تئاتر خیابانی در سراشیبی سقوط

 به گزارش باشگاه خبرنگاران ابوذر چهل امیرانی عضو هیئت رئیسه انجمن تئاتر خیابانی در یادداشتی گلایه آمیز در پی شرایط نامطلوب هنرمندان این عرصه به بسیاری از مشکلات اجراهای خیابانی اشاره کرده که متن کامل آن را می خوانید؛

تئاتر خیابانی درچند سال اخیر موردتوجه بسیاری از مسئولان فرهنگی و سازمان های مختلف قرارگرفته و سعی می کنند از توان و ظرفیت بازیگران این شیوه نمایشی برای فرهنگسازی دربین مردم استفاده کنند؛گونه ای از نمایش که عوامل اجرایی آن بی واسطه و بدون استفاده از ابزارهایی همچون دکور، لباس، نور و گریم، دربین مردم حضور یافته و با نقش آفرینی خود، ضمن ایجاد لحظاتی مفرح برای تماشاگران، آنها را با مسائل مختلف شهری و اجتماعی آشنا می کنند.از آنجا هم که تم اصلی این نمایش ها برگرفته از اجتماع و زندگی مردم است، چنین نمایش هایی مورداستقبال تماشاگران قرار گرفته و حتی باعث می شود تا تماشاگران به ابراز عقاید ونظرات خود پرداخته و بازیگران را برای ایفای بهتر نقش و تصمیم گیری برای رفع مشکلات یاری دهند. نمایش های خیابانی فقط در برخی جشنواره ها به اجرا درمی آمد و باعث می شد تا افراد زیادی به گرد بازیگران جمع شده و باعث رونق هرچه بیشتر جشنواره ها شوند، اما از چندسال پیش، اجراهای فصلی و عمومی هم برای این بخش درنظر گرفته شد و مسئولان مرکز هنرهای نمایشی سعی کردند باایجاد فرصت برای گروه ها واجرای نمایش های خود در 10 شب متوالی، از آنها حمایت کنند. پس از گذشت چند دوره از این اقدام موثر ومناسب مسئولان، انتخاب آثار نمایشی دچار تحولات زیادی شده و نمایشگران خیابانی را با دغدغه و معضلات زیادی روبرو کرد. حمایت از گروه های شرکت کننده در جشنواره ها کم رنگ شده و اجراهای فصلی منوط به بازبینی و انتخاب نمایش ها گردید. به این صورت که مسئولان دفتر تئاتر خیابانی مرکز هنرهای نمایشی، با دعوت از برخی از هنرمندان و کارگردان تئاترهای خیابانی، زمینه انتخاب آثار و برنامه ریزی برای اجرای نمایش آنها در فصول مختلف را فراهم کردند. اگرچه تعداد گروه های نمایشی برای اجرای نمایش های خود در این برنامه ریزی مسئولان بیشتر شد، اما مسئولان، مقدمات اجرای نمایش هایی را در محوطه تئاتر شهر فراهم کردند که بیشتر فرمایشی و گزینشی بود و گروه های تئاتر خیابانی به خصوص افراد باتجربه، اطلاعی از آنها نداشتند. در هر دوره از اجراهای فصلی، نمایش هایی از گروه هایی خاص به اجرا درمی آمد که بیشتر بازیگران و عوامل آنها را افرادی تکراری و معدود تشکیل می داد و گروه های دیگر در بین آنها جایی نداشتند. این چنین بود که گروه های تئاتری، اعتراض خود را به گوش آنها رسانده و مسئولان دفتر تئاتر خیابانی، وعده اعلام زمان بازبینی آثار را به آنان دادند. موضوعی که بازهم رعایت نشد و حتی مسئولان این دفتر، توجهی به وعده های خود مبنی بر هماهنگی و همکاری با اعضای انجمن تئاتر خیابانی نکردند. پس از تشدید اعتراض ها، بالاخره مسئولان دفتر تئاتر خیابانی اقدام به انتشار فراخوان پذیرش آثار گروه های تئاتر خیابانی در سایت ایران تئاتر و برخی جراید کردند تا به این واسطه، اجراهای عمومی و شبانه جنبه عمومی بگیرد و از اعتراض گروه های نمایشی بکاهد، اما مسائل و مشکلات دیگری جلوی پای گروه ها قرارگرفت که آنها را دلخور و ناراحت کرد. 

