آشنایی با دانشگاه تهران

به گزارش سرويس علمي،‌ پزشكي باشگاه خبرنگاران؛ این دانشگاه در میان موسسات و سازمان‌های وابسته به آموزش‌عالی کشور از هر حیث و از هر نظر از جایگاهی رفیع بهره‌مند است.

در واقع اگر متغیرهایی چون سابقه و قدمت، تدریس استادان بنام و بلند مرتبه، تحصیل دانشجویان ممتاز، کثرت دانشجویان، استادان و کارکنان، ارزش مدارک‌تحصیلی در کشور و خارج از آن، پیوند و تعامل با دستگاه‌های اجرایی و موسسات و شرکت‌های صنعتی، اداری، اجرایی و...، داشتن کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها غنی و مجهز، تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها و موسسات پیوسته و وابسته، واقع شدن در پایتخت و در مرکز شهر و... را از معیارهای تعیین اعتبار و اهمیت یک دانشگاه برشماریم، بی‌گمان دانشگاه تهران را باید معتبرترین و مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور دانست. بی‌جهت نیست که از این دانشگاه با تعبیر دانشگاه مادر و نماد آموزش‌عالی یاد شده است.

اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی در ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه، نخستین بار با تاسیس دارالفنون در 1230 ه.ش به همت میرزا تقی‌خان امیرکبیر عملی گردید. دارالفنون گرچه توسعه نیافت اما تجربه مغتنمی پیش روی کسانی که در آرزوی آشنایی ایرانیان با دانش‌های جدید و پیشرفت‌های اروپائیان در صنعت، اقتصاد، سیاست و... بوده اند، قرار داد.

با عطف به این تجربه در 1307 ه.ش پروفسور دکتر محمود حسابی پیشنهاد راه‌اندازی مرکزی جامع همه یا اغلب دانش‌ها را با وزیر وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، در میان نهاد.

در بهمن ماه سال 1312 شمسی، جلسه هیات دولت وقت تشکیل و در آن در موضوع آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابینه، عمارات و کاخهای زیبای آن سخن به میان آمد. مرحوم فروغی که در آن روز ریاست وزراء را برعهد داشت از یک سو و دیگر وزیران از سوی دیگر زبان به تحسین و تمجید شهر گشودند و برخی از آنان برای جلب رضایت شاه در این مقال، عنان از کف بدادند.

اما در این میان مرحوم علی اصغر حکمت کفیل وزارت معارف بی‌آنکه پیشرفت‌های پایتخت را نادیده انگارد با لحنی محتاطانه چنین گفت: البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست ولی تنها نقص آشکار آن اینست که انیورسته ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند.

این سخنان ارزشمند تاثیر خود را بر جای نهاد و بی‌درنگ مقبول همگان افتاد از این رو آنان با تخصیص بودجه اولیهای به میزان 250.000 تومان به وزارت معارف اجازه دادند تا زمین مناسبی برای تاسیس دانشگاه بیابد و ساختمان آن را در اسرع وقت پدید آورد. علی اصغر حکمت بی درنگ دست به کار شد و جستجو برای مکان یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیره دست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغاز کرد.

آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغها و زمینهای فراوان آن روز اطراف تهران باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدن. در همین حال بر خلاف امروز که یافتن زمین مناسب در شهر تهران برای ایجاد دانشگاهی عظیم تقریباً ناممکن است، در آن روزها زمینهای فراوانی وجود داشت که صاحبان آنها نه تنها در فروش آنها امساکی نداشتند بلکه برای واگذار به چنین مؤسساتی که مسلماً سود کلانی هم بدنبال داشت، سر و دست می شکستند.

از همین رو بود که گروهی از مالکین اراضی بهجت آباد با سوء استفاده هایی نظر وزیر مالیه وقت را جلب کرده بودند که زمینهای آنها را برای تاسیس دانشگاه خریداری نماید. در حالیکه به نظر موسیو گدار عرصه آن زمینها تنگ و موقعیت آنها سیل گیر بود و برای تاسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبود. با این همه مرحوم داور رجحان در جلسه هیات دولت به سختی برخرید اراضی بهجت آباد پای فشرد و نظر بیشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجام دولتیان، بهجت آباد را برگزیدند.

در همین حال که علی اصغر حکمت دل‌شکسته و ناامید ناظر ماجرا بود، رضاشاه وارد شد و پس از اطلاع از موضوع با قلدری خاص خود اوضاع را برهم زد و گفت: باغ جلالیه را برگزینید. بهجت آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن کم و اراضی آن سیل گیر است. دولتیان در برابر این سخنان قاطع، زبان در کام کشیدند و احدی دم برنیاورد.

باغ‌ جلالیه در شمال تهران آنروز ما بین قریه امیرآباد و خندق شمالی تهران قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهن‌سال مثمر و غیرمثمر بود، در حدود 1300.ق در واپسین سالهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار به فرمان شاهزاده ای به نام جلال‌الدوله بنا یافته و در آن روز در مالکیت تاجری ترک به نام حاج رحیم آقای اتحادیه تبریزی بود.

