به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران گرگان این بنا به دستور «قابوس بن وشمگیر» ملقب به «شمس المعالی» از پادشاهان مشهور دوره آل زیار در سال 397 ه.ق/1006 میلادی ساخته شده است. وی دانشمند، هنرمند، ادیب و نویسنده ای زبردست و توانا و حامی نویسندگان، شعرا، هنرمندان و دانشمندان عصر خود بوده که از آن میان می توان به «ابوریحان بیرونی» و «بوعلي سينا» اشاره نمود.
مصالح اصلی بنا از آجر(معمولي و ريشه دار در بام) و گچ است. بدنه خارجي مدور و داراي10ترك(مانند ستاره ده پر) است که به فواصل مساوي از يكديگر قرار دارند. ارتفاع پی 82/9 متر، بدنه 971/36 متر و ارتفاع گنبد مخروطی از لبه آبچکان 87/15 متر است که در مجموع، ارتفاع بنا از پی تا سقف 66/62 متر است. محيط درونی گنبد 144/30 مترمربع و محيط بیرونی آن 288/60 متر مربع است و در قسمت شرقی گنبد مخروطی، روزنه ای به ارتفاع 20/1 متر تعبیه شده است که نور از این طریق به بنا می تابد. ورودی بنا در سمت شرقی دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری در معماری اسلامی ایران بوده است. كتيبه هاي گنبد قابوس با خط کوفی بنایی(معقلی) در عین سادگی کاملاً خوانا و برجسته هستند که در دو ردیف در بدنه بنا در قاب های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده اند. کتیبه ها از ضلع شرقی ورودی بنا شروع شده و متن آن ها در هريك از قاب ها به شرح زير است:
1. بسم الله الرّحمن الرّحيم- 2. هذا القصر العالي- 3. للامير شمس المعالي- 4. الامير ابن الامير- 5. قابوس بن وشمگير- 6. امر ببنائه في حياته- 7. سنه سبع و تسعين- 8. و ثلثمائه قمريه- 9. و سنه خمس و سبعين- 10. و ثلثمائه شمسيه.
متن کتیبه برگردان به فارسی
1. به نام خداوند بخشنده مهربان- 2. این است کاخ باشکوه- 3. امیر شمس المعالی- 4. امیر پسر امیر- 5. قابوس فرزند وُشمگیر- 6. فرمان داد به ساخت آن در زندگی خویش- 7. سال نود و هفت- 8. سیصد قمری- 9. و سال هفتاد و پنج- 10. سیصد(خورشیدی)
متن کتیبه ها نشان می دهد که بنا در زمان قابوس بن وشمگير ساخته شده که تاریخ آن نیز سال 397 هجری قمری و سال 375 شمسی یزدگردی آورده شده است که برابر با 385 هجری شمسی و 1007/1006 ميلادی است.
این بنا به شماره 86 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
سابقه پیگیری جهت ثبت
با عنایت به اهمیت چشمگیر گنبد قابوس به عنوان یکی از شاهکارهای کم نظیر فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی، سازمان میراث فرهنگی و اداره میراث فرهنگی وقت در منطقه گرگان و دشت مصمم گردید مقدمات ثبت جهانی این اثر مهم را فراهم آورد. در این راستا در سال 1379 پیشنهاد ثبت جهانی گنبد قابوس ارائه گردید و از همان سال اقدامات و فعالیت های لازم جهت تکمیل پرونده ثبتی آن آغاز شد. تا این که در سال 1389 پرونده مذکور تکمیل و به سازمان فرهنگی- آموزشی یونسکو تحویل گردید که خوشبختانه مورد پذیرش این نهاد بین المللی قرار گرفت.
در ادامه در شهریور سال 1390، بنای گنبدقابوس از سوی کارشناسان ایکوموس(شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی) بازدید میدانی و از فعالیت های صورت گرفته جهت ثبت بنا بازبینی های لازم صورت گرفت.
در همین رابطه گفتنی است جلسه سازمان یونسکو در تیرماه 91 جلسه عمومی یونسکو برگزار خواهد شد که امیدواریم گنبد قابوس در فهرست آثار جهانی تصویب و ثبت شود.
در هیمن راستا چند معضل شهری توسط کارشناسان ایکوموس گوشزد گردید که به عنوان موانع ثبت بنا می بایستی رفع می شد که اقدامات ذیل انجام شد:
1- تخریب بناهای واقع در حریم گنبد قابوس
2- تهیه پلان مدیریت شهری شامل نقشه های طرح تفصیلی شهر گنبد و جانمایی حریم و ضوابط گنبد قابوس در نقشه طرح تفصیلی شهر گنبد قابوس
3- کوتاه سازی و تعدیل دکل های مخابراتی در محدوده حریم منظری گنبد قابوس
شایان ذکر است با همکاری و تعامل مسوولیت ارشد استان و شهرستان از جمله استاندار محترم و تعامل دستگاه های اجرایی به ویژه فرمانداری گنبدکاووس- شهرداری و شورای اسلامی شهر گنبدکاووس- اداره تربیت بدنی شهرستان گنبدکاووس- اداره توزیع برق شهرستان گنبدکاووس- اداره آموزش و پرورش شهرستان گنبدکاووس- و... روند آماده سازی، اجرای ضوابط و تعدیل فضای ساخت و سازهای صورت گرفته در گذشته، و... فضای مطلوب برای ساماندهی شهری پیرامون گنبد قابوس فراهم شده است. هم چنین از محل اعتبارات ملی و استانی نیز مرکز پایش پایگاه گنبد قابوس و موزه فرش گنبد کاووس در جوار گنبد قابوس راه اندازی گردید.
چشم انداز آینده:
1- با ثبت جهانی این اثر مهم ایرانی، اعتبار مضاعفی در عرصه جهانی برای کشور، استان و شهرستان فراهم شده و زمینه برای جذب هرچه بیشتر توریستها و گردشگران داخلی و خارجی ایجاد می شود.
2- در توسعه و ارتقای سطح فرهنگی استان و شهر گنبدکاووس تأثیرگذاری جدی خواهد داشت.
3- زمینه معرفی گنبد قابوس به عنوان شاخص برج های آرامگاهی و یادمان در جهان فراهم می شود.
4- یک بار دیگر زمینه معرفی هرچه بیشتر هنر و فرهنگ ایرانی در سطح جهان ایجاد می شود.
گفتنی است، برج گنبد قابوس روز گذشته (10 تیر) در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید./س