سایر زبان ها

صفحه نخست

سیاسی

بین‌الملل

ورزشی

اجتماعی

اقتصادی

فرهنگی هنری

علمی پزشکی

فیلم و صوت

عکس

استان ها

شهروند خبرنگار

وب‌گردی

سایر بخش‌ها

ایلام/ دانشنامه/ صنایع دستی

هنر كه زبان نگفتني هاي وجود انسان است

يكي از كارهايي كه دست به كمك ذهن انجام مي دهد شكستن ‏طلسم بي شكلي ماده است، چراكه هر ماده ي بي شكلي داراي مقاومت است واين مقاومت تنها ‏به نيروي تخيل انسان وقدرت دستهاي او در هم مي شكند در واقع هنر ارزش ماده را با عمل ‏تعالي مي بخشد

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ايلام ؛ يكي از كارهايي كه دست به كمك ذهن انجام مي دهد شكستن ‏طلسم بي شكلي ماده است، چراكه هر ماده ي بي شكلي داراي مقاومت است واين مقاومت تنها ‏به نيروي تخيل انسان وقدرت دستهاي او در هم  مي شكند در واقع هنر ارزش ماده را با عمل ‏تعالي مي بخشد ، دوران اين تحول بسيار كند و طولاني بوده است ؛ انسان به تدريج با استفاده از ‏اين مهارتها پيچيده تر ، عميق تر وظريف تر به گذشته ي خود نگريسته  ، و در پيوستگي تاريخ ‏لحظات گذاري زندگي خويش را به نمايش گذاشته ، ماهيت تفكر ، ارزشها ، اعتقادات ‏واحساسات مردم زمانه خود را آشكار ساخته واز ظلمت ها و تباهي ها ويا تلاش وبي قراري ‏هاي دوران خود سخن گفته است واين قصه قدمتي به درازاي تاريخ انسان وعظمتي به اندازه ‏انسان بودن او دارد. در ايران اين سرزمين افسانه هاي كهن ، شعرها ونقش ونگار ها وگنجينه ‏هاي هنري، تنوع وگوناگوني اين آثار كه با عنوان صنايع دستي وهنرهاي مردمي از آنها ياد ‏مي‌شود چنان است كه به حق مي توان هر شاخه از آن را موضوع پژوهش جداگانه اي قرار داد.‏
اكنون شناخت وباز آفريني اين پيشينه فرهنگي وهنري بعنوان ضرورتي تازه در برابر نسل ما قرار ‏گرفته است ، اين ضرورت از آن ناشي مي شود كه از يك سوبايد در برابر هجوم فرهنگي ‏بيگانگان و تلاش براي يكسان سازي وبي هويتي فرهنگي بر فرهنگ ، هنر ، هويت تاريخي ‏وميراث خود به خوبي تكيه كرد واز سوي ديگر هنرهاي كهن را با شيوه هاي نوين زنده نگه ‏داشت ودر زندگاني امروز وارد كرد ..‏
صنايع دستي به عنوان مقدس ترين هنر سرزمين ايران ، هنرـ صنعتي است كاربردي واصيل كه ‏ريشه در آداب ، رسوم ، سنت ها ، عادات ودر مجموع در فرهنگ غني وبارور كشورمان دارد .‏
اين هنر – «صنعت قرنهاي» متمادي است كه براي گروههاي كثيري از مردم ايران زمين كار ‏وشغل ودر آمد ايجاد كرده و نه تنها در زندگي اقتصادي واجتماع بلكه در حيات فرهنگي آنان ‏نيز جايگاه شايسته ووالايي داشته است.‏
وسعت سرزمين ، تنوع اقليم ، ذوق سليم وفرهنگ دوستي واعتقاد عميق به مباني اخلاقي وديني ‏ومنبع اصلي وحي وخالق همه زيبايي ها باعث شده است كه در جاي جاي اين كشور كهن بتوان ‏به آسان نشان يا نشانه  هايي از صنايع دستي را يافت كه هر يك بازگو كننده ذوق سرشار ‏حكايتگر فرهنگ مردمي معتقد ونشانگر خلاقيت صنعتگري هنرمند وبا اخلاص است .‏