به هر حال باغ جلالیه از قرار متری 5 ریال و جمعاً به مبلغ 100.000 تومان از این تاجر خریداری شد و موسیو گدار به سرعت مامور تعیین حدود، نرده گذاری، طراحی و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. در همین حال پانزدهم بهمن ماه 1313. ش لوح یادبود تاسیس دانشگاه با حضور مقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است در دل خاک به امانت گذاشته شد.

*آغاز عملیات ساختمانی

ساختمان ادبیات و علوم انسانی

طراحی پردیس دانشگاه را نیز همان معمار فرانسوی بر عهده گرفت. وی نخست طرح خیابانهای اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تایید در پانزدهم بهمن 1313، عملیات اجرایی با کاشت نهال‌های درختان سایه‌گستر و با شکوه چنار در کنار خیابان‌ها آغاز شد. اکنون آن نهال‌های نحیف عمری به درازای دانشگاه یافته و آنان نیز 70 ساله شده‌اند.

تاسیس دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین مقارن افتاده بود این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب زمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران، تاکنون، همواره افراد شایسته و شخصیت‌های برجسته و چهره‌های صاحب نامی در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته‌اند که در اینجا با صرف نظر از اسامی فعالان کنونی در عرصه‌های سیاست، اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره می‌شود.

استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، استاد علی‌اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یدا.. سحابی، شهید دکتر محمدمفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی، دکتر احمد حامی و...

پردیس دانشگاه تهران که از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پورسینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان‌های قدس و 16 آذر محدود است در سال 1313 ه.ش در مساحتی به وسعت 21 هکتار تاسیس شد. در این مجموعه ساختمان دانشکده‌های:

هنرهای زیبا، ادبیات و علوم انسانی، علوم، فنی، حقوق و علوم سیاسی، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و ساختمان کتابخانه‌مرکزی (که از مهم‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمار می‌آید ) و مسجد دانشگاه واقع شده است.

سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویی، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست، جغرافیا، و... نیز در خیابان‌های اطراف دانشگاه قرار دارند. و دانشکده‌های علوم اجتماعی، علوم تربیتی، کوی دانشگاه، اقتصاد، الهیات و معارف اسلامی به ترتیب در امیرآباد شمالی و خیابان مطهری واقع شده اند.

هم‌چنانکه شماری دیگر از دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه تهران در بیرون از تهران در شهرهای قم‌، کرج‌، پاکدشت، ساری ، چوکا و نشتارود واقع شده اند.

در سال1370ه.ش دانشکده‌های: پزشکی، دندان پزشکی و داروسازی از دانشگاه تهران جدا شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.

مرکزیت علمی و آموزشی دانشگاه تهران و گستره و اهمیت آن موجب شده تا اطراف این دانشگاه بویژه خیابان‌های انقلاب و 16 آذر و خیابان‌های منشعب از آنها به بازار اصلی خریدو فروش کتاب تبدیل شود، چنانکه می‌توان گفت که خیابان انقلاب از مهم‌ترین بازارهای کتاب در سراسر ایران به شمار می‌رود.

هم اکنون شمار اعضای هیات علمی دانشگاه تهران حدود 1500 و کارکنان اداری آن بالغ بر 3500 تن است. این دانشگاه از طریق آزمون سراسری در 111 رشته کارشناسی، 177 رشته کارشناسی ارشد و از طریق آزمون داخلی در 156 رشته دکتری دانشجو می‌پذیرد. ظرفیت آموزشی دانشگاه حدود 32000 دانشجو است. همچنین اکنون 340 دانشجوی خارجی در دانشگاه تهران در حال تحصیل اند.

نشان رسمی دانشگاه‌تهران، آرمی به قدمت تاریخ ایران

نقشی که امروز به عنوان نشان رسمی دانشگاه تهران انتخاب شده، از نقوش تاریخی کشور است که سابقه ممتدی در آثار صنعتی داشته و مقام شامخی در فرهنگ ایران باستان حائز اهمیت بوده است.

آرم یا بهتر بگوییم نشان دانشگاه تهران که توسط دکتر محسن مقدم، استاد فقید دانشکده هنرهای زیبا طراحی شده است، برداشت وتقلیدی است از نقشی که به صورت گچ بری شده در محوطه‌های دوران ساسانی، نقش برجسته‌ها و نقوش مهرهای این دوره دیده شده است و دراین مورد بویژه تقلیدی است از پلاک گچ بری شده مکشوفه از شهر ساسانی تیسفون.

