ه گزارش
خبرنگار حقوقي قضايي باشگاه خبرگاران،
امروز 12 تيرماه برابر است با سالروز جنايت آمريكا در خليج فارس، جنايتي
كه با گذشت سالها پيگيري ايران در مجامع بين‌المللي دولتمردان آمريكا
پاسخي در اين مورد نداده‌اند.
پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت
هواپیمایی "ایران‌ایر" با شناسه «IR655» از بندر عباس به مقصد دبی در تاریخ
۱۲ تیر ۱۳۶۷ (۳ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی) در حرکت بود که با شلیک موشک هدایت
شونده از ناو "یواس‌اس وینسنس" متعلق به نیروی دریایی آمريکا بر فراز خلیج
فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیر ایرانی و ۶۶
کودک بودند، جان باختند. در هنگام وقوع این حادثه، رئیس جمهور آمریکا
رونالد ریگان بود.
**دولت آمريکا کاسه داغ تر از آشتنگه
هرمز یکی از راهبردی‌ترین آبراه‌های بین‌المللی کشتیرانی در جهان به شمار
می‌آید. تمام کشتی‌ها برای عبور از این آبراه، براساس قانون اساسی دریاها
باید از خطوط دریایی که در آبهای ایران و عمان است عبور کنند.
جمهوري
اسلامي ايران طبق قانون در طول جنگ ایران و عراق، کشتی‌های باری رابازرسي
مي کرد تا از ورود کالاهای قاچاق به عراق جلوگیری کند و آمريکا نيز که
هميشه کاسه داغتر از آش است با شروع جنگ ايران و عراق، ناو جنگی یواس‌اس
وینسنس خود را با ادعاي نظارت بیشتر بر جنوب خلیج فارس به منطقه فرستاد.
این ناو دارای پیشرفته‌ترین سامانهٔ دفاعی به فرماندهی
ناخدا ویل راجرز بود که در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۶۷ (۲۵ آوریل ۱۹۸) از کالیفرنیا حرکت کرده و در ۸ خرداد (۲۹ مه) به بحرین رسید.
** كالبد شكافي يك جنايت روز
یکشنبه ۱۲ تیر ۱۳۶۷ هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ متعلق به هواپیمایی جمهوری
اسلامی ایران در فرودگاه بین‌المللی بندرعباس به زمین نشست و طبق برنامه
پیش‌بینی شده، قرار بود این هواپیما با شمارهٔ پرواز ۶۵۵ به همراه ۲۷۴
مسافر و ۱۶ خدمهٔ پرواز که در مجموع ۲۹۰ نفر می‌شدند در ساعت ۱۰ صبح به
مقصد دبی، امارات متحده عربی پرواز کند.
کاپیتان محسن رضایان، خلبان
با سابقهٔ پرواز ۶۵۵ هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ بود که بیش از ۷،۰۰۰ ساعت
پرواز را در کارنامهٔ خود داشت. هواپیماي ایرباس آ-۳۰۰ با ۱۵ دقیقه تأخیر،
در ساعت در ۱۰:۱۷ صبح به وقت رسمی ایران، از فرودگاه بین‌المللی بندرعباس
به مقصد فرودگاه بین‌المللی دبی به پرواز خود را آغاز كرد، مدت پرواز تا
دبی ۲۸ دقیقه و حداکثر ارتفاع تا ۱۴ هزار پا (۴،۳۰۰ متر) تعیین شد. دقایق
نخستین پرواز و مراحل اوج‌گیری تا ارتفاع ۱۲ هزار پایی مطابق طرح پرواز
انجام شد و خلبان پیوسته با برج مراقبت فرودگاه بندرعباس و مرکز کنترل
راه‌های هوایی ایران و امارات متحده تماس داشت .
چند لحظه پیش از
ورود هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ به منطقه کنترل هوایی امارات، در محلی به
نام«مولبیت»، خلبان به مرکز کنترل هوایی کشور اطلاع داد که قصد دارد به
ارتفاع ۱۴ هزار پایی صعود کند.
ناو جنگی وينسنس آمریکا در خلیج فارس
مستقر شده بود ایچنرمارک قلب این رزم‌ناو به شمار می‌رفت كه وظيفه اصلي
آن، کشف هدفهای پرنده، اعم از موشک، هواپیما و پردازش اطلاعات، تعقیب صدها
هدف به طور هم‌زمان و کنترل آتش آنها بود، همچنین این رزم ناو به موشک
زمین‌به‌هوا با برد ۴۰۸ کیلومتر نیز مجهز بود.