خطه قهرمان پرور ايلام كه قدمتي به بلنداي تاريخ كهن ايران وسابقه اي درخشان در فرهنگ، ‏هنر وتمدن جهان دارد از دير باز يكي از مراكز مهم توليد صنايع دستي (منجمله زيراندازهاي ‏سنتي ) بوده است واز گذشته هاي دور تا به امروز ، صنعتگران سختكوش و با ذوق ايلامي ‏كوشيده اند تا با توليد زيرا اندازه هايي نظير قالي وگليم ودستبافته هاي ديگر چون احرامي وسياه ‏چادر ونيز آثاري ـ همچون ساخته هاي فلزي وزيور آلات ، انديشه ها وافكار ، ذوق وخلاقيت ‏ودر نهايت ايمان خود به خالق هستي واعتقاد خويشتن به فرهنگ بومي را در قالب محصولي كه ‏در عين زيبايي ـ واجد ارزشهاي كاربردي ومصرفي نيز هست بيان دارند .‏
صنايع دستي استان ايلام ، عليرغم آنچه گفته شد كمتر موضوع تحقيقي مستقل بوده ودر رابطه با ‏صنايع دستي اين منطقه از كشورمان ، پژوهش هايي كه بتواند بازگو كننده خصوصيات و ‏ويژگيها و جايگاه فرهنگي واقتصاد اين «هنر صنعت » باشد به انجام نرسيده است ولذا بسيار لازم ‏و ضروري مي نمود كه با  عنايت به نقشي كه صنايع دستي در اين استان مي تواند در زمينه ‏تعميق مباني فرهنگي وتوسعه اقتصادي واجتماعي بواسطه توسعه صنعت توريسم ومبادلات ‏فرهنگي داشته باشد مورد بررسي ومعرفي قرار گيرد.‏
معرفي صنايع دستي استان ايلام
استان ايلام فروزان از تمدن ديرپاي سرزمين ايلام باستاني است ؛ اين استان بخشي از عيلام بوده ‏كه در حدود 3000 سال قبل از ميلاد بوجود آمده وتا سال 640 قبل از ميلاد به حيات اجتماعي ‏خود ادامه داده است. ايلام كه در كتيبه هاي بابلي آلامتو يا آلام آمده است به قولي معني ‏كوهستاني يا كشور طلوع آفتاب را مي دهد.‏
استان ايلام در غرب كشور واقع شده واز شمال به استان كرمانشاه ، از جنوب به خوزستان ‏وكشور عراق ، از شرق به لرستان وقسمتي از خوزستان ، از مغرب به كشور عراق مرتبط است .‏
زندگي عشيره اي وسنتي در استان ايلام باعث رشد ورونق صنايع دستي مرتبط با‌آن شده است ؛ ‏از ديرباز بافت قالي كردي (قاليچه درشت بافت ) ، سياه چادر ،جاجيم ، گليم ساده ، نمد مالي ، ‏چيغ بافي وگيوه دوزي در استان مرسوم بوده است ؛ امروزه رشته هاي مختلف بومي موجود در ‏استان پس از شناسايي وارزيابي قابليت هاي توسعه آموزشي آن رشته ها با رشته هاي مرتبط ‏وعلاوه بر آن جهت پاسخگويي به سلايق مختلف ، رشته هاي ديگري نظير احرامي بافي ، گليم ‏نقش برجسته ، معرق روي چوب ، منبت چوب، سفال وسراميك ، طراحي روي سفال ، قلمزني ‏روي فلز مس و... در اين استان راه اندازي شده است كه درزير به شرح مهمترين آنها پرداخته ‏مي شود :‏
قالي بافي
مواد اوليه بكار رفته در اين گونه زير اندازها عمدتاً ابريشم بوده كه در بيشتر موارد به صورت ‏تمام ابريشم ودرپاره اي از مواقع از كرك وابريشم با هم در بافت فرش استفاده مي شود براي ‏بافت  از دارهاي فلزي عمودي وساير ابزار نظير دفه (دفتين ) ، قيچي ، قلاب وچاقو استفاده مي ‏شود امروزه بخش عمده اي از زير اندازهاي سنتي را فرشهاي  گل ابريشم بارج شماره بالاي 40 ‏وگليم نقش برجشته (بعنوان اصيلترين صنعت دستي  استان ) را تشكيل مي دهد كه از اقبال ‏خوبي نيز در بازارهاي جهان برخوردارند.‏
فرشهاي توليــــــدي استــــان غالباً قاليـــچه (‏Cm ‎‏140‏‎×‎‏220) وذرع ونيم (‏cm ‎‏100‏‎×‎‏150) ‏است كه عمدتاً در شهرستانهاي دره شهر وايوان بافته مي شوند.‏
