"عربستان و شاهزادگان سعودي"

در همین ارتباط ماده پنج این منشور بیان می دارد:"  حکومت در بین فرزندان پادشاه موسس عبدالعزیز بن عبدالرحمن الفیصل آل سعود و فرزندان فرزندان آنها محصور است که صالح ترین آنها برای حکومت بر اساس قرآن و سنت نبوی مورد بیعت قرار می گیرد". بر اساس همین ماده انتخاب ولیعهد و عزل وی جزء اختیارات پادشاه است و ولیعهد کارهایی را که پادشاه به وی تفویض می کند ، انجام می دهد  و در هنگام فوت پادشاه نیز تا بیعت اعضای خانواده ، متولی امور کشور است.

انتخاب پادشاه بر اساس اصلاحات صورت گرفته و به موجب منشور حکومتی عربستان از بین فرزندان ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود بر اساس سه اصل " افضلیت و اصلحیت و بیعت اعضای خانواده پادشـاهی و همچنین بیعت مردم عربستان" صورت می گیرد . در همین ارتباط و مطابق با تعدیل انجام شده در نظام بیعت در تاریخ 19/10/2006 ، "ولیعهد"  نیز از سوی "هیات بیعت" متشکل از 35 نفر از فرزندان پادشاه موسس، عبدالعزیز بن عبدالرحمن و فرزندان فرزندان آنها صورت می گیرد .

شكل فعلي حكومت در عربستان در سال 1932 توسط ملك عبدالعزيز بن عبدالرحمن الفيصل آل سعود تاسيس شد اما به لحاظ سابقه تاریخی ، تشکیل دولت سعودی به سال 1744 میلادی یعنی تاریخ اتحاد بین "شیخ محمد بن عبدالوهاب "و "محمد بن سعود" حاکم "درعیه" بر می گردد که معروف به "دولت اول سعودی " بوده و با حمله نیروهای محمد علی پاشا در سال 1818 عمر آن به پایان می رسد .

"دولت دوم سعودی" ،  نیز با روی کار آمدن ترکی بن عبدالله بن محمد بن سعود در سال 1824 آغاز و در سال 1891 با شکست عبدالرحمن بن فیصل به پایان رسید.

"دولت سوم و کنونی سعودی" ، نیز با روی کار آمدن عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود در سال 1902 آغاز شده و که در سال 1953 بعد از مـــرگ وی، قـــدرت به ترتیب بین فرزندانش ملـــک سعود ( 1953 تا 1964)، ملک فیصل  ( 1964 تا 1975 ) ،ملک خالد (1975 تا 1982)، ملک فهد (1982 تا 2005 ) و ملک عبدالله نیز از سال 2005 منتقل شده است. شایان ذکر است که ملک عبدالله خود به موجب منشور اساسی مصوب در سال 1992 قدرت را به دست گرفته است.

همانطور که گفته شد ملک عبدالعزیز آل سعود اولین پادشاه نوین عربستان و فرزندان و خانواده بزرگ او نسل نوین آل سعود هستند.





شمار دقیق همسران و فرزندان عبدالعزیز نامعلوم است. گفته می‌شود که وی ۱۷ تا ۲۲ همسر قانونی و ۳۷ تا ۴۸ پسر داشته ‌است. البته با توجه به قوانین مربوط به تعدد زوجات در اسلام هیچگاه بیش از ۴ زن در یک زمان نداشت و ازدواج‌های متعدد وی پس از طلاق همسر قبلی صورت می‌گرفت. وی همسران خود را از بین خانواده‌هایی انتخاب می‌کرد که قصد جلب حمایت آن‌ها را از حکومت خود داشت. تعداد دختران وی به درستی مشخص نیست و در یکی از منابع ۲۱۵ نفر برآورد شده‌است. تعداد پسران او را نیز تا ۱۵۰ نفر ذکر کرده‌اند.

عبدالعزيز در مدت حيات خود به منظور تحکيم قدرت خويش از طريق ايجاد پيوند خانوادگي با قبايل مختلف کشور، با زن هاي زيادي ازدواج کرد که حاصل آن دست کم 43  پسر و بيش از  50 دختر بود و در نتيجه اکنون شمار اعضاي خاندان سلطنتي افزايش يافته و 20 تا 30 هزار نفر بر آورد مي شود. شاهزاده ها تمامي دستگاههاي حکومتي عربستان را تحت قبضه خود در آورده اند و مناصب را بين خود تقسيم کرده اند.