ساعت ۱۰:۲۲صبح ناو
جنگی وینسنس آمریکا به حریم آبهای ایران وارد شده بود، به دستور ناخدا ویل
راجرز، فرمانده ناو وینسنس، موشک استاندارد ۲ را به سوی پرواز ۶۵۵ شلیک
کرد. ناگهان هواپیما از صفحه رادارهای زمینی محو و در آبهای خلیج فارس
سقوط کرد. با عدم اطلاع از سرنوشت هواپیما، برج مراقبت فرودگاه بندرعباس،
در تماس با دبی، پیگیر سرنوشت پرواز ۶۵۵ شد ولی آنها اظهار بی‌اطلاعی
کردند. بلافاصله ستاد حوادث استان هرمزگان وضعیت اضطراری اعلام و فعالیت
خود را آغاز کرد. با شناسایی دقیق محل سقوط، بالگردها و شناورها به موقعیت
۲۶ و ۴۲ عرض شمالی و ۵۶ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی منتقل شدند. محل سرنگونی
هواپیمای مسافربری ایران‌ایر در تنگه هرمز واقع در خلیج فارس بود.
بلافاصله
پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف-۱۴
جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده‌اند. پس از روشن شدن نوع
هواپیما، آمریکا ادعا کرد که در این مورد مرتکب اشتباه شده، اما شواهد
بعدی این نظر آنان را مردود جلوه داد . مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که
هواپیمای ایرباس ایران خارج از مسیر هوایی پرواز داشته و رزم ناو
آمریکایی نیز ۷ بار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره کرده ولی
جوابی دریافت نکرده است.
**گزارش گروه حقیقت‌یاب ایکائودر
جلسهٔ فوق‌العاده شورای ایکائو (سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری) در
روز ۱۴( ژوئیه ۱۹۸۸ (۲۳ تیر ۱۳۶۷ تصمیم گرفته شد که یک تیم حقیقت‌یاب برای
بررسی عواملی که منجر به نابودی هواپیما شده، تشکیل شود.
فرمانده
ناو وينسنس ادعا کرده که به هواپيماي ايرباس ايراني اخطار داده اما اصولا
اخطار مخصوص هواپيماهاي جنگي است نه هواپيماهاي مسافربر و حتي اگر اخطاري
هم داده شده اصولا اين هواپيماها تجهيزات لازم براي شنيدن اخطار نظامي را
که مخصوص هواپيماهاي نظامي است ندارند.
همچنين در گزارش تیم تخصصی
ایکائو مشخص شده که در دقایق آخر حمله به هواپیما، عده‌ای هواپیما را یک
هواپیمای مسافربری و عده‌ای دیگر یک هواپیمای جنگی مهاجم تلقی کرده اند. دو
دقیقه بعد کارکنان مرکز گزارشی را مبنی بر اینکه هواپیمای مزبور اف-۱۴
است، دریافت کردند. در همین حال کارکنان ناو سایدز فریاد زدند: «هواپیما
مسافر بري است، صبرکنید.» در همین زمان یکی از افسران وینسنس نیز گفته‌است
که هواپیما احتمالا تجاری است. در همان حالی که گفتگوهای میان ۳ ناو ادامه
داشه ویل راجرز، ناخدای ناو وینسنس تصمیم می‌گیرد که موشک خود را پرتاب
کند.
**اظهارات متناقض مقامات آمريکايي درباره اين حادثهدولت
آمریکا که در وارونه نشان دادن حقايق تبحر خاصي دارد درباره اين حادثه
مدعي شد که ناو وینسنس به اشتباه هواپیمای مورد نظر را یک هواپیمای جنگی
تشخیص داده و برای دفاع از خود به سوی آن شلیک کرده است.