گليم نقش برجسته از نظر اصالت وتوليد مهمترين وشاخص ترين صنعت دستي وبومي استان ‏ايلام است كه با توجه به نل چيز بودن سابقه بروز خلاقيت بافندگان چيره دست اين استان در امر ‏بافت گليم  نقش برجسته كه تلفيقي از گليم ساده وگره قالي در متن آن است ،صحنه نمايان پهن ‏دشت گليم است كه بافندگان بارعدهمت دستهايشان باران جبين را بر آن باريده وگلستاني از ‏گلها رويانده اند تا چشمها را نوازش داده وروح را جلا بخشند.‏
گليم نقش برجسته احياء كننده گليم 8000 ساله مكشوف در آناتولي تركيه (قديمترين گليم ) ‏وقالي 2500 ساله پازيريك ( قديمترين قالي ) است كه تكامل آنها را امروزه با نوآوري حفظ ‏كرده وتواماًُ ترويج مي بخشد . در اين نوع گليم زمينه ، بافت گليم ساده ونقوش آن گره كامل ‏قالي است كه طبيعتاً بعد از بافت ، نقوش آن برجشته تر از زمينه است زندگي عشيره اي ‏وپرورش دام براي تامين معثيت  زندگي مردم منطقه ايلام از دير باز تاكنون موجبات  استفاده از ‏پشم ورشد ورونق صنايع دستي مرتبط با آن خصوصاً گليم ساده را فراهم آورده است آنان پشم ‏مصرف در گليم را از دامهاي خود تامين ودر كارگاهها رنگرزي كوچكي رنگ نموده ودر ‏توليد مورد استفاده قرار داده اند. عشاير به دليل كوچ نشين بودن وحركت هاي مداوم معمولاً از ‏دارهاي افقي كه براحتي جمع شده ودر مناطق اسكان ايل قابل استقرار بوده است استفاده كرده ‏اند . از نظر مصرف نيز قسمت عمده اي از گليم هاي ساده توليد شده توسط زنان جنبه خود ‏مصرفي داشته ودر زندگي روز مره آنان مورد استفاده قرار گرفته است .‏
بدنبال همين روند خانم بافنده اي به نام سحر چلانگر ساكن روستاي زنجيره (از توابع شهرستان ‏سرابله استان ايلام ) در قسمتي از گليم بافته خود موفق به اجراي نقشي برجسته با استفاده از گره ‏قالي مي شود كه از آن پس زمينه اي براي رشد وترويج گليم نقش برجسته فراهم مي آيد.‏
آنچه مسلم است اينست كه در ساير مناطق ايران از جمله اراك نيز بافت اينگونه گليم انجام مي ‏شود ولي با اين وجود در همه جا اصالت آن متعلق به ايلام است ؛ چرا كه براي اولين بار بافت ‏آن در ايلام شروع شده است .‏
از جمله وسايل مورد نياز براي بافت اين نوع گليم مي توان به كارد ، قلاب ، دفتين ودار اشاره ‏كرد كه معمولاً از دارهاي فلزي كه بصورت عمودي نصب مي شوند ، استفاده مي‌شود.‏
از جمله طرحها ونقشه هاي مرسوم در گليم نقش برجسته ايلام مي توان به نقش هاي لچك ترنج ‏، گل فرنگ ، هندسي ، تصويري و... اشاره كرد كه به دليل كاربرد گره قالي در اجراي آنها ، ‏بصورت برجسته بر سطح گليم به چشم مي خورند .‏
در حال حاضر بافندگان بسياري به امر بافت گليم نقش برجسته اهتمام ورزيده وبا سعي وتلاش ‏وافر باعث رشد ورونق آن در سطح استان و علاوه بر آن در كل كشور شده اند، بطوريكه عرضه ‏مناسبي در بازار فروش داشته ودارد. بي شك گليم نقش برجسته در اين استان از اهميت شاياني ‏برخوردار است واين مهم كه از جهت فرهنگي مي تواند به عنوان لوحي بازكننده ي نقشمايه ‏هاي اصيل وسنتي اين مرز وبوم به تمام نقاط داخل وخارج از كشور باشد ودر كل اقتصاد منطقه ‏را بهبود بخشد وبه رفع مشكل بيكاري وبالا بردن سطح اشتغال كمك نمايد قابل بررسي است
نمدمالي