نقوشی که به عنوان نشان از آنها یادکردیم و به ظاهر به صورت داغ احشام در بین طوایف مسکون در ایران مورد استفاده بوده است، همانی است که در شکل مغولی تمغا بدان آشنائیم و کلاً این اشکال به عنوان نشان مالکیت بود بر هر چیزی که صاحب آن بودند. در دوران ساسانی این نشان‌ها در نقش برجسته‌ها، سکه‌ها و ظروف نقره به عنوان نشان‌های خانوادگی به کار رفته‌اند. از آنجا که در ایجاد این نشان‌ها از حروف خط پهلوی ساسانی نیز استفاده شده طبیعت یک منوگرام را هم گرفته‌اند.

آرم دانشگاه تهران از نقش گچ‌بری شده مکشوفه از تیسفون گرفته شده است که نمونه منشاء آن در کاخ ساسانی مشکوفه از دامغان در دست است. هم در این مورد و هم در موارد مشابه آن در مهرهای ساسانی، نشان‌ها عموماً در میان دو بال تزئینی (که می‌تواند بال عقاب باشد) قرار داده شده‌اند که کاربرد آن را در دیگر نقوش این دوره و شکل تاج‌های ساسانی مخصوصاً در اواخر این دوره شاهد هستیم. در شاهنامه فردوسی نیز این گونه تاج‌ها با عنوان تاج‌های دوپر یاد شده است.نشان رسمی دانشگاه‌تهران

در مورد پلاک به دست آمده از تیسفون، نقش میان بال‌ها از ترکیب حروف خط این دوره (پهلوی ساسانی) ساخته شده است و عده ای سعی در خواندن و توجیه این نشان ها کرده اند. در مورد تیسفون نقش مورد بحث به صورت « افزوت » (امرود) به معنای فراوانی و افزونی و نیز به صورت «ایلان» (ایران) نیز به صورت «او» برای کلمه اورمزد به معنای اهورا مزدا و یا صرفاً اسم هرمزه و هرمز خوانده شده است. استفاده دو کلمه دانشگاه تهران به شیوه نشان های دوران ساسانی (که از ترکیب حروف تشکیل می شود) در میان بال های تزئینی بر این اساس بوده است. حاشیه تزئینی که از دوایر ریز تشکیل شده نیز دوران هخامنشی به عنوان یک عامل تزئینی مخصوصاً در سکه‌ها به کار می رفته و در دوران ساسانی نیز در سکه ها، مهرها و گچ بری مورد استفاده داشته است.

بنابه‌گفته دکتر مظفر بختیار، استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، در نشان دانشگاه در زمان ریاست جهانشاه صالح تغییراتی داده شد، نشان اصلی، مانند آرم بیشتر دانشگاه‌های غربی، داخل قابی به شکل سپر رومی قرار گرفت و عنوان دانشگاه تهران به خط لاتین و نیز شعار میاسای ز آموختن یک زمان برآن اضافه شد. شکل جدید علاوه بر اینکه هیچگونه تناسبی با نقش های اصیل ایرانی نداشت، اهداف و فعالیت های گسترده دانشگاه را در شعار «آموختن» منحصر کرده یود که بار رسالت مهم تربیتی، پرورشی و انسان ساز دانشگاه مغایرت داشت؛ در حدود سال 1350 نیز در شکل اصلی نشان دانشگاه تغییراتی گرافیکی اعمال شد و مدتی هم با آن شکل به کار رفت، ولی به منظور حفظ اصالت نشان قدیم، مجدداً همان نشان به کار برده شده که هنوز هم پا بر جاست.

سردر دانشگاه تهران، سمبل علم و معرفت

بی‌شک ارزش بین‌المللی دانشگاه تهران، شهرت جهانی سردر اصلی آن را نیز به ارمغان آورده است. این بنای تاریخی، علاوه بر این که در سطح ملی سمبل تمام نمای علم، دانش، معرفت و نماد زندگی شیرین دانشجویی در زیر سقف مرکز نمادین علمی کشور (دانشگاه تهران) است، در خارج از ایران نیز معرف یک دانشگاه نامدار در سطح خاورمیانه است. با یک بررسی گذرا می‌توان ادعا کرد که از میان معروف‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌های دنیا، دانشگاه تهران تنها دانشگاهی است که از طریق یک بنای فرهنگی سمبلیک با مهندسی پیچیده، پیام‌های ویژه معنوی، علمی و فرهنگی را به مخاطبان خود القا می کند.

برخی بر این عقیده اند که طرح سردر دانشگاه، الهام گرفته از تصویر خیالی دوپرنده‌ای است که بال‌هایشان را برای اوج گرفتن و برخاستن از زمین، باز کرده‌اند. علم و دانش به دو بال تشبیه شده اند که ورود به دانشگاه با آن دو ممکن است و خروج از دانشگاه نیز با تقویت این بال‌ها موجب صعود افراد بر فراز اجتماع خود و پاسداری از آن می‌شود.

عده‌ای دیگر آن را به عنوان کتابی که به صورت باز در مقابل دیدگان گذارده شده باشد می‌دانند که بیانگر ارزش مطالعه و تحقیق است. اما از تاریخچه و نحوه ساخت این سردر اطلاعات و اسناد کاملی به دست نیامده است.