نماینده‌ایالات
متحده در سازمان بین‌المللی هواپیمائی در جلسه فوق‌العاده شورای ایکائو
گفته بود که در روزهای دوم و سوم جولای منطقه خلیج فارس بسیار ناامن بوده و
کشتی‌های مختلفی از جمله یک کشتی پاکستانی و یک کشتی لیبریایی مورد حمله
قرار گرفته بودند. در همان روز یک هواپیمای اف-۱۴ ایران از فرودگاه
بندرعباس پرواز کرده بود و قصد حمله به کشتی آمریکایی را داشت. با توجه به
اخطارهای مکرری! که بي پاسخ مانده بود، فرمانده مزبور برای دفاع از خود
مجبور به شليك موشك مي شود.
در گزارش نهایی هیئت گروه حقیقت‌یاب
پنتاگون به سرپرستی دریادار ویلیام فوگارتی علت وقوع حادثه فشار روانی ناشی
از قرار گرفتن در وضعیت جنگی برای نخستین بار اعلام شد و تصدیق شد که
هواپیمای ایرباس در خطوط هوایی تجاری بین‌المللی پیش‌بینی شده پرواز
می‌کرده و در زمان حادثه در ارتفاع دوازده هزار پایی (بیش از ۳۵۰۰ متر)
قرار داشت و از لحظه پرواز به روند صعودی خود ادامه داده بود. دولت آمریکا
هیچگاه مسئولیت وقوع حادثه را برعهده نگرفت.
ناو وینسنس می‌توانست
با ارسال علائم هشدار دهنده بر روی گیرنده‌های خودکار رادیویی فرمانده
هواپیما را متوجه این امر کند که با او صحبت می‌شود (نه یک هواپیمای دیگر)
اما مقامات آمريکايي فقط به اين مسئله اکتفا کردند که به ايرباس هشدار
داده اند!
** پرده برداري از تناقض گويي هاي آمريكاناخدا
دوم کارلسون، فرمانده سابق ناو سایدز در این مورد معتقد است که ایرباس
ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود می‌فرستاده با سرعتی
کم در حال اوج گرفتن بود و حتی اگر در چنین شرایطی نیز آن را به عنوان یک
جت اف ۱۴ شناسایی می‌کردند باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف ۱۴
می‌توانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند
زیرا هواپیماهای اف ۱۴ ایران مجهز به سلاح‌های هوا به زمین نبودند و اف
۱۴های موجود در پایگاه‌های ششم و نهم شکاری بوشهر و بندرعباس هم، فقط برای
دفاع از نفتکش‌های ایرانی و مقابله با حملات هوایی علیه آن نفکش‌ها به
پرواز درآورده می‌شدند و پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی بعهده گردان‌های
فانتوم اف-۴ بود. اپراتورهای رادار ناو هواپیما بر فورستال نیز هواپیمای
مزبور را به عنوان یک هواپیمای بازرگانی شناسایی کردند. جت‌های جنگنده اف
۱۴ مستقر بر روی ناو فورستال می‌توانستند در صورتی که کاپیتان راجرز
درخواست می‌کرد، با شناسایی چشمی هواپیمای ایرانی از فاصله نزدیک از
غیرنظامی بودن آن اطمینان حاصل کنند.
کاپیتان دیوید کارلسون،
فرماندهٔ ناو سایدز که در زمان حادثه در نزدیکی ناو وینسس قرار داشت، در
سال ۲۰۰۵ در مصاحبه‌ای با دیوید فیسک، نابودی هواپیمای ایرانی به درست
راجرز را «نقطهٔ اوج پرخاشگریِ وحشتناک کاپیتان راجرز دانست که از ۴ هفتهٔ
قبل شروع شده بود». منظور کاپیتان کارلسون، حادثه‌ای بود که در ۲ ژوئن (۱۲
خرداد ۱۳۶۷)، تنها ۴ هفته پیش از نابودی پرواز ۶۵۵ اتفاق افتاد. وي گفت که
در آن حادثه، ناو وینسنس بیش از حد به یک ناوچهٔ ایرانی، که در حال انجام
بازرسی «قانونی» از یک کشتی بود نزدیک شد. ناو وینسنس یک بالگرد را به
فاصلهٔ ۲ تا ۳ مایلی ناوچهٔ ایرانی فرستاد (در صورتی که براساس قانون،
حداقل باید در ۴ مایلی ناو ایرانی قرار می‌گرفت.) و سپس بر چند قایق تندروی
کوچک ایرانی آتش گشود. کاپیتان کارلسون در این باره گفت: «چرا کاپیتان
راجرز بر قایق‌ها آتش گشود؟ او کار هوشمندانه‌ای انجام نداد.» کاپیتان
کارلسون دربارهٔ نیروهای ایرانی درگیر در حاثهٔ ۲ ژوئن گفت: «آنها بسیار
حرفه‌ای عمل می‌کردند و تهدید آمیز نبودند» وي همچنین اضافه کرد:
«سیگنال‌های نیروهای نظامی ایران کاملاً واضح بود و جایی را برای اشتباه
باقی نمی‌گذاشت». وقتی راجرز اعلام می‌کند که می‌خواهد هواپیمای ایرانی را
سرنگون کند کارلسون دوباره مونیتورهای ناوش را بررسی می‌کند و به خدمه‌اش
می‌گوید: «این هواپیما که داره اوج می‌گیره؛ ارتفاعش هم که ۷،۰۰۰ فوته!