اولين و موثرترين گروه قدرتمند در عربستان سعودي را خانواده سلطنت تشکيل مي دهد.خانواده سلطنت يا همان آل سعود داراي شاخه هاي متعددي است.در مجموع و با احتساب شاخه هاي فرعي، آل سعود بيش از هزار نفر را در بر مي گيرد.اگر بخواهيم خاندان 20 هزار نفري آل سعود را در چند خانواده اصلي جمع کنيم، چهار خانواده در عربستان قابل شناسايي هستند.

در حقيقت اين چهار خانواده چندان هم که تصور مي رود، زندگي مسالمت آميزي با يکديگر ندارند و با وجود تلاش هاي که ملک فهد براي ايجاد اتحاد ميان آنها صورت مي داد، رقابت آنها گاه به کشمکش هاي سياسي منجر مي شد.

"آل سعود"

1-    آل فیصل                    2- آل ثناییان                 3- آل جیلاوی                  4- آل کبیر


اصلي ترين خانواده آل سعود، آل فيصل است که تعداد اعضاي آن بيش از 4 هزار نفر را شامل مي شود . اين خاندان ديپلماسي اين کشور را در دست دارد.

مشکل اين خانواده آن است که يکي از افراد اصلي يعني عبدالعزيز همسران متعددي اختيار کرد که از هر کدام از اين همسران، فرزنداني متولد شد.از اين زمان به بعد در خانواده آل فيصل، اصطلاحاتی نظير برادران تني و ناتني شکل گرفته است و اين سرچشمه بسياري از اختلافات درون خانوادگي شد. از زمان به قدرت رسيدن فهد در سال 1982 با نفوذترين شاخه آل فيصل، آل سديري بود.

هفت سُدَیری اصطلاحاً به هفت برادر تنی گفته می‌شود که همه از فرزندان ملک عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان و همسر او حصه سدیری هستند. این هفت‌تن به نام آل فهد هم مشهورند که عبارتند از:

1.    ملک فهد بن عبدالعزیز پنجمین پادشاه حکومت کنونی عربستان.

2.    امیر سلطان بن عبدالعزیز. ولیعهد سابق و وزیر دفاع.

3.    امیر نایف بن عبدالعزیز. وزیر کشور و ولیعهد سابق .

4.    امیر عبدالرحمن بن عبدالعزیز. نایب‌وزیر دفاع.

5.    امیر ترکی بن عبدالعزیز.

6.    امیر سلمان بن عبدالعزیز. ولیعهد.

7.    امیر احمد بن عبدالعزیز. نایب‌وزیر کشور.

فهد علاوه بر هفت برادر تني ، هفت برادر ناتني داشت که اين برادران ناتني عموما از زناني هستند که پدر فهد از خانواده سديري اختيار کرده بود.

علاوه بر خاندان  آل فيصل، دومين خاندان مهم آل سعود آل ثنايان است. اين خاندان بدان جهت که از نزديک ترين متحد آل سديري است، از جايگاه مهمي در ساختار سياسي عربستان برخوردارند.
 
سومين خاندان با نفوذ در خانواده آل سعود، خاندان آل جيلاوي است اينان از نسل برادر فيصل بن ترکي پدر بزرگ عبدالعزيز هستند.
چهارمين خاندان درون آل سعود، آل کبير نام دارد، اينان بر خلاف آل سديري، آل ثنايان و آل جيلاوي که از نوادگان عبدالعزيز بودند، از نسل اولين عموزاده عبدالعزيز بنام سعود آل کبير بودند.

علاوه بر خاندان آل سعود، يکي از نيروهاي منتقد و تاثير گذار بر سياست و حکومت عربستان سعودي، علما يا رهبران مذهبي هستند. قبايل از ديگر نيروهايي هستند که در ساختار قدرت در عربستان سعودي عنصر مهمي قلمداد مي شوند.عربستان داراي هشت قبيله اصلي و حداقل 15 قبيله فرعي است. خانواده هاي بازرگاني سنت گرا که دارايي هاي آنها با آل سعود نيز برابري مي کند، از ديگر گروههاي ذي نفوذ و تاثيرگذار بر سياست و حکومت در عربستان سعودي به شمار مي روند. از ديگر گروههاي مهم و ذي نفوذ در عربستان سعودي طبقه جديد متخصصان و افراد حرفه اي هستند که به دليل تغييرات اجتماعي ناشي از طرح هاي توسعه اي رشد کرده اند.اينان شامل نخبگان شهرنشين و تحصيل کرد ه غرب هستند که برخاسته از دو طبقه بازرگان و خانواده هاي پائين جامعه هستند. پايين ترين گروه تاثيرگذار در عربستان سعودي، شيعيان اين کشور هستند، شيعيان که عمدتا در بخش شرقي قلمرو پادشاهي سعودي مستقرند، داراي جمعيتي محدود هستند که عموما مورد تبعيض قرار مي گيرند و در فرايند سياسي مشارکت داده نمي شوند و در بخش کارگري فعاليت مي کنند.

