آداب و رسوم ایرانیان در عید فطر؛ از آذربایجان تا هرمزگان

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، بلاخره میهمانی سی روزه خدا تمام شد و مسلمانان برای عید فطر آماده می شوند. عید فطر از مهم‌ترین جشن‌ها و اعیاد مسلمانان است. در کشورهای اسلامی، عید فطر از جمله اعیاد مهمی است که معمولاً با تعطیلی رسمی همراه است. از نکات مهم این  روز می توان به حرام بودن روزه اشاره کرد. نماز عید و پرداخت زکات از دیگر مولفه های واجب این روز به حساب می آید.


آذربایجان شرقی:

پیشینه رویت هلال ماه در روستاهای آذربایجان شرقی حکایت‌های جالبی دارد. پیش از اینکه رادیو و تلویزیون وارد جامعه ایران شود، روستاییان برای رویت هلال ماه به پشت بام ها می رفتند و ساعت ها منتظر می‌ماندند.


بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یك كودك معصوم یا یك فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌كردند و اعتقاد داشتند كه نگریستن به صورت آدمهای بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش یمنی درپی نخواهد داشت.

 نگاه كردن به‌آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یك رسم در بین پیرمردان استان آذربایجان شرقی، مرسوم است.

مازندران:

سنت مازندراني‌ها در روز عيد سعيد فطر با تاريخ و آدابي كهن در ميان ديگر استان‌هاي كشور ستودني و زبانزد است.
پس از خواندن نماز پرفيض فطر اكثر نمازگزاران به سمت خانه هاي بزرگان محل يا فاميل وخانواده هاي معظم شهدا حركت مي كنند و با حضو در جمع اين افراد عيد سعيد فطر را به آنها تبريك مي گويند.

عده اي ديگر از مردم استان مازندران در گوشه اي ديگر از استان پهناور مازندران بر سر مزار شهدا و مردگان خود حاضر مي شوند و با توزيع خرما و شيريني اين روز را جشن مي گيرند.

پختن آش نذري نيز سنتي ديگر است كه در برخي روستاها و شهر هاي استان بر سر مزار مردگان در روز عيد فطر رواج دارد.
مردم برخي شهرهاي استان با پختن آش دوغ و رشته و توزيع آن در ميان مردم بر سر مزار مردگان خود نذر خود را ادا مي كنند.

ازفضيلت هاي شب و روز عيد فطر، قرائت دعاهاي ختم قرآن، وداع ماه مبارك رمضان، دعاي ابوحمزه، شب زنده داري و انجام اعمال ويژه شب عيد فطر است.
در ادامه نگاهی داریم به رسم و رسوم اقوام مختلف ایرانی در این روز مقدس:

یزد:

با اعلام روز اول ماه شوال و فرارسيدن عيد سعيد فطر،مردم پس ازعمل مستحبي غسل و پوشيدن لباسهاي نظيف و معطر در سطح محله ها ومناطق مختلف تكبيرگويان راهي مصلاي اقامه نماز عبادي سياسي و شكوهمند اين روز مبارك مي شوند.مردم با ورود به مصلاي نماز عيد فطر ضمن مصافحه و تبريك اين عيد بزرگ به هم براي اقامه نماز آماده مي شوند.رسم اين است كه قبل از اقامه نماز عيد ، مكبر و مجري اين مراسم چندين مرتبه ذكرهاي وارد شده اين روز را بلند قرائت و نمازگران نيز با او تكرار مي كنند.مهمترين اين ذكرها گفتن'الله اكبر، لااله الاالله، صلوات بر محمد و آل محمد (ص)' و خواندن دعاي سلامت امام زمان (عج) است.


از قديم الايام رسم بر اين بوده است كه كساني كه نذر و نيازي دارند با تهيه شيريني، آن را در محل برگزاري نماز عيد فطر و قبل ازاقامه نماز بين مردم توزيع مي كردند.طبخ آش معروف به حضرت'ابوالفضل العباس(ع) و توزيع آن در صبحگاه عيد بين مردم از ديگر آداب و رسوم قديمي اين روز در بين يزديهاست.

در اكثر مناطق استان براساس يك سنت ديني وارزشي، مردم بلافاصله پس از اتمام نماز عيد سعيد فطر و قبل از رفتن به منازل خود، بر سرقبور مطهر شهيدان رفته و با به همراه بردن خيرات از قيبل خرما، شيريني و گل، ياد شهدا و گذشتگان خود را گرامي مي دارند.شستن قبور شهدا و اموات، قرائت آيات كلام وحي و ذكر ادعيه از ديگر مواردي است كه در اين روز صورت مي گيرد.

