فوايد رواني و فيزيلوژيك فعاليت بدني در افراد سالمند فوق العاده چشمگير است، با وجود اين، ورزش و فعاليت هاي بدني سالمندان با خطرات خاصي همراه است كه در صورت آزمايشات پزشكي كافي و نيز آگاهي از علائم هشدار دهنده، اين خطر ها مي توانند به حداقل برسند.
اما تغييراتي كه با سالمندي همراه است، تغييرات در عضله، بر اثر سالمندي و به ويژه پس از 60 سالگي، قدرت و راه اندازي عضلات كاهش مي يابد. به نظر مي رسد كاهش عضلاني ناشي از سالمندي در اصل به دليل كاهش تعداد تارهاي عضلاني باشد تا اندازه ي آنها.
افراد سالمند مي توانند با تمرين هاي ورزشي، قدرت و استقامت عضلاني خود را تا حد زيادي گسترش دهند.
اين پيشرفتها با افزايش سطح قطع عضله و افزايش تعداد تارهاي عضلاني همراه است.
تغييرات در توده استخواني، پس از دهه هاي دوم و سوم زندگي، توده استخواني به آهستگي كاهش مي يابد.
عوامل مختلفي بر ميزان كاهش استخواني تاثير مي گذارند كه از جمله آنها مي توان به فعاليت ورزشي و ميزان هورمونها اشاره كرد. در زنان در سالهاي پيش و سالهاي نخستين پس از يائستگي، توده استخواني ستون مهره اي خيلي سريع كاهش مي يابد، كاهش توده استخواني در مردان سالمند، تقريبا يك دوم آن چيزي است در زنان مسن مشاهده مي شود. به علاوه نشان داده شده است كه فعاليت ورزشي و برخوداري از آمادگي جسماني مناسب مي تواند تعداد زمين خوردنها را، كه عامل اصلي خطر شكستگيهاي ناشي از پوكي استخوان است، كاهش دهد.
تغييرات در آمادگي قلبي- عروقي: سالمندي، عملكرد قلبي و گردش خون را تحت تاثير قرار مي دهد و به ازاي هر سال يك ضربه از ضربان قلب كاهش مي يابد.
تغييرات درآمادگي تنفسي، با سالمندي، وسعت پذيري ريه ها و حركت قفسه سينه كاهش پيدا مي كند، اما مي توان با فعاليت ورزشي، از كاهش حجم تنفسي سالمندان جلوگيري كرد.
تغييرات در دستگاه عصبي، افراد سالمند كمتر مي توانند در مقابل يك تحريك به گونه مناسب واكنش نشان دهند چه در يك موقعيت ورزشي باشند و چه در موقعيت هاي ديگر مانند سكندري خوردن بر روي يك پتو ، تغييرات در متابوليسم (سوخت و ساز بدن): با افزايش سن، مقدار متابوليك پايه و حداكثر اكسيژن مصرفي كاهش مي يابد.
تحمل گلوكز كم مي شود و همچنان كه توده خالص بدن كاهش مي يابد، چربي نسبي بدن افزايش پيدا مي كند.
تغييرات در تركيب بدن: در مقايسه با 10 سال پيش، نسبت جمعيتي كه امروزه دچار اضافه وزن هستند تا حدي زيادي بيشتر است، در كشورهاي غربي، بيشتر از 40 درصد مردان و زنان 60 تا 69 ساله اضافه وزن دارند و در مقايسه با افرادي كه زير 60 سال هستند، بي فعاليتي بدن در سنين 60 به بالا پيوسته رو به افزايش است. بنابراين سالمندي همراه با كاهش توده عضلاني و افزايش چاقي است.
*فوايد ورزش براي افراد سالمند
فعاليت ورزشي، اثرات مثبتي بر جسم و روح انسان دارد، مخصوصا بر دستگاه قلبي- عروقي.
استفاده از فعاليتهاي بدني و ورزشي براي بيماران سالمند
مبتلابه بيماري كرونري قلب باعث كم شدن اين بيماري، مرگ ومير ناشي از آن و بستري شدن در بيمارستانها را كاهش مي دهد.
فعاليت بدني سالمندان، استفاده از اكسيژن را بهبود مي بخشد، مويرگهاي خوني گسترش پيدا مي كند و در نتيجه تحويل اكسيژن و ساير مواد غذايي به غضلات افزايش مي يابد. همچنين بر مقدار چربي خون آنها نيز موثر است.
آمادگي جسماني سالمندان و فعاليت ورزشي آنان باعث كمتر شدن فشار خون شده و از چاقي مي كاهد كه اين دو عامل به اضافه كاهش ميزان كلسترول، خطر بيماري، كم خوني قلبي را كاهش مي دهند.
همچنين ورزش ممكن است عملكرد ريوي در افراد سالمند مبتلا به بيماري تنگي مجازي هوايي را بهبود بخشد و نيز با كاهش مقاومت انسولين، كنترل قند خون مبتلايان به ديابت را بهتر مي كند و اين احتمال وجود دارد كه نياز به دارو كاهش يابد.
در افراد سالمند تمرين هاي مقاومتي و فعاليت هاي پر برخورد كمك مي كند تا توده استخواني حفظ شود.
در سالمندان هر نوع فعاليت ورزشي سودمند است، زيرا حركت مفاصل را بهبود بخشيده و قدرت عضلاني را زياد مي كند.
از ديگر فوايد ورزش در سالمندان مي توان به بهبود آثار رواني آنان، تسكين افسردگي، بهبود عادت هاي خوابيدن، توانايي لذت بردن از اوقات فراغت و كاهش استرس اشاره كرد.
البته اين نكته را نبايد فراموش شود كه بر اثر فعاليت ورزشي اين احتمال وجود دارد كه قلب به يكباره تحت فشار قرار گيرد، دچار كم خوني شود و اين عامل به سكته قلبي يا مرگ ناگهاني منجر مي شود . حتي در افرادي كه در آنها هيچ نوع علائمي در مورد بيماري قلبي مشاهده نشده ممكن است به مرگ منتهي شود.
اما بايد قبل از تجويز هر گونه فعاليت ورزشي ، انجام ارزيابي پزشكي ضروري است و عوامل خطر قلبي، عروقي بايد مورد توجه قرار گيرند. آزمايشات بدني بايد با تاكيد ويژه بر دستگاه هاي قلبي، عروقي وعضلاني اسلكتي انجام شود.
مجددا ياد آوري مي شود كه براي شركت دادن افراد سالمند در هر برنامه و آموزش ورزشي، آزمايشات پزشكي ضروري است.
ما در اينجا به دو آزمون سنجش آمادگي قلبي- عروقي كه براي سالمندان نيز به دفعات استفاده شده است اشاره مي كنيم.
آزمون يك فايل يا 1500 متر راه رفتن، اين آزمون به دليل آنكه راه رفتن براي افراد سالمند آسانتر از دويدن است، براي سنجش آمادگي هوازي و سنجش حداكثر اكسيژن مصرفي آنان مناسب است.
ابتدا آزمودني مسافت 5/1 مايل يا 1600 متر را با سرعت تمام راه مي رود و در پايان ضربان قلب وي كنترل مي شود.
آزمون 12 دقيقه راه رفتن، دويدن كوپره نحوه اجراي اين آزمون نيز به اين صورت است كه آزمودنيها مي كوشند يك دوره زماني 12 دقيقه اي بروند يا راه روند تا هر چه قدر كه ممكن است مسافت بيشتري را طي كنند و بدين ترتيب ميزان آمادگي قلبي – عروقي فرد را مي توان تعيين كرد./ق
گزارش از مرجانه مرزباني