بنابر قولی در سال‌های 46-45 به دستور ریاست وقت دانشگاه طرحی در میان دانشجویان و طراحان مختلف به مسابقه گذاشته شد. از میان طرح‌های رسیده طرح دانشجویی به نام کوروش فرزامی (از دانشکده هنرهای زیبا) به عنوان طرح برتر برگزیده شد. کار اجرای طرح، ابتدا به یک شرکت پیمانکار سوئیسی واگذار شد که به دلیل نواقص مربوط به مراحل قالب بندی از ادامه کار توسط این شرکت ممانعت شد و یک شرکت پیمانکاری ایران به نام شرکت آرمه اجرای طرح را به عهده گرفته و به اتمام رساند.

بنابر آخرین صورت‌حساب و وضعیت شرکت آرمه هزینه اجرای طرح مبلغ 24 هزار و500 تومان بوده است. اگر چه تاریخ ساخت سردر را در سال های 46-45 می‌دانند، اما تا سال 1348 هیچ سندی در خصوص آن در آرشیو دانشگاه مشاهده نشده است. در نشریه شماره 2 هنر معماری (تیر، مرداد، شهریور1348) عکس‌هایی از سردر دانشگاه تهران به چاپ رسیده است در ذیل آن نام طراح و محاسب سردر آورده شده است (این منبع نیز طراح را که کوروش فرزامی و محاسب آن را سیمون سرکیسیان ذکر کرده است). علاوه بر این در کتابچه راهنمای دانشگاه تهران (1351) نیز عکس سردر چاپ شده است.

مدیران دانشگاه

تا سال 1321 ه.ش دانشگاه تهران توسط وزیر فرهنگ مدیریت می‌شد. از آن تاریخ به بعد مدیریت دانشگاه بصورت مستقل و زیر نظر وزارت فرهنگ در آمد. اسامی مدیران دانشگاه از ابتدا تاکنون به شرح زیر می‌باشد:

1. دکتر علی اصغر حکمت
2. دکتر اسمعیل مرآت
3. دکتر عیسی صدیق علم
4. سید محمد تدین
5. دکتر مصطفی عدل
6. دکتر علی اکبر سیاسی
7. دکتر منوچهر اقبال
8. دکتر احمد فرهاد معتمد
9. دکتر جهانشاه صالح
10. دکتر پروفسور فضل ا... رضا
11. دکتر علی نقی عالیخانی
12. دکتر هوشنگ نهاوندی
13. دکتر احمد هوشنگ شریفی
14. دکتر قاسم معتمدی
15. دکتر عبد الله شیبانی
16. دکتر محمد ملکی
17. دکتر حسن عارفی
18. دکتر علی مهدی زاده شهری
19. دکتر ابوالقاسم گرجی
20. دکتر عباس شیبانی
21. دکتر بهمن یزدی صمدی
22.دکتر محمد فرهادی
23. مهندس اسماعیل اوینی
24. دکتر حسین فروتن
25. دکتر محمد رحیمیان
26. دکتر غلامعلی افروز
27. دکتر محمد رضا عارف
28. دکتر سید منصور خلیلی عراقی
29. دکتر رضا فرجی دانا
30. آیت ا... عباسعلی عمید زنجانی
31.دکتر فرهاد رهبر

وقایع تاریخی

افتخارات عظیم و با شکوه تاریخ تمدن و فرهنگ ایران زمین، بیانگر وجود مراکز دانش، معارف، مطالعه و تحقیق در انواع علوم بوده است. مراکزی همچون: مدرسه نصیبین و مدرسه جندی شاپور، در ایالت خوزستان که در سال 530 میلادی، به فرمان خسروانوشیروان تاسیس یافت و تا زمان عباسیان دوام داشت، دلیلی بر این مدعاست. همچنین اندیشمندان دوره اسلامی، همچون، ابن‌سینا، رازی، بیرونی و... در ارتقای تفکر و تعالی مدارج سیر و سلوک جامعه بشری، در سطح جهان شناخته شده هستند.

از دوران صفویه، انتقال اصول معارف جدید از اروپا آغاز شد، تا اینکه اولین مدرسه جدید در سال 1212 ه.ش در ارومیه آغاز به کار کرد. همچنین، در سال 1230ه. ش اولین مدرسه دولتی بنام ((دارالفنون )) با رشته های مهندسی، دواسازی، طب و جراحی، توپخانه، پیاده نظام، سواره نظام ومعدن شناسی تاسیس شد. دارالفنون، با تغییراتی، دارالمعلمین مرکزی نام گرفت (سال 1296). دارای دو سطح مقدماتی و عالی بود. سطح مقدماتی، برای تربیت دبیران مدارس ابتدایی و سطح عالی جهت تربیت دبیران مدارس دبیرستان فعالیت می‌نمودند.