نخستین مشکل نمایشگران خیابانی، حضور افرادی در کسوت داور و بازبین نمایش هاست که آشنایی چندانی با نمایش های خیابانی و عنصرهای تشکیل دهنده این آثار ندارند و بیشتر به دلیل روابط دوستانه با مسئولان دفتر تئاتر خیابانی انتخاب می شوند؛ افرادی که شاید بسیاری از آنها فعالیت های نمایشی ارزنده ای در سالن های تئاتر داشته اند، اما در کارنامه هنری آنها نمی توان تجربه ای از کارگردانی، نویسندگی یا بازیگری در نمایش های خیابانی پیدا کرد. همین عامل باعث شده تا بیشتر اعضای پیوسته و وابسته انجمن تئاتر خیابانی به نحوه انتخاب و چینش داوران و هیئت بازبین نمایش های خود در اجراهای فصلی و جشنواره ها معترض بوده و از شرکت در آنها خودداری کنند. متاسفانه، از آنجا هم که این افراد تجربه زیادی از نمایش های خیابانی و حتی نحوه اجرای آن ندارند، از قبولی نمایش هایی که در بین مخاطبان تاثیر زیادی خواهد داشت، جلوگیری می کنند و نمایش هایی انتخاب می کنند که شیوه اجرایی آنها ضعیف بوده یا قابلیت اجرا در صحنه های تئاتر را دارند. به طور مثال؛ در برخی از اجراهای فصلی تئاتر خیابانی شاهد انتخاب آثاری بوده ایم که اجرای آنها فقط در زمان و محل خاصی امکانپذیر بوده و نمی توان به اجرای آنها در محیط و زمان های دیگر پرداخت. نمایش های خیابانی باید قابلیت اجرا در هرمحیطی داشته و بهتر است موضوع آنها برای تاثیرگزاری بیشتر در بین مخاطبان، از زندگی روزمره مردم انتخاب شود تا قابل باور برای آنها باشد. بااین حال، در این چندسال شاهد اجرای نمایش هایی در جشنواره ها به خصوص اجراهای فصلی و شبانه بوده ایم که نمی توان عنوان تئاتر خیابانی به آن داد و بهتر است بگوییم نمایش هایی هستند که قابلیت اجرا در سالن های تئاتر داشته، اما به دلایل مختلف در خیابان ها اجرا می شوند. به معنای ساده تر می توان گفت؛ عنوان این آثار «اجرای نمایش در خیابان» است، نه نمایش خیابانی. درحقیقت، مسئولان دفتر تئاتر خیابانی زمینه ای برای برخی گروه ها فراهم کرده اند که می توان از طریق آن به اجرای نمایش هایی پرداخت که بسیاری از آنها برای مردم عادی قابل فهم نبوده و اگر موسیقی و دکور آنها حذف شود، امکان اجرای آنها وجود ندارد. درحالی که نمایش های خیابانی نیازمند این لوازم نیستند و درصورت حذف آنها، لطمه ای به اجرای نمایش ها وارد نمی شود.  

همانطور که پیش از این گفتیم؛ نمایش هایی در اجراهای شبانه و عمومی به نمایش گذاشته می شدند که در جشنواره هایی همچون فجر و دفاع مقدس شرکت کرده و صاحب عناوین مختلفی شده بودند. بااین کار، عوامل اجرایی نمایش ها می توانستند همچون نمایشگران صحنه ای فرصتی برای عرضه توانایی های خود به مخاطبان پیدا کرده و بخشی از زحمات آنها به خاطر نوشتن متن و تمرینات جبران شود. شیوه ای که در مدیریت فعلی مسئول دفتر تئاتر خیابانی جایی ندارد و افرادی که ماه ها برای تمرین نمایش های خود تلاش کرده اند، بی بهره از این میدان خارج شوند. مسئولان برگزاری اجراهای فصلی مرکز هنرهای نمایشی، به جای حمایت از شرکت کنندگان جشنواره ها، آثاری را در چند دوره پیش انتخاب کرده اند که بیشتر گزینشی بوده و برخی از آنها هم حتی فاقد عناصر اولیه نمایشی بوده اند. عامل مهمی که بیشترین اعتراض نمایشگران خیابانی را به همراه داشته و باعث خانه نشینی بسیاری از گروه های باسابقه تئاتر خیابانی شده و از اجرای نمایش های خود در این فصول بی بهره مانده اند. متاسفانه، درچند دوره گذشته نمایش هایی برای اجراهای فصلی انتخاب شده اند که برخی از بازیگران و عوامل اجرایی آنها بی تجربه بوده و باعث بدبینی مخاطبان به چنین آثاری شده اند. نمونه قابل توجه از این اقدام، انتخاب اثری توسط داوران و مسئولان دفتر تئاتر خیابانی برای اجرا بود که بازیگران واژه هایی رکیک برزبان آورده و همین امر باعث اعتراض مردم و جلوگیری از اجرای آن در روزهای دیگر شد. اگرچه بروز این مشکل نشان از عدم نظارت مسئولان دفتر تئاتر خیابانی از اجرای نمایش ها دارد، بلکه بی تجربگی برخی داوران و هیئت بازبین آثار را هم نشان می دهد که چنین فرصت ارزشمندی را دراختیار افرادی فاقد صلاحیت گذاشته اند. 