بدليل بافت عشايري اين استان وتامين مواد اوليه (پشم ) مورد نياز براي نمدمالي در داخل منطقه ‏، از رونق خوبي برخوردار است البته بدليل تاثيرات جوي اين حرفه فصلي بوده واز اول تابستان ‏تا ابتداي ماه سوم پاييز به مدت  5 ماه در سال انجام مي گيرد وفرايند توليد شامل تنيدن الياف ‏طي مراحل حلاجي كردن پشم لوله كردن وكوبيدن آن است كه در نهايت منجر به توليد نمد ‏زيراندازه ، كلاه نمدي وپالتونمدي (كينك ) خواهد شد .‏
احرامي بافي
يكي از دستبافته هاي داري است كه ماسوره اساس كار آن است وماكو با الياف نخي در داخل ‏آن جاي دارد . در اين نوع بافته از خامه پشمي رنگ رزي شده بعنوان مواد اوليه استفاده مي شود ‏مراحل كلي فرآيند توليد احرام به شرح زير است :‏
‏1ـ مرحله ايجاد دهانه كار
‏2ـ مرحله پودگذاري
‏3ـ مرحله دفتين زدن
قابل ذكر است با توجه به تعيين شهر مرزي مهران بعنوان مسير ترد زائرين كربلاي معلي اين ‏گونه بافته توانسته بعنوان سجاده ، سوغات ارزنده اي باشد علاوه بر آن از اين «هنر صنعت ‏‏»كيف وساير محصولات نيز ساخته وپرداخته شده وبه قيمت مناسب به بازار فروش عرضه ‏مي‌شود.‏
گيوه بافي
كوهستاني بودن منطقه ونياز به پاي افزار راحت و سبك در گذشته انگيزه بافت گيوه را فراهم ‏آورده است اين «هنر ـ صنعت » كه هم اكنون نيز رواج دارد طي سه مرحله زير تهيه مي شود :‏
‏1ـ آماده كردن تخت گيوه (آجيده ) ، كه اين كار توسط تخت كش انجام مي شود.‏
‏2ـ بافت رويه گيوه (گيوه بافي )، كه معمولاً براي بافت از نخ پنبه اي وابريشم استفاده مي‌ود.‏
‏3ـ دوختن رويه گيوه به تخت گيوه كه اين كار توسط فردگيوه دوز انجام مي شود .‏
امروزه از تكنيك بافت گيوه نمونه صندلهاي زيبايي با طرح ورنگ متنوع ساخته وپرداخته شده ‏وباقيمت مناسب به بازار عرضه مي شود .جالب اينكه در زندگي آپارتماني نيز به عنوان ‏روفــرشي مورد استفاده قرار مي گيرد .‏
معرق روي چوب
با توجه به مستعد بودن زمينه رشد اين «هنر ـ صنعت » در استان وبراي پاسخگويي به سلايق ‏مختلف طرح معرق روي چوب از چند سال پيش تا كنون در اين استان راه اندازي شده ودر ‏بيشتر مناطق اين مرز وبوم از رونق خوبي برخوردار است.‏
ابزار كار مورد نياز براي اين رشته علاوه بر ميز مجهز به وردست شامل كمان اره ، اره مويي، ‏مته دستي يا برقي بوده كه از مواد اوليه اي نظير تخته سه لايه وچوبهاي رنگي ودرپاره اي از ‏موارد از تلفيق چوب وفلز استفاده مي شود كه در نهايت كار انجام شده پوليستر مي شود .‏‎ ‎اين «هنر ـ صنعت » داراي كاربردهاي مصرفي وتزئيني فراواني است ؛ تابلوهاي معرق با طرح ‏هاي ظريف ، تابلواشعار ، آيات قرآن، تصاوير ، انواع روميزي ودرپاره اي از موارد ساخته ‏وسايل سرگرمي نظير شطرنج وتخته نزد ، تزئين قلمدان ودكوراسيون منازل ، آرم ادارات ‏بصورت تابلو نصب در محل تريبون و ... از جمله مواردي است كه با استفاده از تكنك معرق ‏تهيه وتوليد مي شود وچون در همين استان تهيه مي شود با نازلترين قيمت به بازار فروش عرضه ‏مي شود.‏
بافت سياه چادر :‏
در اصطلاح محلي به آن دوار (‏davar‏) گفته مي شود كه معمولاً توسط زنان عشاير استان وبا ‏استفاده از موي بز بافته مي شود .‏
از جمله ويژگيهاي سياه چادر مي توان به خواص فيزيولوژيكي موي بز اشاره كرد كه برخلاف ‏بقيه مواد در گرما منقبض ودر سرما منبسط مي شود  واين به كاربرد ممتاز آن در سياه چادر ‏كمك كرده تا در تابستان منافذ سياه چادر باز شده وهواي سياه چادر خنك شود ودر زمستان ‏منافذ آن بسته شده تا از ورود سرما و باران جلوگيري شود. ‏