این دو، بعدها دانشسرای مقدماتی و دانشسرای عالی را تشکیل دادند(سال 1312)، البته مدارس دیگری به موازات این مدارس، بوجود آمده بودند. به عنوان مثال: مدرسه سیاسی، مدرسه طب، مدرسه فلاحت و.... در سال 1312ه.ش فکر تاسیس مرکزی که جامع همه یا اغلب مدارس عالیه باشد عملی شد، و قانون تاسیس دانشگاه در 8 خرداد سال 1313، از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.

شایان ذکر است که همزمان با آغاز عملیات ساختمانی و ایجاد فضاهای کالبدی دانشگاه کوشش برای تدوین سازمان و تشکیلات منظم آن که تنها در قالب ارائه و تصویب لایحه ای قانونی امکان پذیر بود؛ آغاز شد. از همین رو بود که کمیسیونی از رجال نامی و برجسته آنروز تشکیل شد تا بدین مهم بپردازد طرفه آنکه اعضاء کمیسیون مزبور هر کدام عصاره و دست پرورده مکاتب و نظام های فکری و فرهنگی گوناگون اعم از نمایندگان مکاتب سنتی و مدرن بودند. آنچه به عنوان پیش نویس لایحه عرضه کردند، براستی برآیندی از سنت‌های علمی و آموزشی کهن ایرانی از جندی شاپور گرفته تا دارالفنون از یک سو و مدارس نوین و مدرن اروپایی از دیگر سو بود. نظری بر اسامی اعضاء آن کمیسیون که نامشان ذیلا آمده است گواه این سخن است:

1. حاج سید نصرالله تقوی، استاد مدرسه سپهسالار
2. بدیع الزمان فروزانفر، دانش‌آموخته حوزه‌های علمی خراسان
3. غلامحسین رهنما، استاد ریاضیات دارالفنون
4. میرزا علی اکبر دهخدا، رئیس مدرسه حقوق
5. دکتر عیسی صدیق، دانش آموخته دانشگاه‌های اروپا و آمریکا
6.دکتر رضازاده شفق، دانش آموخته دانشگاه برلین
7. دکتر امیراعلم، فارغ التحصیل دانش پزشکی از لیون فرانسه
8. دکتر لقمان الدوله ادهم، رئیس مدرسه طب و دانش آموخته اونیورسته پاریس
9. دکتر علی اکبر سیاسی، فارغ التحصیل دانشگاه پاریس و رئیس تعلیمات عالیه آنروز
10. میرزا محمدعلی خان گرگانی، رئیس وقت اداره بازنشستگی و از مدیران کاردان و نام آشنا در مسائل اداری و سازمانی
11. علی اصغر حکمت، کفیل وزارت معارف

این استوانه‌های علمی و اداری پس از چند ماه مطالعه، تبادل نظر و بررسی، لایحه قانونی تاسیس دانشگاه را در اسفند 1312 به مجلس شورای ملی پیشنهاد کردند و پس از 2 ماه بررسی و مطالعه در کمیسیون معارف پارلمان سرانجام قانون تاسیس دانشگاه تهران در هشتم خرداد 1313 از تصویب مجلس شورای ملی گذشت و برگی زرین در تاریخ تاسیس نهادهای آموزشی در ایران ورق خورد و اینبار قانون مزبور سرآغاز تاسیس نهادهای نوین آموزشی در تاریخ این مرز و بوم شد.

اینک نظری بر برخی مواد آن قانون: قانون تاسیس دانشگاه تهران مشتمل بر 21 ماده است که تشکیلات دانشگاه، دانشکده‌ها، سازمان اداری، مدیریت و شوراهای عالی و چگونگی استخدام کادر آموزشی و اداری آنرا در بر می‌گیرد.
در ماده اول این قانون آمده است که: مجلش شورای ملی به وزارت معارف اجازه می‌دهد موسسه ای به نام دانشگاه برای تعلیم علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در تهران تاسیس نماید.
در ماده دوم قانون مزبور از شعب و تشکیلات داخلی دانشگاه سخنی به میان آمده است. بر اساس این ماده: دانشگاه دارای شعب ذیل است که هر یک از آنها به دانشکده موسوم خواهد بود.

1. دانشکده علوم معقول و منقول
2. دانشکده علوم طبیعی و ریاضی
3. دانشکده ادبیات، فلسفه و علوم تربیتی
4. دانشکده طب و شعب و فروع آن
5. دانشکده حقوق و علوم سیاسی
6. دانشکده فنی و علوم مهندسی

با این حال قانون هشتم خرداد، توسعه دانشگاه را در رشته‌ها و فروع جدید و متناسب با زمان وزارت شمس‌الدین امیر علایی در وزارت کشاورزی نخستین مدرسه‌عالی فلاحت که ریشه در عهد مظفرالدین شاه قاجار داشت، به دانشگاه تهران ملحق شد.