 

در بین گروه های تئاتر خیابانی، افرادی وجود دارند که آثار آنها در تمامی اجراهای فصلی مردود شده و نتوانسته اند فعالیتی دراین زمینه داشته باشند. شاید علت این موضوع و مردود اعلام شدن آثار این افراد از نظر کارشناسان، ضعف در نوشته، بازی یا کارگردانی باشد، اما نکته قابل توجه این است که برخی از آثار این افراد در جشنواره ها شرکت یافته و حتی صاحب مقام هم شده اند. این چنین است که بعضی از گروه های تئاتری احساس می کنند که غرض ورزی در بین است و مسئولان با مردود اعلام کردن پیاپی آثار آنها، سعی در جلوگیری از فعالیت آنان دارند. متاسفانه، بیشتر این افراد هم که تاکنون نتوانسته اند نمایش هایی در اجراهای فصلی داشته باشند، از اعضای گروه های باسابقه تئاتر خیابانی هستند که شمارش عناوین، رتبه ها و لوح های تقدیر آنها کار آسانی نیست. اگر بخواهیم سلیقه داوران در انتخاب آثار را هم درنظر بگیریم، باز هم ممکن نیست اثر یک شخص یا یک گروه به صورت پیاپی به خاطر سلیقه هیئت بازبین مردود شود و حتی یک نفر از این افراد نقطه نظر مثبتی به اثر آنها نداشته باشد. نکته قابل توجه دیگری که می توان به آن اشاره کرد، تلاش مسئولان دفتر تئاتر خیابانی برای خارج کردن برخی آثار از جدول اجراها است. یکی از گروه های باتجربه تئاتر خیابانی که سال گذشته در بازبینی آثار شرکت کرده و اثر آنها برای اجرا انتخاب شده، تاکنون فرصتی برای این کار پیدا نکرده است، درصورتی که ده ها نمایش پس از او به اجرا درآمده اند و این گروه نتوانسته درطول 10 ماه گذشته، فرصت هنرنمایی در اجراهای فصلی پیدا کند. مسئولان دفتر تئاتر خیابانی، بارها وعده اجرای نمایش این گروه را از سال گذشته تاکنون داده اند، اما چندی پیش خبر از لغو اجرای نمایش به دلیل طولانی شدن زمان بازبینی آن دادند. در حقیقت، این گروه نمایش که برای نوشتن و تمرین نمایش خود وقت زیادی صرف کرده، می بایست به دلیل عدم برنامه ریزی مسئولان این دفتر (نمی خواهیم بگوییم غرض ورزی آنها) از نوبت اجرای نمایش خود خارج شده است.  

در 2 سال گذشته، بسیاری از گروه های تئاتر خیابانی به خصوص گروه های باتجربه از فعالیت در این عرصه نمایشی کناره گیری کرده اند که علت آن، برنامه ریزی مسئولان محترم دفتر تئاتر خیابانی مرکز هنرهای نمایشی برای خروج آنها از این گردونه است. اگرچه نمایش های خیابانی بدون حضور آنها هم زنده است و به راه خود ادامه می دهد، اما آسیبی که از فقدان این افراد به نمایش های خیابانی و آثار نمایشی وارد می شود، غیرقابل جبران است و بی شک، این شیوه نمایشی را در سراشیبی سقوط قرار خواهد داد./م