چيغ (چيت )بافي
از جمله متعلقات سياه چادر است كه در اطراف آن زده مي شود. چيغ با استفاده از الياف گياهي ‏‏(ني ) وهمچنين موي بز و در پاره اي مواقع با استفاده از نخ پشمي رنگي بافته مي شود. ضمناً ‏نقوش در جيغ ، به سبب ماهيت بافت آن بصورت هندسي است. ناگفته نماند در كاربردهاي ‏امروزي ازآن مي توان بعنوان پارتيشن در خانه هاي آپارتماني استفاده كرد .‏
جاجيم بافي :‏
جاجيم بافته اي از پشم تابيده رنگي است كه اغلب بافتي خشن دارد ؛ درمنطقه ايلام عموماً از ‏الياف لطيف پشمي دربافت جاجيم استفاده شده كه بعنوان رختخواب پيچ كاربرد دارد. در اكثر ‏خانواده هاي ايلامي از اين نوع دستبافته ها براي پيچيدن يك دست رختخواب اضافي (جهت ‏مهمان ) استفاده مي شود.‏
لازم به ذكر است كه در گذشته هاي نه چندان دور از اين بسته هاي رختخواب كه در كنار ‏ديوار پيچيده مي شده به عنوان تكيه گاهي مناسب براي مهيمان مورد استفاده قرار مي گرفته ‏است. علاوه بر اين به دليل تنوع رنگي جاجيمها. اتاق مهمانخانه زيبايي خاصي پيدا مي كرده ‏است چنانكه از گفته هاي جاجيم بافان منطقه بر مي آيد حاكي از آن است كه هنر جاجيم بافي از ديرباز در ‏منطقه ايلام رواج داشته است.‏
سفالگري
‏«هنر ـ صنعتي » پر پيشينه در تاريخ هنر ايران است كه با استفاده از مواد اوليه نظير گل رس تهيه وتوليد مي ‏شود.‏
اين گونه فرآورده ها با تكنيك ساده دستي وكار با چرخ سفالگري ساخته وپرداخته  مي‌شوند كه مدت 11 سال  است كه در استان ايلام رواج خوبي يافته است .‏
محصولات سفالي داراي كاربردهاي مصرفي وتزئين هستند وبا استفاده از اين تكنيك فرمهاي مختلف از ‏جمله كوزه ، كاسه ، بشقاب ، گلدان ، لوح هاي نقش برجسته وانواع مجسمه هاي سفال ساخته وپرداخته مي ‏شود. ناگفته نماند كه در بيشتر موارد فرم هاي سفالي پس از تهيه وپخت در كوره نقاشي مي شوند.‏
قلمزني روي مس
هنر تراش ، نقر ، ايجاد وانتقال طرحها ونقشهاي سنتي بر فلز در اثرضربات چكش بر قلم هاي مختلف را ‏قلمزني مي گويند در اين هنر ، پس از تهيه زير ساخت كه در ايلام بيشتر از جنس فلز مس است ، طرح را ‏روي بدنه كار مي كشند وبا ضربات چكش كه برروي قلم فرود مي آيد طرح بربدنه نقش مي بندد.‏
با استفاده از اين تكنيك فرم هاي مختلف حجمي وپلاك  با نقش و نگارهاي اصيل وامروزي قلمزني شده ‏وبا ارزش افزوده بالا ارائه مي شود.‏
ساخت سازهاي سنتي (سه تار )‏
‏ در طول دوران مختلف انسان بنا به محيط زندگي و اعتقاداتي كه داشته سازهاي متعددي را ابداع نموده ‏است . سه تار ساز ايراني  مي باشد كه برگرفته از ساز تنبور است كه قديمترين سازي بوده كه بشر ابداع ‏نموده است . سه تار از دسته سازهاي رشته اي مقيد مي باشد و با انگشت اشاره دست راست نواخته مي شود.‏
اين ساز داراي سه قسمت اصلي كاسه ، صفحه ودسته مي باشد. كاسه وصفحه  از جنس توت ودسته از ‏جنس گردو مي باشد و ساخت آن از سال 1380  در ايلام رواج يافته است و با توجه به گرايش  علاقمندان ‏بسياري به نوازندگي اين ساز ، ساخت آن از رونق خوبي برخوردار بوده و با قيمت مناسبي به بازار فروش ‏عرضه مي شود.‏/س

تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.