معلوم هست راجرز داره چه غلطی می‌کنه؟». اما با این وجود کارلسون با خود
می‌گوید که شاید راجرز اطلاعات بیشتری داشته باشد، بی‌خبر از این که راجرز
به اشتباه فکر کرد که هواپیما در حال شیرجه‌زدن بود.
جان مک‌کین،
سناتور جمهوری‌خواه از ایالت آریزونا و خلبان سابق نیروی دریایی و اسیر
جنگی سابق در ویتنام که عضو کمیسیون تحقیق پیرامون حادثه سرنگون سازی
ایرباس ایرانی نیز بود، عقیده دارد:
ترکیب تکنولوژی پیشرفته و خطای
انسانی تصمیم گیرندگان ! کم‌تجربه، خطرناکترین سناریو ممکن را به وجود
می‌آورد. زیرا بدون در اختیار داشتن توانایی «سیستم اجیس» که ناو وینسنس
دارای آن بود، مسلماً با عواقبی که دچار آن شد، مواجه نمی‌شد.
**اعطاي مدال براي نديده گرفتن حقوق يك ملتدیوید
ایونز، مفسر نظامی شیکاگو تریبیون نیز معتقد است که سیستم شناسایی و هدایت
آتش ناو وینسنس، در آن روز سوم ژوییه، روی کنترل خودکار نبود و خطای
انسانی و قضاوت نادرست موجب سرنگونی ایرباس ایرانی شده و چنانچه کنترل در
حالت اتوماتیک بود، دلیلی برای اشتباه در شناسایی هواپیما وجود نداشت و این
فاجعه انسانی رخ نمی‌داد. به عقیده ایونز، برگزاری یک دادگاه نظامی برای
ناخدا راجرز و عملکرد او در حادثه سرنگون کردن یک جت مسافربری با ۲۹۰
سرنشین بی گناه امری عادلانه محسوب می‌شد، ولی ایالات متحده در مقابل
دیدگان ایرانیان، در پایان خدمت راجرز به وی مدال اعطا کرد و هیچکدام از
خدمه وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند!
** تجلیل از خدمه ناو وینسنستمام
سربازان ناو جنگی وینسنس پس از این حادثه، به‌خاطر تکمیل سفر خود به یک
منطقهٔ جنگی مدال مبارزه دریافت کردند. مدال نیروی دریایی آمریکا اغلب به
کارهای قهرمانی و یا خدمات شایسته داده می‌شود. مدال مبارزه به کسانی داده
می‌شد که می‌توانستند با «سرعت و دقت آتش بگشایند».با این وجود، روزنامهٔ
واشینگتن پست در مقاله‌ای در سال ۱۹۹۰ نوشت که مدالی که به خدمهٔ ناو
وینسنس داده شد به خاطر سفرهایشان از سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ و همچنین
برخوردهای آنها با قایق‌های تندروی جنگی ایرانی بود.
در سال ۱۹۹۰
ویل راجرز مدال لژیون لیاقت را از دستان جورج هربرت واکر بوش، رئیس جمهور
وقت آمریکا، به‌خاطر «رفتار بسیار شایسته و انجام خدمات برجسته بین تاریخ
آوریل ۱۹۸۷ تا مه ۱۹۸۹ به عنوان افسر فرماندهٔ ناو وینسنس دریافت می‌کند».
