوزه خليج فارس و حتي اروپا صادر مي شود . نقشه هاي گبه هاي صادراتي توسط شركت ها سفارش داده مي شود و نقش هايي است كه مورد پســند بازار اروپا است و ريشه در گبه بافي محلي ندارد .
گبه بافی : برجسته ترین صنعت دستی و خانگی استان بوشهر كه تقریباً در بیشتر نقاط روستایی و حتی شهری رایج بوده و شغل اول یا حرفه دوم تعداد زیادی از خانوارها محسوب می شود، بافت گبه است.
گلیم بافی : تقریباً در بیشتر نقاط روستایی رایج است . فصل بافت گلیم معمولاً در زمستان می باشد و خانواده های روستایی در كنار سایر فعالیتهای كشاورزی و دامپروری، از اوایل پاییز كه فصل چیدن پشم گوسفندان آغاز می شود خود را برای شروع كار در زمستان آماده كرده و تدریجاً شستشوی، ریسیدن پشم و رنگرزی را آغاز می كنند و در اوایل دیماه بكار بافت می پردازند . تار گلیم های روستایی اغلب از موی بز كه دارای استحكام بیشتری می باشد انتخاب می شود . ولی پود مصرفی تماماً ار پشم است.
لنج و قایق سازی ( گلافی) : لنج و قایق سازی از قدیمی ترین و مهمترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شود كه سابقه آن به دوره افشاریه می رسد . نیروی شاغل در این بخش منحصر به همان سازندگان لنج و قایق ( گلافان ) قدیمی می گردد . مصالح اولیه مورد نیاز چوبهای جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسكلت و تخته های مرغوب هندی به نام ( سای ) برای بدنه آن است و بقیه از محل تأمین می شود.
سوغات
خرما، حلواي مسقطي، ارده، حلوا راشي، حلواي سنگك، خارك پخته، انواع ماهي و ميگو، عروسك ها و كالاهايي تزئيني صدفي و انواع حصيرها و سبد هاي بافته شده از برگ درخت نخل از سوغاتي هاي استان بوشهر مي باشد.