این مدرسه که در قالب باغی وسیع در کرج قرار داشت به همراه لابراتوار و کتابخانه و چاپخانه ضمیمه دانشگاه تهران گردید و با وجود آنکه اکنون پس از 70 سال رشته های مرتبط با پزشکی از دانشگاه تهران منفک و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ملحق شده است.

دانشگاه تهران با داشتن 17 دانشکده، 2 مجتمع آموزش عالی، 4 مرکز یا موسسه آموزشی - پژوهشی، 14 موسسه تحقیقاتی و 3 موسسه خدماتی اطلاع رسانی همچنان بزرگترین و وسیع‌ترین دانشگاه ایران و به راستی مادر دانشگاه‌های این سرزمین و نماد آموزشی عالی کشور است.

وقایع نگار تاریخی:

15 بهمن 1313 - افتتاح دانشگاه تهران با شش دانشکده طب ، فنی ،علوم ، علوم معقول و منقول ، ادبیات و حقوق.
14 اسفند 1313 - انتصاب دکتر علی اصغر حکمت به ریاست دانشگاه
25 اسفند 1313 - تشکیل اولین جلسه شورای دانشگاه
1314- اولین دوره پذیرش دانشجو برای 5 دانشکده حقوق ، پزشکی ، فنی ، علوم و ادبیات با 886دانشجو
1315 - اعتصاب دانشجوان دانشکده فنی در اعتراض به کمبود وسایل آزمایشگاهی و استاد
12 مرداد 1317 - انتصاب دکتر اسماعیل مرات به ریاست دانشگاه
30 شهریور 1320 - انتصاب دکتر عیسی صدیق به ریاست دانشگاه
13 آذر 1320 - انتصاب دکتر سید محمد تدین به ریاست دانشگاه
18 اسفند 1320 - انتصاب دکتر مصطفی عدل به ریاست دانشگاه
18 مرداد 1321 - انتصاب دکتر علی اکبر سیاسی به ریاست دانشگاه
بهمن 1324 - تظاهرات دانشجویان دانشکده علوم و سرکوب آن توسط نیروی پلیس
1324 - واگذاری کوی به دانشگاه تهران
1324 - الحاق دانشکده کشاورزی به دانشگاه تهران
1324 - الحاق دانشکده دامپزشکی به دانشگاه تهران
دی 1325 - اعتصاب دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به مسایل آموزشی
1325 - ایجاد چاپخانه دانشگاه
خرداد 1327- راهپیمایی دانشجویان دانشکده حقوق در اعتراض به انتخاب عبدالحسین هژیر به نخست‌وزیری، درگیری با پلیس
15بهمن 1327 - تیراندازی به شاه در دانشکده حقوق
1328 - تبدیل هنرکده به دانشکده هنرهای زیبا
29 آذر 1328 - تشکیل سازمان موقت دانشجویان کوی دانشگاه
26 اردیبهشت 1329 - تشکیل سازمان دانشجویان دانشگاه تهران
16 مهر 1332 - تظاهرات بیش از 2000 تن از دانشجویان در دانشگاه تهران و خیابان‌های اطراف در حمایت از دکتر مصدق و اعتراض به رژیم کودتا
16 آذر 1332 - ادامه تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران و شهادت سه دانشجوی دانشکده فنی (روز دانشجو)
18 آذر 1332 - تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به ورود نیکسون رئیس جمهوری آمریکا و بزرگداشت خاطره شهدای دانشجو
18 دی 1333- انتصاب دکتر منوچهر اقبال به ریاست دانشگاه
1334 - تاسیس مؤسسه علوم اداری
1335 - تاسیس مؤسسه ژئوفیزیک
3اردیبهشت 1336 - انتصاب دکتر فرهاد معتمد به ریاست دانشگاه
1336 - تغییر نظام آموزشی به نظام واحدی در دانشگاه
1336 - تغییر بخش ، قسمت و کرسی آموزشی به گروه آموزشی
1336 - تاسیس مؤسسه لغت نامه دهخدا
1336 - تاسیس مؤسسه جغرافیا
1337 - تاسیس مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه
1337 - تاسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی
1338 - تاسیس مؤسسه باستان شناسی
1339 - تاسیس مؤسسه تحقیقاتی اقتصادی
14 اسفند 1339 - تظاهرات دانشجویان در دانشگاه تهران و حمله به دکتر اقبال رئیس دانشکده پزشکی و آتش‌زدن ماشین وی
1341 - تاسیس مؤسسه روان‌شناسی
1342 - ایجاد مرکز بهداشت دانشگاه
1342 - تاسیس دانشکده اقتصاد
21 فروردین 1342 - اعتصاب غذای دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به جو کشتار وسرکوب در دانشگاه