مردم مومن استان يزد در ادامه آداب و رسوم خود در اين روز مبارك به ديد و بازديد بزرگترها و ريش سفيدان خانواده و محل سكونت خود مي روند و اين عيد را به آنها تبريگ مي گويند.مردم مومن يزد معتقدند عيد سعيد فطر همان روز تولد دوباره انسانها و بازگشت به فطرت پاك انساني و الهي است.

کرمان

کرمانی‌ها همانند سایر مسلمانان در روز عید فطر هم نماز عید فطر به جا می‌آورند و با دادن فطریه به یاری نیازمندان می‌شتابند. آنها همچنین پس از نماز به دیدار خانواده‌هایی که به تازگی عزادار شده اند می‌روند و به آنها تسلیت می‌گویند. زیارت اهل قبور و دید و بازدید اقوام و آشنایان از دیگر آداب روز عید فطر در کرمان است.

ساوه

مردم خداجوي اين خطه، پس از اقامه نماز فطر و پرداخت فطريه به نيازمندان و قبل از رفتن به منازل خود، بر سرقبور مطهر شهيدان رفته و با توزيع خيرات ياد شهدا و گذشتگان خود را گرامي مي دارند.

در اين روز خانواده هايي كه به تازگي فردي را از دست داده اند با برگزاري آيين سنتي 'نوعيد' كه شامل فاتحه خواني و توزيع مواد غذايي بين افراد مستحق است، براي فرد درگذشته طلب مغفرت مي كنند.

از ديگر آيين مردم ساوه در روز عيد سعيد فطر، فرستادن عيدي توسط تازه داماد به خانه نامزد خود است. مطابق اين سنت ديرينه در روز عيد فطرتازه داماد، عيدانه نامزدش شامل ميوه هاي فصل ، پارچه لباسي، يك تكه جواهر و شيريني را به خانه پدر عروس مي برد.

بانوان اين شهرستان در روز عيد سعيد فطر به صورت دسته جمعي به خانه فردي كه جلسات ختم قرآن مجيد در طول ماه مبارك رمضان در منزل او برگزار شده مي روند و با دادن هديه و شيريني، از او تقدير مي كنند

شیراز:

روز آخر ماه رمضان که رسيد مردم به پشت بام خانه يا خارج از شهر می روند تا ماه شوال را رؤيت کنند و اگر رؤيت شود فردای آن روز عيد فطر می باشد.

صبح عيد فطر همه مردم شيراز به مساجد می روند و نماز مخصوص اين روز را می خوانند و افراد خير صبحانه که شامل ( نان، پنير و سبزی ) است در بين مردم تقسيم می کنند و دراين روز نيز بايد فطريه خود را بپردازند. فطريه يک نوع صدقه می باشد که مردم به تعداد افراد خانواده، قبل از غروب بايد کنار بگذارند و در واقع از مال خود جدا کنند و صبح عيد به فقرا بدهند.

اگر چنانچه آخر ماه رمضان فرد يا افرادی در منزل کسی باشند بايد فطريه آنها را نيز پرداخت کند. در اين روز مردم شيراز به جشن و سرور می پردازند و خدای بزرگ را شکر می گويند.

سیستان و بلوچستان:

روز عیدسعیدفطر یکی از روزهای مهم در نواحی مختلف سیستان و بلوچستان به شمار می رود.

در این روز مردم لباس نو می پوشند و پس از ۳۰ روز روزه داربودن در محل هایی به نام "عیدگاه” جمع می شوند و نماز عیدفطر برپا می دارند و فطریه می دهند و پس از آن به خانه مراجعت می کنند و سپس به خانه خویشان و اقوام خود می روند و عید را تبریک می گویند
با توجه به زمان بر بودن دوخت البسه سوزن دوزی شده، زنان بلوچی در ماه رمضان به محض فراغت از کار منزل تا عصر به دوخت و دوز و «سوزن دوزی» لباسهای مخصوص عید فطر خود و فرزندانشان مشغول می شوند.

