هرشب با قرآن/ سوره ای که بین بنده و پروردگار تقسیم شد

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ(1) اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ(2) اَلرَّحْمنِ الرَّحیمِ(3) مَالِکِ یَوْمِ الدّینِ(4) اِیّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعِینُ(5 اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ(6) صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضّآلّینَ(7)

به نام خداوند بخشنده مهربان (1) حمد و سپاس تنها خدای راست که پروردگار جهان‌هاست (2) خدایی که بخشنده و مهربان است (3) پادشاه روز جزاست(4) ما تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم (5) ما را به راه راست هدایت فرما (6) راه ایشان که بر آن‌ها انعام فرمودی نه راه آنان که بر ایشان خشم کردی و نه راه آنان که به ضلالت درافتادند(7)



* این سوره را فاتحه‌الکتاب خوانده‌اند از آنکه گویی دروازه ورود به ساحت کتاب الهی است.

* این سوره بین بنده و پروردگار تقسیم شده، بدین معنی که بخشی از آن از زبان پروردگار است که گویی خود اوست که خطاب به بندگانش می‌فرماید:«حمد و ستایش هر چه هست به پروردگار عالمیان تعلق دارد که بسیار بخشنده و مهربان است و پادشاه روز جزاست» و بخش دیگر از زبان بندگان است که گویی در محضر آفریدگار خویش ایستاده‌اند و مستقیماً با او خطاب می‌کنند که: معبود و معشوق ما تویی و ما جز تو در زندگی یاری نمی‌جوییم.

* بنا بر روایات معتبر امیر مؤمنان علی (ع) فرموده است که هر چه در قرآن است در سوره حمد مندرج است و آنچه در سوره حمد مندرج آمده همه در بسم الله درج است و همه محتوای بسم الله در بای بسم الله جمع شده است و من نقطه آن با هستم. حافظ گوید:


* رحمان و رحیم مهم‌ترین دو صفت پروردگار است که رحمتی عام و رحمتی خاص دارد و آثار این دو رحمت در سراسر آفرینش هویداست. رحمان یکی از نام‌های خداست اما رحیم از اوصاف اوست که از اوصاف آدمیان هم تواند بود اگر بدان مقام راه یابند.

* یکی از سنت‌های دیرین و عادات شیرین در فرهنگ پارسی چه پیش از اسلام و چه پس از آن این بوده که کارها را با نام و یاد خدا آغاز کنند و معنای ژرف این سنت آن است که نظامی فرمود:


* «الحمدلله» عبارت رایجی در زبان فارسی است که در هنگام رضایت از وضع موجود بر زبان آورده می‌شود. اغلب آدمیان به حمد و سپاس زبانی بسنده می‌کنند اما از آثار این حمد و سپاس در رفتارشان نشانی دیده نمی‌شود. آنکه به راستی حمدلله می‌گوید اولاً نعمت‌هایش را از جانب خدای رحمان می‌بیند و به آن‌ها مغرور نمی‌شود، ثانیاً می‌کوشد تا دریابد آن نعمت به چه قصدی به او ارزانی شده و باید در چه راهی صرف شود و ثالثاً شادی و نشاطی برای خدمت به خلق در او پیدا می‌شود؛ و حکیمان گفته‌اند: دستی که خدمتی می‌کند خوش‌تر از لبی است که ذکر می‌گوید.

* عبادت حقیقی ما رفتن به صراط مستقیم است که آن عمل صالح و خدمت به خلق خواهد بود و لذا سعدی گفته است:


و مقصود این است که حقیقت عبادت سر اطاعت پیش فرمان الهی نهادن است در هر کار، در کوچه و بازار و در اداره و مدرسه و... . هرکجا آدمی حق را دید و در پیش او سجده برد و از میان حق و باطل، حق را -هر چند به زیان او بود- برگزید آنجا رکوع و سجود حقیقی رخ داده است و پر واضح است که در این معنی نفی صورت نماز نیست که آن مذکِّر و یاد آورنده است.