21 فروردین 1342 - دیدار دانشجویان دانشگاه تهران با امام خمینی (ره ) در قم پس از آزادی ایشان
18 اردیبهشت 1342 - انتصاب دکتر جهانشاه صالح به ریاست دانشگاه
1343 - ایجاد شورای تحقیقات علمی
1343 - تاسیس مؤسسه آمار و انفورماتیک (از مهر ماه 1382 به مرکز انفورماتیک تغییر نام‌یافت)
1343 - تاسیس دانشکده علوم اداری
1343 - تاسیس دانشکده علوم تربیتی
1344 - تاسیس مرکز مطالعات عالی بین‌المللی
1345 - تاسیس دانشکده بهداشت
1345 - تاسیس دانشکده جنگل داری (منابع طبیعی)
22 مهر ماه 1345 - گشایش مسجد دانشگاه تهران
1345 - تاسیس مؤسسه علوم جزایی
1345 - تاسیس مؤسسه آب شناسی
بهمن 1345 - اعتصاب دانشجویان دانشگاه تهران موسوم به اعتصاب شهریه
دی 1346 - تظاهرات گسترده دانشجویان در اعتراض به مناسبت شهادت جهان پهلوان تختی
1346 - افتتاح راکتور اتمی
1346 - راه اندازی و افتتاح دانشکده اقتصاد
29 مرداد 1347 - انتصاب پروفسور فضل ا... رضا به ریاست دانشگاه
28 تیر 1348 - انتصاب دکتر علینقی عالیخانی به ریاست دانشگاه
12 اردیبهشت 1349 - تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران علیه رژیم شاه و صهیونیسم همزمان با برپایی مسابقه فوتبال میان ایران و اسراییل
11 آذر 1349 - تعطیلی دانشگاه تهران پس از چند روز تظاهرات و تحریم کلاس‌ها
11 اردیبهشت 1350 - تظاهرات دانشجویان دانشگاه تهران علیه جشن‌های 2500 ساله که باحمله و دستگیری 20 دانشجو انجامید
تیر 1350 - انتصاب دکترهوشنگ نهاوندی به ریاست دانشگاه
1351 - تاسیس دانشکده علوم اجتماعی
18 اسفند 1351 - انفجار بمب در دانشگاه تهران
1352 - تاسیس انستیتو الکتروتکنیک
20 مرداد 1352 - دستگیری 30 تن از دانشجویان در جریان حمله مزدوران ساواک به دانشگاه تهران
23 مرداد 1352 - حمله شبانه ساواک، شهربانی و گارد دانشگاه به کوی دانشگاه و دستگیری حدود400 دانشجو
12 آبان 1352 - اعتصاب دانشجویان دانشکده فنی در اعتراض به جدا نمودن گروه‌های مختلف آموزشی
1353 - تاسیس مؤسسه حقوق تطبیقی
13 آبان 1353 - اعتصاب و تظاهرات در دانشگاه تهران و دانشکده کشاورزی کرج به اجبار درقبول تعهد خدمتی
1354 - تاسیس مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی (از خرداد سال 1382 به مرکز تحقیقات بین المللی همزیستی با کویر تغییر نام یافت)
1354 تاسیس مرکز تحقیقات بیوشیمی - بیوفیزیک
1354 - الحاق مجتمع آموزش عالی قم به دانشگاه تهران
تیر 1355 - انتصاب دکتر شریفی به ریاست دانشگاه
1 دی 1355 - حمله تعدادی باتون به دست به دانشجویان دانشکده فنی در محل کتابخانه
15 خرداد 1356 - برپایی تظاهرات در بعد از ظهر روز 15 خرداد به یادبود قیام 15 خرداد در کوی دانشگاه
تیر ماه 1356 - انتصاب دکتر معتمدی به ریاست دانشگاه
1 تیر 1356 - تجمع دانشجویان در محل تریای دانشکده علوم و تظاهرات در محل دانشکده با شعار شریعتی قاتلت را می کشیم
3 تیر 1356 - تظاهرات در محوطه دانشگاه تهران با شعار شریعتی نمرده، شریعتی را کشتند
شهریور 1357 - انتصاب دکتر عبدا... شیبانی به ریاست دانشگاه
13 آبان 1357 - کشتار دانشجویان و دانش آموزان در دانشگاه تهران
16 آذر 1357 - تظاهرات گسترده در اطراف دانشگاه تهران در سالروز 16 آذر
23 آذر 1357 - در نخستین روز از هفته بازگشایی دانشگاه‌ها، دانشگاه تهران با حضور بیش از 100هزار تن از مردم گشوده شد.
22 بهمن 1357 - دانشگاه تهران به صورت مرکز مبارزه و درگیری مسلحانه با رژیم درآمد دراطراف آن سنگربندی صورت گرفت
اسفند 1357 - انتصاب دکتر محمد ملکی به ریاست دانشگاه
1358 - انتصاب دکتر حسن عارفی به ریاست دانشگاه
مهر ماه 1359 - تعطیلی دانشگاه ها به مناسبت انقلاب فرهنگی
مرداد 1360 - انتصاب دکتر علی مهدیزاده شهری به ریاست دانشگاه