چند روز مانده به پایان ماه مبارک رمضان شهرهای بزرگ و مراکز خرید در بلوچستان به طور چشمگیری شلوغ می شوند و مردم شهرهای کوچک و روستاها برای تهیه ملزومات عید، خود را به شهرها می رسانند

در شب پایانی ماه مبارک رمضان زنان بلوچ با تهیه و آماده کردن حنا که معمولاً حنای محلی آن منطقه است، خود را برای مراسم حنا بندان آماده می کنند. در این مراسم که شب قبل از عید فطر برگزار می شود، زنان و دختران با حنا نقش های مختلف و زیبایی را بر روی دست های خود می کشند و کار بستن حنا بر دست زنان توسط فردی که در این زمینه مهارت خاص دارد انجام می شود.

خوزستان:

برای عرب‌های خوزستان عید فطر از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی نوروز مهم‌تر بوده در این ایام بسیاری از مراکز و میادین این شهرها آذین‌بندی و چراغانی می‌شود.

"ام‌الوسخ" به معنای روز «چرکین» است. در این روز مردم عرب زبان خوزستان به نظافت خانه‌های خود می‌پردازند، اجناس تازه برای منزل می‌خرند و خانه را برای فرارسیدن عید و اکرام مهمان تمیز و آماده می‌کنند.

روز بعد از "ام‌الوسخ" را "ام‌الحلس" می‌نامند. "ام‌الحلس" نیز که نامی محلی و قدیمی است به معنای روز نظافت و رسیدگی شخصی است. در این روز جوانان به ظاهر خود رسیدگی می‌کنند.

مردم که از چند روز قبل خود را برای این روز آماده کرده‌اند در این روز، پس از اقامهٔ نماز عید فطر، خود را برای آیین‌های این روز آماده می‌کنند. بسیاری از مردم ابتدا به قبرستان‌ها رفته و بر سر مزار بستگان خود حاضر می‌شوند.سپس افراد یک محله در ابتدا برای تبریک عید به خانهٔ همسایه‌های عزادار محلهٔ خود می‌روند و برای آنان دعای سالی خوش و بی‌مصیبت می‌کنند. پس از آن نوبت به بزرگان محله می‌رسد.

براساس یک سنت دیرینه، مردم خوزستان عید فطر را در کنار اعضای خانواده و دوستان سپری کرده یا افراد کوچک‌تر به خانهٔ بزرگ‌ترهای خود می‌روند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند.

همچنین در این روز مردم به خانه‌های همسایگان و آشنایان رفته و در آن روز در هر خانه‌ای سفره‌ای رنگین پهن می‌شود.در روز عید فطر درب خانه‌ها باز است و همسایه‌ها با گفتن «یا الله» و «عیدکم مبارک یا اهل البیت» وارد خانه‌ها شده و با گفتن جملاتی نظیر «عیدکم مبارک» و «ایامکم سعیده» و «الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة» که ورد زبان کوچک و بزرگ و زن و مرد است به خانهٔ همسایه‌ها می‌روند.

در میان عشایر خوزستان نیز مردم با «هوسه» و پایکوبی کوچه‌های محلات را طی می‌کنند و به سراغ بزرگ محله و قبیله رفته و در مضیف (مکان پذیرایی) گرد هم می‌آیند. برخی در این مجلس به شعرسرایی می‌پردازند و ترنم شنیدن صدای شعرهای شعبی (شعرهایی با زبان گفتار) به گوش می‌رسد.

همچنین در این روز برخی از مردم به پخش شیرینی و شربت در مجالس و محافل و کوچه و بازار می‌پردازند.

هرمزگان:

مردم این منطقه بر این باورند که غذای روز عیدفطر برای کسانی که روزه بوده اند یک مزه دیگری دارد که روزه خواران هرگز طعم آن را نخواهند چشید

عید فطر اهمیت ویژه ای برای مردم هرمزگان دارد به گونه ای که تا 3 روز پس از آن به هم تبریک و شادباش می گویند.

در روز عید فطر مردم این دیار برای عرض تبریک به خانه های هم رفته و با صبحانه عید شامل چای ، برنج و گوشت پذیرایی می شوند
خوردن مقداری گوشت یا حلیم روز عید مرسوم است.

پیرمردان و پیرزنان هرمزگانی از روز پس از عید فطر تا 6 روز روزه می گیرند.

درجزیره قشم در روز عیدفطر و پس از ادای نماز عید سفره گسترده ای پهن می شود و از نمازگزاران پذیرایی می شود.

همچنین در شهرستان رودان بیشتر نانوایی ها دو روز قبل از رسیدن عیدفطر به پخت شیرینی ها و کلوچه های محلی برای پذیرایی عید می پردازند.