به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ارومیه؛
تپه باستانی حسنلو به همراه مهمترین اثر مکشوفه آن یعنی جام "زرین حسنلو" با قدمتی بیش از هشت هزار سال قبل از میلاد مسیح در نقده استان آذربایجان غربی نمادی از تاریخ کهن ایران اسلامی است که مهیای استقبال از مسافران نوروزی است.
این تپه باستانی در میان جلگه ای سرسبز و خرم که به نام "سلدوز" معروف است در کنار دهکده ای به همین نام قرار دارد.
دهکده حسنلو را چند روستای دیگر مانند نگینی در بر گرفته‌اند و تپه‌های باستانی زیادی در خصوص تپه حسنلو را فراگرفته‌است و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدنهای دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و هم دوره تمدن حسنلو به وجود آمده‌اند.
وجود تپه‌های باستانی دیگر حکایت از این دارد که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و ارتباط داشته‌اند که از جمله این تپه‌ها می‌توان به تپه باستانی پسدلی، حاج فیروز، تابیه، عقرب تپه، تپه کوییک، میرآباد، ساخسی تپه، نظام آباد و محمدشاه که به فاصله‌های مختلف از یکدیگر و به فاصله دو کیلومتر تا شعاع 15 کیلومتر از تپه حسنلو قرار گرفته‌اند.
تپه حسنلو تپه بزرگ و مدوری به قطر تقریبی 285 تا 250 متر و ارتفاع 20 متر از سطح رودخانه "گدار" است، این تپه بین دو دهکده امین‌لو و حسنلو از طرف مغرب و مشرق قرار گرفته است.
ساکنان اولیه تپه حسنلو احتمالا قوم مناعی بوده‌اند که تمدن بس وسیع و درخشانی از خود به یادگار گذاشته‌اند و از اشیای مکشوفه در این تپه چنین به نظر می‌رسد که آثار مفرغی آنها کاملا قابل مقایسه با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم کاسی است و شاید قرابتی بین این دو قوم موجود باشد از قوم مناعی و محل سکونت آنها که سرزمین‌های جنوبی دریاچه ارومیه بوده، یادی در تورات شده و قوم مناعی را قوم "مان" هم گفته‌اند.
سکونت مردمان 10 دوره تاریخ تمدن ایران در تپه حسنلو
بر اساس داده‌های باستان‌شناسی این تپه در 10 دوره مورد سکونت قرار گرفته و ضخامت لایه‌های هر دوره معلوم است که دوره دهم که قدیمی‌ترین دوره سکونت حسنلو به حساب می‌آید، مربوط به هزاره ششم تا هزاره سوم قبل از میلاد است و این دوران از دوره ابتدایی سنگی آغاز و تا دوره باستانی، مادها و دوره اسلامی ادامه می‌یابد.
دورتا دور قلعه را دیواری به قطر سه متر و ارتفاع هفت متر فرا گرفته بوده و در سراسر این دیوار برج‌های مربع شکلی به فاصله‌های 30 متر از یکدیگر و به ابعاد 10 متر در 10 ساخته شده بود و ارتفاع برج‌ها به درستی معلوم نیست.
با احتساب هر 30 متر یک برج، تقریبا محل هفت برج در روی دیوار دفاعی قلعه روشن می‌شود و طرز قرار گرفتن برج‌ها در میان دیوارها طوری بوده که سه متر از طول برج داخل دیوار و پنج متر آن خارج دیوار و دو متر آن در سوی دیگر دیوار (داخل قلعه) قرار داشته و از این برج‌ها برای حفاظت قلعه استفاده می‌شده است.
در جانب ورودی حیاط، مجموعه‌ای از بناهایی مانند تالار بزرگ یا معبد و تعدادی اتاق‌های متصل و مربوط به هم قرار داشته و در این میان معبد بیش از دیگر بناها قابل توجه است این پرستشگاه یا معبد دارای سقف و ستون‌های چوبی بود و بیش از 30 متر طول و بیش از پنج متر عرض داشته است.
در دژ حسنلو، اتاق‌هایی نیز به انبار و آشپزخانه و اسلحه‌خانه اختصاص داشته است از اسلحه‌خانه که معلوم نشده کارگاه اسلحه‌سازی یا محل نگهداری جنگ‌افزار بود، مقدار زیادی شمشیر و سه نیزه آهنی کشف شده است.
در اطراف غربی حیاط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک وجود داشته و جام زرین حسنلو در یکی از اتاق‌های همین قسمت کشف شده است.
بناهای شمالی حیاط مرکزی گویای جایگاه ویژه زنان و کنیزان بوده است چون در این قسمت مقدار زیادی جعبه‌های ویژه نگهداری وسایل آرایشی چون سرمه دان و وسمه دان استخوانی یافت شده است.
از تپه باستانی حسنلو در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۸ طی حفاری‌های باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه‌های ایران باستان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می‌شود.