مهر 1360 - انتصاب دکتر ابوالقاسم گرجی به ریاست دانشگاه
1361 - انتصاب دکتر عباس شیبانی به ریاست دانشگاه
شهریور 1362 - الحاق مجتمع آموزش عالی ابوریحان به دانشگاه تهران
مهر ماه 1362 - بازگشایی دانشگاه ها بعد از انقلاب فرهنگی
17 آبان 1362 - انتصاب دکتر بهمن یزدی صمدی به ریاست دانشگاه
12 تیر 1364 - انتصاب دکتر محمد فرهادی به ریاست دانشگاه
دی 1364 - انتصاب دکتر حسین فروتن به ریاست دانشگاه
1365-تفکیک دانشکده های علوم پزشکی تحت عنوان دانشگاه علوم پزشکی تهران از دانشگاه
1367 - تاسیس دانشکده تربیت بدنی
1367 - تاسیس دانشکده زبان‌های خارجی
21 مهر ماه 1367 - انتصاب دکتر محمد رحیمیان به ریاست دانشگاه
1368 - تاسیس مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی
مهر 1372 - انتصاب دکتر غلامعلی افروز به ریاست دانشگاه
آبان ماه 1373 - تجمعات دانشجویی در مخالفت با دریافت شهریه در راستای روند خصوصی‌سازی دانشگاه‌ها و مخالفت با ریاست دکتر افروز
23 آذر 1373 - انتصاب دکتر محمدرضا عارف به ریاست دانشگاه
1373 - تاسیس دانشکده محیط زیست
19 مهر 1374 - سخنرانی دکتر سروش در دانشکده فنی و هجوم نیروهای لباس‌شخصی برای ممانعت از این سخنرانی
12 شهریور 1376 - انتصاب دکتر سید منصور خلیلی عراقی به ریاست دانشگاه
2 خرداد 1377 - مراسم نکوداشت دوم خرداد 1376 توسط دانشجویان دانشگاه‌های تهران و باحضور رئیس جمهور حجه‌الاسلام سید محمد خاتمی
17 تیر 1378 - تظاهرات دانشجویان کوی دانشگاه در اعتراض به تعطیلی روزنامه سلام
18 تیر 1378 - حمله نیروهای انتظامی و شبه نظامیان به کوی دانشگاه تهران و دستگیری 300 نفراز دانشجویان برای سرکوب تظاهرات روز قبل
بهار 1379 - دیدار نلسون ماندلا، رئیس کنگره ملی‌آفریقا از دانشگاه تهران
اردیبهشت 1379 - تاسیس کانون بازنشستگان دانشگاه تهران
پاییز 1379 - سخنرانی رئیس مجلس ایتالیا در دانشکده حقوق و علوم سیاسی
دی 1379 - تاسیس مرکز مطالعات حقوق بشر وابسته به دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی
11 اردیبهشت 1380 - تاسیس مرکز مطالعات و تحقیقات زنان وابسته به مرکز امور مشارکت زنان
19 اردیبهشت 1380 - سخنرانی فیدل کاسترو رهبر ملی کوبا در دانشگاه تهران
1380- تاسیس دانشکده جغرافیا به صورت مستقل
23 مهر 1381 - همایش تقدیر از آنه‌ماری شیمل (اسلام شناس برجسته آلمانی)
شهریور 1381 - انتصاب دکتر رضا فرجی دانا به ریاست دانشگاه
20 آبان 1381 - ناآرامی‌های دانشگاه در اعتراض به صدور حکم هاشم آغاجری (استاد دانشگاه)
20 خرداد 1382 - وقایع 20 خرداد کنترل کامل کوی‌دانشگاه توسط نیروی انتظامی
20خرداد 1386 - سخنرانی دانیل اورتگا رییس جمهور نیکاراگوئه، در دانشگاه تهران

جاذبه‌های دانشگاهی

اگر چه ساختمان‌ها و بناهای اولیه دانشگاه تهران به عنوان آثار ملی به ثبت رسیده و از ارزش ملی برخورداراست ولی در میان آنها مراکزی چون باغ نگارستان، موزه مقدم و مسجد دانشگاه از جذابیت بیشتری برخوردارهستند.

باغ نگارستان:

این مجموعه که در زمان فتحعلی شاه قاجار احداث شده است، در سال 1307 به عنوان اولین مدرسه‌عالی و تحت عنوان دارالمعلمین عالی مورد استفاده قرار گرفت. این باغ اینک در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

موزه مقدم:

این موزه، مجموعه ای از گنجینه‌های با ارزش هنری دکتر محسن مقدم، استاد دانشکده هنرهای زیباست که در منزل خویش گردآوری نموده و به دانشگاه تهران اهدا کرده است.

مسجد دانشگاه:

این مکان که از معماری زیبای اسلامی برخوردار است، برای برگزاری نماز و انجام مراسم مذهبی بناشده، و از سال 1345به بهره‌برداری رسیده است./ح