ملک عبدالعزيز در سال 1953 ميلادي چشم از جهان فروبست و پس از درگذشت عبدالعزيز ، فرزند بزرگش ملك سعود سوم به سلطنت رسيد ؛ وي گر چه برادرش فيصل را به عنوان وليعهد اول و برادر ديگرش خالد را به عنوان وليعهد دوم منصوب نمود ، ولي از روز اول با برادرش فيصل در چگونگي فرمانروايي اختلاف داشت و ميان آن دو رقابت برقرار بود.


 
ملك سعود مدت يازده سال قدرت را در دست داشت ، تا آن كه امير فيصل به هنگام سفر وي به خارج براي معالجه ، با جلب نظر مجلس الاسرة المالكه ( شوراي سلطنتي خاندان سعودي ) ، در سال 1384هـ . ق . / 1964م . برادرش را از سلطنت خلع نمود و خود زمام امور را به دست گرفت .

ملك فيصل برادرش خالد را وليعهد اول و نايب نخست وزير و برادر ديگرش فهد را وليعهد دوم تعيين كرد و سمت نخست وزيري و وزارت خارجه را خود بر عهده گرفت .

او مردي دورانديش ، با هوش و پرحوصله بود . به همين جهت در دوران سلطنت او عربستان رو به رشد نهاد و با همه دولتها روابط دوستانه برقرار نمود. دراين دوران به علت رشد قيمت نفت، درآمد نفتي و ثروت عربستان به نحو چشمگيري افزايش يافت.


 

وي تا جريان تحريم نفتي اعراب بر ضدّ حاميان اسراييل ، با دولت آمريكا و انگليس و ديگر كشورهاي غربي صميميّت بسيار داشت . براي امنيت كشور و رفاه حال حجاج بيت الله گام هاي نسبتاً خوبي برداشت و نسبت به شيعيان و ساير مسلمانان غير وهابي رفتاري مسالمت آميز داشت . براي پيشرفت تمدن و صنعت و فرهنگ كوشش بسيار كرد و امنيت و رفاه را تا دورترين نقاط صحرا امتداد داد. در سال 1975 ميلادي فيصل به دست يكي از شاهزادگان سعودي كشته شد .

برخي از تحليل گران ، قتل او را نه بر اثر اختلافات داخلي خانوادگي ؛ بلكه به دليل شركت وي در تحريم نفتي بر ضدّ غرب ارزيابي كرده اند.
پس از كشته شدن ملك فيصل ، برادرش خالد به پادشاهي رسيد . ولي به دليل بيماري و ضعف ، بيشتر كارها را به وليعهد خود امير فهد واگذار کرد.


وی پس از هفت سال ، بدون اين كه خدمت مهمي به كشور خود كرده باشد ، به سال 1402هـ . ق . در گذشت .

 با مرگ خالد ، برادرش فهد به طور رسمي پادشاه عربستان شد . وي همچون فرزندان ديگر عبدالعزيز ، سمت رياست هيئت دولت و پست نخست وزيري را خود عهده دار شد و برادرش امير عبدالله را وليعهد اول و برادر ديگرش امير سلطان را وليعهد دوم و وزير دفاع و هواپيمايي و برادرزاده اش سعود بن فيصل را به پست وزارت خارجه تعيين کرد.

ملك فهد ، عنوان « جلالة الملك » را از ابتداي نام خود حذف كرد و به جاي آن لقب « خادم الحرمين الشريفين » را برگزيد .

 



مسجدالحرام و مسجد نبوي را توسعه بخشيد و براي ترويج آيين وهابيت كوشش بسيار کرد و روابط و مناسبات سياسي ، اقتصادي با جهان غرب را صميميت بيشتري بخشيد .

