به گزارش خبرنگار بخش تئاتر باشگاه خبرنگاران، هنر تعزیه یکی از سنت های نمایشی قدیمی است که در ایران سابقه و پیشنه ای طولانی دارد.
تعزیه هنری است که با هر مناسبتی به خصوص عاشورا درکوچه و خیابان ها اجرا می شده است، تاریخ پیدایش هنر تعزیه به طور دقیق مشخص نیست برخی زمان پیدایش آن را به پیش از اسلام و برخی به پس از اسلام و قصه عاشورا و امام حسین (ع) می دانند.
سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران آل علی (ع) در عراق، ایران و برخی مناطق شیعه نشین دیگر انجام می گرفت.
تعزیه در لغت به معنای سوگواری برپا داشتن عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر به صبرو پرسیدن از خویشان مرده است ولی در اصطلاح به گونه ای از نمایش سنتی- مذهبی منظوم گفته می شود که در آن عده ای اهل ذوق و کار آشنا در مناسبت های مذهبی و بیشتر در جریان سوگواری های ماه محرم، برای با شکوه تر نشان دادن آن مراسم و یا به نیت آمرزیده شدن مردگان، آرزوی بهره مندی از شفاعت اولیای خدا به روز رستاخیز، بازیافت تندرستی، و یا برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اولیا به ویژه اهل بیت پیامبر (ع) با رعایت آداب و رسوم و تمهیدات خاص و نیز بهره گیری از ابرازها و نواها و گاه نقوش زنده برخی از موضوعات مذهبی و تاریخی مربوط به اهل بیت به ویژه واقعه کربلا را پیش چشم بینندگان باز آفرینند.
هنر تعزیه و اجرای آن در سال 1311 با ممنوع شدن تظاهرات مذهبی، توقیف شد و به همین دلیل در آن زمان رو به فراموشی رفت تعزیه یا شبیه خوانی در اصل نمایشی برپایه قصه ها و روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام و به خصوص وقایع محرم سال 61 هجری در کربلا برای امام حسین (ع) و خاندانش است.
ابتدا دسته هایی وجود داشتندکه از برابر تماشاچیان در کوچه و بازار می گذشتند و با سینه زدن، زنجیر زدن و کوبیدن سنج و نظایر آن و حمل نشانه ها و علم ها و نیز هم آوازی و هم سرایی در خواندن نوحه، ماجرای کربلا را به مردم یادآوری می کردند.
در مرحله بعد آوازها کم تر شد و تعزیه با نشانه های بیشتر و وارد شدن واقعه خوانان ماجرای کربلا راه خود را ادامه داد که پس از آن بازیگران وارد آن شدند.
در اواخردوره صفویه، تعزیه تحول نهایی خود را طی کرده و به شکلی که می شناسیم در آمد، به دلیل حفظ حرمت، فقط مردان در این دسته ها، حضور می یافتند و نقش زنان را جوانان کم سال بازی می کردند در ابتدای دوره قاجاریه تعزیه به دلیل حمایت شاهان و طبقه مرفه خرید بازرگان و سیاسی دامنه دار تر شد.
بعدها این نمایش ها در نمایش خانه های موقت به نام "تکیه" و "حسینیه" اجرا شدند تاریخ دقیق ساختمان یکی از این تکیه های ثابت یعنی "تکیه نوروز خان" دراوایل سال های سلطنت فتحعلی شاه است.
در نخستین مراحل تعزیه، بسیاری از نقالان مذهبی و غیر مذهبی به بازی در آن پرداختند به این ترتیب تعزیه از مایه و سبک نقالی تاثیر گرفت این هنر در دوره ناصر الدین شاه قاجار به اوج شکوه خود رسید ساختمان صدور "تکیه دولت" در 4 طبقه مجلل ترین نمایش نامه های تعزیه بوده است.
همچنین تکیه شاهی، تکیه ولی خان، سپهسالار، تکیه قورخانه، تکیه سرچشمه، تکیه عزت الدوله و تکیه چهل تن از دیگر تکیه های معروف برای اجرای تعزیه بوده است.
تعزیه در دوران محمد علی شاه و احمد شاه به دلیل دگرگونی های اجتماعی و سیاسی از حمایت اشراف محروم گشت.
یکی از ارزش های نمایش تعزیه آوازهای آن است در این آوازها، قطعه ها و مقام های موسیقی نیز جریان داشت وبا موضوع و اشخاص مطابقت می کرد.
دسته های نوازنده موسیقی در هیئت های هفت و یا هشت نفری قرار میگرفتند و در آن از سازهایی چون شیپور، نی، قره نی، طبل، دهل، کرنا و سنج استفاده می شد. آوازهای دشتی و شوشتری، بیشترین کاربرد ار در آوازهای مذهبی وتعزیه دارند.
درکنار تعزیه هایی که در مناطق مرکزی و قسمتی از پایتخت اجرا می شود تعزیه در فارس، گیلان، مازندران، آذربایجان، لرستان، خراسان، کرمانشاه، بوشهر بوسیله آوازهای محلی همراهی می شود.
هم اکنون پژوهشگرانی چون داود فتحعلی بیگی، محمد حسین ناصر بخت و عظیم موسوی در راستای پژوهش حفظ تعزیه و اجرای آن تلاش بسیاری می کنند ودفاتر تعزیه های متفاوت که از گذشته به یادگار مانده است از سوی داود فتحعلی بیگی گردآوری و منتشر شده است.
گفتنی است، در خصوص هنر تعزیه بسیاری از صاحب نظران و درام نویسان مطرح دنیا در مقاله ها و رساله های مختلف سخن های زیادی رانده اند و این شیوه نمایش را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند./مح