در سال 1336 کاوش علمی و تخصصی تپه باستانی حسنلو را هیئت حفاری و کاوش مشترک ایرانی -آمریکایی آغاز کرد و در این حفاری و کاوش، از خرابه ها شهر، دژی از زیر خاک بیرون آمد که به عقیده باستان شناسان متعلق به قوم "ماننا" است.دیوارهای این بناها و منازل و معابد آن با پایه های سنگی ساخته شده و در بالای آنها از آجرهای بزرگی به طول،40 عرض 23 سانتیمتر و ضخامت 14 سانتیمتر استفاده شده است. در قسمت حفاری شده این تپه، ویرانه های شهر یا دژی دیده می شود که از دو بخش عمده تشکیل شده است.
تپه باستانی حسنلو یکی از مهمترین اماکن باستانی و تاریخی ایران و جهان به شمار می رود و باستان شناسان ایرانی و خارجی قدمت آن را حدود 800 تا 1400 سال قبل از میلاد تخمین زده اند. حدس دیگر آن است که آثار مربوط به ویرانه های تپه حسنلو در 700 یا 650 سال قبل از میلاد به آتش کشیده شده است.
جام زرین باستانی ترین اثر حیاتی در سلدوز
مهمترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه ای در جهان و باستان شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است. وزن این جام 950 گرم، بلندای آن 21 سانتیمتر، قطر آن 25 سانتیمتر و محیط لبه آن 61 سانتیمتر است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.
این جام اثر کاملا خیره کننده ای است، زیرا بیش از حد ظریف کاری داشته و فاقد ترکیب مجلل است.
قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود 800 سال قبل از میلاد مسیح است، بر روی بدنه این جام معروف، نقش های بسیاری حک شده است که احتمالا داستان حماسی را روایت می کنند.
علاوه بر تپه تاریخی حسنلوی نقده در آذربایجان غربی تپه های تاریخی فراوانی وجود دارد که هریک روایت گر تاریخ تمدن هزاران ساله کشور است.
تپه حاجی فیروز
تپه حاجی فیروز در بخش شرقی دره "سلدوز" و تقریباً در دو کیلومتری جنوب شرقی تپه حسنلو قرار دارد، حفاری های این تپه 16 لایه استقرار و 11 مرحله ساختمان سازی را مشخص می کند.
بر طبق این حفاری ها، واحدهای ساختمان های هزاره ششم ق.م حاجی فیروز به صورت واحدهایی مستقل از یک دیگر بنا شده بودند.
واحدهای ساختمانی دارای اتاق های نشیمن، محل آماده سازی غذا و پخت و پز، انبارک های غذا و آذوقه و خمره های ذخیره بود. اجساد کودکان را هم معمولا در زیر کف این قسمت دفن می کردند. دیوارها را معمولا از چینه و در بعضی موارد از خشت هایی که بدون قالب بود، می ساختند، سطوح دیوارها را گاهی با مخلوطی از کاهگل و گچ اندود کرده بودند. روی قسمتی از دیوار یکی از منازل اثر رنگ قرمز مشاهده شد. کف بعضی از اتاق های نشیمن را هم با محلول گل آجری قرمز کرده باشند.
سفال های منقوش حاجی فیروز را می توان یکی از عناصر فرهنگی مشخصه دوره حاجی فیروز محسوب کرد. نقاشی روی سطح خارجی ظرف صورت می گرفت و به ندرت نمونه هایی دیده شده است که سطح داخلی ظرف را نیز با نقاشی تزیین کرده بودند.
عناصر نقشی عبارت بودند از: انواع نقوش هندسی و خطی مانند جناقی ها، زیگزاگ ها، مثلث های سرو ته، نقوش درختی و نقطه چین ها.
تپه دالما
تپه تاریخی دالما در جنوب غربی دریاچه ارومیه و در چند صد متری روستای "دالما" قرار دارد. در این تپه شش لایه استقراری مشخص شده است که تاریخ آنها مربوط به هزاره های پنجم و چهارم ق . م است. معماری تنها در لایه طبقاتی چهارم و پنجم تپه به دست آمد که به صورت بناهای مجرد و در اطراف یک حیاط ساخته شده بودند و در ساخت آنها از چینه و ملاط بسیار نازک گلی بهره گرفته شده بود.
تمامی سفال های به دست آمده از تپه دالما دست ساز و اکثرا منقوش است. از دیگر آثار به دست آمده از این تپه می توان به دسته هاون سنگی، سردوک های سفالی، اشیای استخوانی و ... اشاره کرد.
تپه اهرنجان
تپه اهرنجان در دشت سلماس، در شمال غرب دریاچه ارومیه قرار دارد. براساس اطلاعات موجود، علاوه بر قطعات سفال های دوره نو سنگی، تعدادی مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگی، تیغه های ابسیدین، انواع سردوک ها و ادوات ساخته شده از استخوان حیوانات نیز از سطح این تپه جمع آوری شده است. سفال های منقوش اهرنجان را با عناصر هندسی تزیین کرده اند.