وی در تشكيل شوراي همكاري خليج فارس و تأسيس اتحاد نظامي « درع الجزيره= سپر جزيره » پيشگام و در تقويت اتحاديه عرب تلاش بسيار کرد.
.
گفتني است تحولات جهاني و رخدادهاي مهم منطقه همچون جنگ تحميلي عراق عليه ايران ، تجاوز عراق به كويت ، و جنگ افغانستان موجب پي ريزي برخي اقدامات اصلاح گرايانه سياسي و اقتصادي در اين كشور شده است .

ملک فهد که در سال 1982 به پادشاهي رسيد از سال 1995 و به دنبال سکته مغزي، عملا قدرت را به وليعهد و برادر ناتني خود امير عبدالله واگذار کرد.

 از جمله فرزندان ملك عبدالله  شاهزاده متعب که فرمانده گارد ملی ، خالد عضو هیئت بیعت، شاهزاده مشعل حاکم نجران و عبدالعزیز مشاور درباره پادشاهی را مي توان نام برد .

عبدالله بن عبدالعزيز، امير سلطان بن عبدالعزيز که برادر تني فهد بود  را وليعهد کرد اما علي رغم اين مساله، مخالفت هايي با پادشاهي اميرعبدالله و حتي وليعهدي امير سلطان در ميان اعضاي خانواده سلطنتي وجود داشت.





 ملک عبدالله که فاقد برادر تني است سعي کرد روابط نزديک و گسترده اي با برادران ناتني وخواهر زاده ها و برادر زاده هايش برقرار کند.وي شبکه اي مهم از روابط با شيوخ، جناح هاي ديني و روساي قبايل و بافت هاي تکنوکرات و ديگر مذاهب ايجاد کرده است و با آنها شبکه اي از ارتباط را برقرار کرد که باعث شده قدرت را کنترل و آن را مديريت بکند.حتي به عقيده تحليلگران سياسي تغييرات گسترده اي که ملک عبدالله در کابينه بدان دست زد با هدف تقويت جناح خود بوده و در واقع تلاش کرده که بين جناح هاي موجود در دستگاه سلطنتي نوعي تعادل ايجاد کند و جناح حامي خود را تقويت کند.

پس از درگذشت سلطان بن عبدالعزیز، نایف بن عبد العزیز توسط عبدالله بن عبدالعزیز به عنوان ولیعهد عربستان سعودی انتخاب شده بود. وي  به مدت هشت ماه ولیعهد عربستان سعودی و هم‌چنین نایب‌ رئیس مجلس وزیران عربستان سعودی بود.

نايف در سفر درمانی خود به ژنو سوئیس در تاریخ ۱۶ ژوئن ۲۰۱۲ در سن ۷۸ سالگی درگذشت.
                        

مرگ دو ولیعهد در کمتر از هشت ماه نگرانی هاي درباره داخل خاندان حاکم بر عربستان را افزایش داد و شعله های جنگ قدرت میان فرزندان و نوه های عبدالعزیز بن سعود زبانه کشيد.

شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز، وزیر دفاع فعلی و استاندار سابق ریاض  با حفظ سمت در وزارت دفاع بعنوان ولیعهد جدید برگزیده شد. وی به لحاظ سنی و داشتن وزن بالای حکومتی، دارای جایگاه خاصی بوده و از خانواده قدرتمند سدیری هاست.

 

 در واقع این سومین فرد از این خانواده است که ولیعهدی ملک عبدالله پادشاه عربستان را بر عهده خواهد داشت و با توجه به بیماری ملک عبدالله که منجر به مرگ وی خواهد شد، به احتمال فراوان سلمان بن عبدالعزیز ششمین پادشاه تاریخ عربستان خواهد شد.

به دلیل در حاشیه بودن و بالا بودن سن برادران ملک عبدالله، افراد زیر به دلیل قرار گرفتن در پست های حساس و سابقه خانوادگی و جایگاه آنان در ساختار قدرت می توانند نقش ولیعهدی و پادشاهی عربستان را در سالهای آتی بازی کنند. اسامی زیر به خوبی گویای این مسأله می باشد که نوادگان عبدالعزیز عملاً در سالهای آینده منشور عبدالعزیز و مکانیسم شورای بیعت را نقض خواهند نمود و ساختار جدیدی از قدرت در دل شورای بیعت شکل خواهد گرفت که بیانگر تغییرات جدید در چرخه قدرت و ورود نوادگان عبدالعزیز به قدرت خواهد بود.