راجرز در حالی مدال لیاقت را دریافت می‌کرد که در مراسم تجلیلش هیچ
اشاره‌ای به سرنگون کردن پرواز ۶۵۵ ایران ایر نشد. مدال لژیون لیاقت اغلب
به افسران عالی‌رتبه‌ای داده می‌شود که بتوانند مأموریت‌هایشان (به ویژه
مأموریت‌های دشوار) را با موفقیت بگذرانند ویا از آخرین سفرشان پیش از
بازنشستگی بازگردند.
**قطعنامه 616 شورای امنیتجمهوری
اسلامی ایران روز ۱۴ تیر ۱۳۶۷ طی نامه‌ای به رئیس شورای امنیت خواستار
تشکیل جلسه فوری شورا برای رسیدگی به موضوع شد. ۲۵ تیر ۱۳۶۷ مطابق با ۱۶
ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی شورا تشکیل جلسه داد. از سوی جمهوری اسلامی ایران ولایتی
وزیر امور خارجه وقت ایران و از جانب امریکا جرج بوش معاون وقت رئیس
جمهوری در جلسه حضور داشتند. قطعنامه ۶۱۶ شورای امنیت پس ازاستماع سخنان
ولایتی و جرج بوش درجلسه شماره ۳۸۳۱ خود در تاریخ ۳۰ ژوئیه ۱۹۸۸
۲۹/۴/۱۳۶۷طرح قطعنامه‌ای پیشنهادی را تصویب کرد كه متن قطعنامه به شرح زیر
است:
شورای امنیت، با بررسی نامه مورخه ۵ ژوئیه ۱۹۸۸ جانشین نماینده
دائم جمهوری اسلامی ایران خطاب به رئیس شورای امنیت و با استماع بیانات
نماینده جمهوری اسلامی ایران و سخنان نماینده‌ایالات متحده آمریکا با ابراز
تاسف عمیق از این که یک هواپیمای غیرنظامی ایران ایر در پرواز برنامه ریزی
شده بین‌المللی ۶۵۵، در پرواز بر فراز تنگه هرمز به وسیله موشک شلیک شده
از ناو جنگی ایالات متحده آمریکا (وینسنس) منهدم گردیده‌است بر ضرورت تبیین
حقایق سانحه با بازرسی بی‌طرفانه در منطقه خلیج فارس تأکید داشته و
اظهارات خود را به شرح زیر اعلام کرد:
1- تأسف عمیق خود را از ساقط
کردن هواپیمای غیرنظامی ایران به وسیله موشکی که از یک ناو جنگی آمریکا
شلیک شده و تسلیت عمیق خود را به خاطر از دست رفتن غم‌انگیز جان انسانهای
بی‌گناه ابراز می‌دارد.
2- همدردی صمیمانه خود را به خانواده‌های قربانیان سانحه غم‌انگیز و دولت‌ها و کشورهای آنان اعلام می‌دارد.
3-
از تصمیم سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری در پاسخ به درخواست جمهوری
اسلامی ایران مبنی بر ایجاد گروه تحقیق برای بررسی تمام حقایق موجود همچنین
از اعلام ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تصمیمشان
برای همکاری با بررسی سازمان هواپیمایی کشوری استقبال می‌کند.
4- از
تمامی اعضای کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو، درخواست می‌کند که در همه شرایط،
مقررات و رویه‌های سلامت هوانوردی کشوری به ویژه ضمائم آن کنوانسیون به
منظور جلوگیری از چنین پیشامدهایی را دقیقاً مراعات نمایند.
6-
لزوم اجرای فوری و کامل قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت، شورا را به عنوان تنها
مبنای حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار، منازعه میان ایران و عراق
ابراز و پشتیبانی خود را از دبیر کل برای اجرای این قطعنامه اعلام و خود را
ملزم به همکاری با دبیر کل برای تسریع در اجرای طرح اجرایی او کند.
بر
اساس اين گزارش؛ جمهوری اسلامی ایران علاوه بر شورای امنیت و شورای
ایکائو، شکایت خود را در دیوان بین المللی دادگستری لاهه نیز مطرح کرد اما
هنوز دولتمردان آمريكا هيچ غرامتي به كشورمان پرداخت نكرده اند. سالها از
اين جنايت مي گذرد بدون اين كه حتي در سالروز اين فاجعه ابراز تاسفي از سوي
مقامات آمريكايي اعلام شود!