به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران زاهدان، شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30 هزار و 200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط 591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلومتری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است.
این شهرستان از شمال به شهرستان‌های خاش، از شرق به سراوان، از جنوب به شهرستان‌های سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است.
از مهمترین ارتفاعات این شهرستان به رشته کوه‌های بزمان با قله آتشفشانی نیمه فعال آن می‌توان اشاره کرد که با ارتفاع 3 هزار و 497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان، مرتفع‌ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌رود.
کوه خضر نیز از مهمترین قله‌های رشته کوه‌های بزمان است.
آب و هوای این شهرستان به واسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی‌های متنوع آن است ولی عموماً دارای آب و هوای گرم و خشک و گاهی شرجی بوده که تحت تاثیر بادهای موسمی منطقه قرار دارد. متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان دو درجه سانتیگراد بالای صفر است.
* منابع آبی
شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر شهرستان‌های استان از نظر آب‌های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان، رودخانه‌های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور است که از ارتفاعات کارواندر سرچشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می‌ریزد.
* پیشینه تاریخی
نام اولیه و کهن ایرانشهر پره، پهره و معرب آن فهره است که با توجه به متون مورخان ایرانی و غیر ایرانی باستان به این ناحیه گدروزیا یا بلوچستان جنوبی اطلاق می‌شده است. مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد کرده‌اند.
نام کنونی ایرانشهر از قدیم‌الایام به عنوان یکی از کانون‌های استقرار بشر تاکنون مطرح بوده است به گونه‌ای که در تمامی نقاط این شهرستان می‌توان شواهد متعددی از آثار سکونت بشر یافت کرد.
سایت‌های باستانی همچون بمپور، چاه حسینی، خوراب، اسپیدژ، سعید آباد، دامن و .... از این جمله‌اند. ایرانشهر در دوره‌های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه‌ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسانیان ) و شمار فراوانی قلعه از دوره اسلامی همچون بمپور، ابتر، ناصری، دامن و... گواه بر این مدعاست.
بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه به عنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می‌کرده است به طوری که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می‌شده است اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر به عنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه‌ای عظیم در آن، بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد کرده و گسترش می‌یابد.
* مردم شناسی
دین اکثریت قاطع مردم ایرانشهر، اسلام و با گرایش‌های مذهبی اهل سنت و شیعه بوده، زبان مردم ایرانشهر در بلوچستان بلوچی است که در مناطق مختلف بلوچستان با گویش‌های مختلف و متفاوت رواج دارد این زبان همانند زبان‌های رایج گیلکی و کردی ریشه زبان پهلوی میانه دارد.
عمده‌ترین شیوه‌های معیشتی مردمان ایرانشهر کشاورزی، دامداری، تجارت و صیادی و صنایع دستی است.
عشایر بلوچ درصد بالایی از ساکنان مناطق روستایی و غیر شهری شهرستان ایرانشهر را تشکیل می‌دهند که عمدتاً در سیاه چادرها (گدام) و کپرهای ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگی می‌کنند و عمده معیشت این خانوارها از طریق نگهداری دام به ویژه بز است.
* اعیاد
از مهمترین اعیاد آنها اعیاد مذهبی غدیر، قربان و فطر به همراه مناسبت‌های دیگری همچون مبعث پیامبر (ص)، نیمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار است.
* شعر و موسیقی محلی
موسیقی ایرانشهر طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است، سازه‌هایی مثل قیچک، رباب، بنجو، تمبورک و دهلک و سازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده است. دهل و سرنا از دیگر سازهای رایج به ویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور است. از انواع موسیقی در شهرستان می‌توان موسیقی‌های رزمی، مجلسی و عرفانی و حماسی را نام برد.
از استادان و هنرمندان بنام ایرانشهر می‌توان از استاد شیر محمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینارزهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادربخش آبسالان شاعر معاصر نام برد.
* بازی‌های محلی
تنوع و تعدد بازی‌های سنتی در بلوچستان گسترده است برخی از این بازی‌ها عبارتند از تلکی، هپت سنگ، هدکان رو، لکرشانکی، سرسره بازی و ... .