بیشتر ظروف اهرنجان را انواع کاسه های ساده و سبو تشکیل می دهند. بعضی از کاسه های اهرنجان دارای لوله کوتاهی در زیر لبه هستند که شبیه آن ها تاکنون در هیچ محل باستانی دیده نشده است.
گوی تپه
گوی تپه در حدود شش کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه و در دره ای به همین نام واقع شده است. ابعاد تپه 455 متر در جهت شمال به جنوب و 600 متر در جهت غرب به شرق و ارتفاع آن 24.5متر است. یکی از آثار به دست آمده از این تپه، صفحه مفرغی منقش به تصویر "گیلگمش" – پهلوان حماسی بابلی – است. در این نقش گیلگمش میان دایره ای دو گاو وحشی را گرفته و آن ها را بلند کرده است. این شیء به سده هشتم ق. م تعلق دارد.
اثر دیگر مهری استوانه ای شکل است که در عمق هشت متری پیدا شده و نقش مایه هایی از خدایان بابلی را بر خود دارد و احتمالاً متعلق به حدود دو هزار ق. م است. این اثر تاریخی در حال حاضر در موزه هنرهای زیبای مترو پولیتن نیویورک نگهداری می شود.
در حفاری علمی این تپه در سال 1948 م هفت طبقه را که به ترتیب از پایین به بالا نام گذاری شده اند مشخص شده است.
طبقه زیرین آن مربوط به هزاره چهارم ق.م است. آثاری از هزاره های سوم، دوم و اول ق . م نیز در این تپه قابل مشاهده است. بناهای ساخته شده در تپه ساده است و از گل و بعضاً از خشت خام برای ساختن دیوارها استفاده شده است.
تپه هفتوان
این تپه یکی از بزرگ ترین تپه های منطقه است و در 15 کیلومتری شمال غربی دریاچه ارومیه، در وسط جلگه حاصلخیز سلماس قرار گرفته است. این تپه از هزاره سوم ق. م تا دوره ساسانی، هشت دوره فرهنگی را در بر می گیرد و دارای آثار معماری از خشت خام و سنگ است.
در این تپه سفال های منقوش نیز به دست آمده است. هشت دوره فرهنگی این تپه از بالا به پایین عبارت اند از اشیاء و آثار مربوط به دوره های ساسانی، هخامنشی، اورارتو، دوره آهن، آهن، هزاره دوم ق . م طبقه مربوط به آغاز دوره شهر نشینی در اطراف دریاچه ارومیه (هزاره سوم ق . م) و آخرین طبقه مربوط به هزاره چهارم ق. م است.
تپه کردلر
تپه باستانی کردلر یکی دیگر از تپه‌های باستانی ارومیه است که در 25 کیلومتری شرق ارومیه و در مجاورت روستای کردلر قرار گرفته است، فاصله تپه از جاده ارومیه به دریا حدود یک کیلومتر است، بقای آثار تاریخی تپه کردلر بر روی تپه نسبتاُ مرتفعی که در غرب روستا قرار گرفته واقع شده است و در اثر عملیات حفاری باستان‌شناسان مقداری از بقایای آثار معماری مدفون از زیر خاک‌های آن بیرون آورده شده است.
قدمت این بقایا مربوط به هزاره اول تا چهارم قبل از میلاد است و از آثار به دست آمده مشهود است که این مجموعه محل استقرار و زندگی عده‌ای از مردمان جهان باستان بوده که به صورت ساده مورد استفاده و سکونت بود چون به خاطر نوع مصالح به کار رفته در ساختمان مجموعه که بیشتر آن دیوار چینه‌ای و از خشت خام انتخاب شده است و طی گذشت زمان، آسیب دیده و به صورت مخروبه درآمده است.
تپه باستانی قلایچی
این تپه تاریخی در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان قرار دارد . این مجموعه به دوره حکومتی مانا متعلق است .
علاوه بر موارد فوق تپه‌های تاریخی دیگری از جمله تپه للهام، تپه ساعتلو، تپه انگنه، تپه بزوه، تپه ربط، تپه هنگروان، تپه سه گرد، تپه سبزعلی، تپه توپوزآباد، تپه بخشی قلعه، تپه بیات، تپه بالانج، تپه سمباتان، تپه نرگی، تپه خان بابا، تپه ثمرتو، تپه قلاع، تپه ژاژآباد، تپه خلیل‌آباد، بغاتپه، تپه گنج چین، تپه خانقاه سرخ، تپه قزقلعه، تپه علی‌خان، شربت تپه، ساری تپه، تپه حیدرلو، تپه شهرستانک، کول تپه، تپه ریحان آباد، تپه براشان، تپه میرشکارلو، تپه گویجه لو، تپه چندرلو، تپه اوصالو، تپه علی بیگلو، تپه زیویه، تپه محمودآباد، تپه موانا، تپه هلاکو و تپه نادر وجود دارد./س