 اگر فرض بیماری را که امروزه به یک عامل اساسی در ساختار قدرت در عربستان تبدیل شده به کناری نهیم، قدرت در سالهای آینده بین مقامات زیر تقسیم خواهد شد:

سلمان بن عبدالعزیز 77 ساله، ولیعهد کنونی، وزیر دفاع و معاون شورای وزیران

مقرن بن عبدالعزیز 66 ساله، رئیس سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی

احمد بن عبدالعزیز 70 ساله، معاون وطیر خارجه که وزارت کشور را در اختیار گرفت.

سطام بن عبدالعزیز 70 ساله، امیر ریاض

سعود الفیصل، 71 ساله وزیر امور خارجه

ترکی الفیصل 66 ساله رئیس اطلاعات سابق و سفیر عربستان در انگلیس و آمریکا

بندر بن سلطان 62 ساله، دبیر شورای امنیت ملی

خالد بن سلطان 62 ساله، معاون وزیر دفاع

متعب بن عبدالله 58 ساله، رئیس گارد ملی

محمد بن نایف 52 ساله، معاون وزیر کشور

مشعل بن عبدالله 30 ساله، امیر منطقه نجران

عبدالعزیز بن عبدالله 48 ساله، معاون وزیر خارجه

محمد بن فهد 61 ساله، امیر منطقه شرقی

خالد الفیصل 71 ساله، امیر مکه

با این تفاسیر رقابت بر سر تعیین ولیعهدی و پادشاهی عربستان از بین این گزینه ها محتمل خواهد بود. شاهزاده سلمان بن عبدالعزیز در صورت مرگ ملک عبدالله، ششمین پادشاه عربستان خواهد بود. البته حتی اگر شاهزاده سلمان بتواند پادشاه عربستان شود، نخواهد توانست برای مدتی طولانی این تاج و تخت را حفظ کند. تصاویر و عکسهایی که از این شاهزاده سعودی منتشر شده نشان می دهد که وی نمی تواند از دست چپ خود استفاده کند. خانواده این شاهزاده نیز در زمینه ابتلا به بیماری های مختلف کارنامه خوبی ندارند.
پس از سلمان، نزدیک ترین گزینه، شاهزاده مقرن رئیس فعلی دستگاه اطلاعات است که البته با توجه به هویت مادرش که یمنی است، احتمال مخالفت با پادشاهی او زیاد است. هر چند که گزینه هایی چون بندر و خالد بن سلطان فرزندان ولیعهد متوفی سابق ادعای ولیعهدی و حتی پادشاهی دارند و هم سایر برادران که سال‌هاست مترصد این وضعیت هستند، از این پس فعال‌تر شده و احساس می‌کنند که شاید برای این مقام و منصب شایسته هستند.

 هر چند گزینه هایی چون طلال بن عبدالعزیز برادر ناتنی پادشاه شخصیت معروفی است، اما استعفای وی از هیئت بیعت و چهره ناراضی او از وضعیت موجود باعث گردیده تا عملاً در حاشیه قدرت قرار گیرد. همچنین مشعل بن عبدالعزیز چهره متنفذ آل سعود هم به دلیل کهولت سن نمی تواند صاحب پست ولیعهدی یا پادشاهی باشد.

با این حال باید به این نکته توجه داشت که ساختار قدرت در عربستان ، فاقد یک نظام سیاسی کارآمد بوده و برای دهه های متوالی نتوانسته است فرمولی اقناع کننده برای جانشینی در قدرت سیاسی ارائه نماید که اگر نه مردم، لااقل شاهزادگان را بدان قانع نموده و هزینه های جنگ قدرت را کمتر کند.

در واقع این روند موجب ناکارآمدی وسیع در سیستم سیاسی این کشور شده است و دورنمای قدرت در این کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.

با توجه به سن بسیار بالای شاه ، برادرانش ومسئولان ارشد سعودی  و بیماری اکثریت آنها، و نبود چارچوبی برای تعیین شاه و مقامات رده اول در این کشور، به نظر می آید در دهه آینده، عربستان صحنه رقابتهای سخت و جدی بین فرزندان عبدالله، نایف و سلطان برای رسیدن به پادشاهی باشد .

این تغییر نسلی تحولی در سیستم جانشینی این کشور به وجود خواهد آورد که قدرت به نسل سوم یعنی نوادگان عبدالعزیز خواهد رسید و سنت انتقال قدرت به برادران پادشاه عملاً از میان خواهد رفت و نسل جدیدی از شاهزادگان به قدرت خواهند رسید که خواسته های دموکراتیک تری دارند./پ3

گزارش: حميدرضا ابراهيمي