* پوشاک
پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و درعین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان است. عموماً پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلند و شلوار گشاد و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بر دور سر است. پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخش‌هایی از سر آستین، سر پاچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیباترین نقش‌های بومی و محلی رنگارنگ، سوزن دوزی شده و تزیین کرده‌اند. رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت است.
* صنایع دستی و هنرهای سنتی
در بلوچستان در کنار زندگی متداول روزمره، دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته‌ها و دست بافته‌های زیبایی را خلق می‌کنند که برای استفاده خود و فروش به نقاط دیگر صادر می‌شود. سوزن دوزی، تکه دوزی، بلوچی دوزی، گلیم، حصیر، سبد، زیورآلات سنتی و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان است.
* سوزن دوزی
شاخص‌ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی است. این هنر که از هنرهای پر سابقه و اصیل این منطقه است عبارت از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ‌های رنگی بر روی قطعه‌ای پارچه است. سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه‌ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می‌شود.
* سفالگری
با توجه به پژوهش‌های باستان شناسی انجام یافته در سایت‌های مهم باستانی، این شهرستان سابقه تولید و استفاده از ظروف سفالی به 7000 سال قبل باز می‌گردد. از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می‌توان به سایت‌های باستانی چاه حسینی، خوراب، بمپور، دامن، اسپیدژ و چگردو و ... اشاره کرد که در آن مجموعه‌ای متنوع از ده‌ها هزار بقایای ریز سفالی با فرم‌های گوناگون همچون کاسه، خمره، سبو، پیاله و کوزه و... با خمیره‌های نخودی، قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد. نقش مایه عمده سفال‌های بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و... تشکیل می‌دهند.
* حصیربافی
از دیگر هنرهای دستی ایرانشهر می‌توان به حصیربافی (بوریا بافی و پرده بافی) اشاره کرد، مواد اولیه حصیر از نوعی درخت وحشی خرما به نام داز که در کنار رودخانه‌ها می‌روید، تهیه می‌شود. از محصولات عمده آن می‌توان به زیرانداز سجاده، پرده و سبد و... اشاره کرد.
* ساختمان بیت مقام معظم رهبری
بنای یاد شده متعلق به آقای پرویز فاضلی بوده که در خیابان ولایت کوچه 18 واقع شده است. ملک مذکور در زمان رژیم ستمشاهی پذیرای مقام معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بوده که معظم له دوران تبعید را در آنجا سپری کرده است. این مکان در سال 70 از سوی صاحب آن به عنوان یاد بودی از اقامت رهبر انقلاب به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده است.
* جاذبه های طبیعی
در شهرستان ایرانشهر، 9 چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که معروف‌ترین آنها چشمه آبگرم بزمان است.
این چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 کیلومتری شمال غربی ایرانشهر واقع شده است. چشمه آبگرم از شکاف سنگها بیرون می‌آید و علت گرمی آب، فعالیت‌های آتشفشان است که دمای آب 5/35 درجه است.
* رودخانه دامن
رودخانه زیبای دامن که از مجاورت روستایی به همین نام می‌گذرد که از دیگر مواهب طبیعی بکر منطقه بلوچستان به شمار می‌رود که مناظری بدیع و دلپذیر از ترکیب نخلستانهای صبور و سرافراز و شالیزار خرم و پر بار را یکجا پدید آورده است.
* سایر جاذبه‌های گردشگری شهرستان ایرانشهر:
بازار ایرانشهر:
مثل دیگر بازارهای بلوچستان بوده جذاب و دیدنی است، در این بازار انواع صنایع دستی بلوچستان مانند سکه دوزی، بلوچی دوزی، قالی و گلیم ، حصیر، سبد، جواهرات، سفال، میوه‌های گرمسیری و انواع و اقسام مصنوعات خارجی عرضه می‌شود.
دره رودخانه سرباز: دره سرباز یک منطقه ییلاقی و زیبا است که شالیزارها و نخلستانهای آن در کنار هم قرار دارند. همچنین تمساح پوزه کوتاه که یک گونه نادر از حیات وحش است در این رودخانه زندگی می‌کند./س