تاريخچه صنعت نفت

به گزارش خبرنگار بازار باشگاه خبرنگاران،صنعت نفت در جهان تاريخي بسيار كهن دارد و قديمي ترين تمدني كه تا به حال شناخته شده در دره هاي نيل، دجله و فرات و در چين بوده است. اسناد تاريخي و كاوشهاي باستان شناسي نشان مي دهد كه مردم مزبور از كهنترين روزگاران نفت را مي شناختند. چهار هزار سال قبل از ميلاد مسيح مردم دجله و فرات قير را به عنوان ملاط ساختمانها به كار ميبردند.در ايران كاوشهاي باستان شناسي معلوم داشته كه ساكنين كشور ما از 5 تا 6 هزار سال پيش قير را به عنوان ملاط در ساختمان و يا براي نصب و بهم چسباندن جواهرات و اندود كردن كشتيها بكار ميبردند.

مدت زمان مديدي، مورد استعمال نفت فقط براي مصارف خانگي و يا به عنوان چرب‌كننده‌ها بود، اما از آغاز قرن شانزدهم ميلادي روز به روز موارد استعمال آن رو به افزايش نهاد تا اينكه در سال 1854 دو نفر داروساز وجود يك فراكسيون سبك قابل اشتعال را در روغن زميني تشخيص دادند و همچنين به كمك تقطير ، مواد ديگري بدست آوردند كه براي ايجاد روشنايي بكار مي‌ رفت. بر اساس اين كار آزمايشگاهي بود كه بعدا دستگاههاي عظيم تصفيه نفت طرح‌ريزي و مورد بهره برداري قرار گرفت. اولين چاه نفت در دنيا در شهر پنسيلوانيا بنام تيستوسوپل امريكا توسط شخصي به نام ادوين دريك در سال 1859 حفر شد. عميقترين چاه در دنيا چاهي در لويزيناي امريكاست كه 6500 متر عمق دارد. در سال 1908 نفت در خاورميانه براي اولين بار در ايران و در شهر مسجد سليمان كشف شد و بعد از آن در ديگر كشورهاي خاور ميانه نفت كشف شد. امروزه بزرگترين منابع نفتي جهان در خاورميانه، ايالات متحده امريكا، آفريقاي شمالي و روسيه است.
تاريخچه استخراج نفت در ايران:

صنعت نفت ايران نيز از سال 1908 پس از هفت سال تفحص مكتشفين و كشف نفت در مسجدسليمان واقع در دامنه جبال زاگرس، پا به عرصه وجود گذاشت.
صنعت نفت به عنوان پيشران اقتصاد كشور داراي جايگاه ويژه اي است كه داشتن نقش اساسي درتحقق اهداف كلان اقتصاد ملي در افق چشم انداز 20 ساله، موتور محركه اقتصاد ملي، پيشبرد ديپلماسي اقتصادي جمهوري اسلامي ايران و تضمين امنيت ملي كشور از طريق توسعه همكاري ها و تعاملات منطقه اي و بين المللي از ان جمله است. ضمن آنكه سهم 28 درصدي در توليد ناخالص داخلي كشور، سهم 84 در‌صدي از در‌آمد ارزي كشور، سهم بيش از 95 در‌صدي در تامين انرژي اوليه مورد نيازكشور غيرقابل انكار است.

صنعت نفت يكي از اصلي ترين مزيت هاي اقتصاد ايران به شمار مي رود به طوريكه بخش عمده اي از بودجه كل كشور از بخش نفت تامين مي شود. بنابراين مناسب است كه با تكيه بر آن ضمن حفظ استقلال بودجه كشور از درآمد هاي نفتي، زمينه توسعه اقتصادي پايدار را فراهم نمود.

ايران با داشتن بيش از 151 ميليارد بشكه ذخيره قابل استحصال هيدروكربور مايع و همچنين 33.1 تريليون مترمكعب ذخيره قابل استحصال گاز طبيعي، يكي از عمده¬ترين كشورهاي تامين كننده انرژي جهان است و با توجه به عمر باقيمانده از ذخاير نفت و گاز كشور اين جايگاه حفظ خواهد شد. در اين ميان مي توان به سه مشخصه مهم اشاره كرد:

•موقعيت ممتاز و استثنايي ايران به لحاظ تأمين امنيت انرژي جهان
•قرار گرفتن كشور در مركز بيضي انرژي (اين بيضي شامل 70 درصد منابع نفت و 40 درصد ذخاير گاز جهان مي باشد).
•قرار گرفتن كشور ايران در محلّ تلاقي سه قارة آسيا، آفريقا و اروپا
در فرايند حركت به سمت تعالي در صنعت نفت اقدامات زيادي در قالب برنامه هاي راهبردي ، بلند مدت و ميان مدت تدوين شده است كه در هر يك به نوعي براي طي شدن اين مسير در حوزه نفت مباحث و سرفصل هاي مشخصي تعريف گرديده است:
•چشم انداز جمهوري اسلامي ايران در 1404 هجري شمسي
•سياست‌هاي كلي ابلاغي مقام معظم رهبري در بخش نفت و گاز
•چشم انداز صنعت نفت و گاز ايران در افق 1404
•اهداف كلي توسعه بخش نفت و گاز در برنامه چهارم توسعه
•سياستهاي وزارت نفت در جهت تحقق اهداف سند چشم¬انداز

بررسي شاخص هاي حوزه نفت نشان دهنده آن است كه حركت رو به رشد اين صنعت در ابعاد مختلف محقق شده است و مي تواند نويد بخش شرايط مطلوب درسالهاي آتي باشد.
اكتشاف نفت و گاز در حقيقت پايه و پشتوانه فعاليت هاي بعدي در زنجيره ارزش نفت و گاز است. بررسي اكتشافات عمده نفت و گاز در 30 سال اخير نشان دهنده آن است كه در دهه دوم انقلاب اسلامي و پس از اتمام جنگ تحميلي، آهنگ فعاليتهاي اكتشافي در كشور به تدريج سرعت گرفت و امكانات بيشتري به آن تخصيص داده شد. كشف ميدان گازي پارس جنوبي كه يكي از بزرگ ترين منابع گازي جهان به شمار مي رود، كشف ميدان هاي عظيم نفتي آزادگان و يادآوران و ميدان گازي تابناك، از مهم ترين دستاوردهاي فعاليتهاي اكتشافي در سالهاي پس از انقلاب اسلامي مي باشند.

در همين حال با توجه به ضرورت تسريع در اجراي عمليات اكتشافي نفت، در سالهاي اخير براي استفاده از همكاريهاي فني شركتهاي خارجي در عمليات اكتشاف نواحي مشخص، اقدامات گسترده‌اي به عمل آمد.
بخشي از نتايج حاصل از اين فعاليت ها در مقايسه ذخاير نفت و گاز در سالهاي قبل و بعد از انقلاب اسلامي ظهور پيدا مي كند.
با وجود برداشت 30 ساله از ذخاير هيدروكربور مايع كشور در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ميزان اين ذخاير در نتيجه انجام فعاليتهاي اكتشافي افت بسيار كمي داشته است، كه اين امر نشان‌دهنده برداشت صيانتي از ميادين نفتي است به گونه¬اي كه با در اختيار داشتن 137 ميليارد بشكه ذخيره قابل استحصال هيدروكربور مايع (نفت خام، مايعات و ميعانات گازي) در ابتداي سال 1387 و 61/29 تريليون مترمكعب ذخيره قابل استحصال گاز طبيعي در ابتداي سال 1387 جايگاه ويژه¬اي براي ايران در جهان بخصوص در حوزه انرژي ترسيم مي¬كند. اين در حالي است كه طي سه دهه اخير 4/36 ميليارد بشكه نفت خام و 2194 ميليارد مترمكعب گاز طبيعي استخراج شده است. اين جايگاه به سهولت و بدون تلاش وافر حاصل نشده است.

همزمان با گسترش فعاليتهاي اكتشافي و افزايش ذخاير نفت و گاز كشور در سالهاي پس از انقلاب اسلامي، تلاش چشمگير در توسعه ميادين نفت و گاز همراه با توجه ويژه به توسعه ميادين مشترك با كشورهاي همسايه، از طريق عقد قراردادهاي بيع متقابل و فاينانس و همچنين از محل منابع داخلي به عمل آمد. با انجام پروژه هاي نگهداشت توان توليد، اجراي طرحهاي توسعه ميادين نفتي، احداث و اصلاح كارخانجات نمكزدايي و نيز انجام طرح هاي توليد صيانتي از مخازن شامل برنامه هاي تزريق گاز و آب به ميادين نفتي، علاوه بر جبران افت طبيعي توليد مخازن، تلاش فراوان در زمينه توليد نفت خام انجام گرفت.
در كنار تلاش و مساعي مجدانه جهت افزايش توان توليد حامل¬هاي انرژي, مديريت مصرف نيز از اهميت ويژه¬اي برخوردار است. اين اهميت با توجه به حوزه پالايش و پخش فرآورده¬هاي نفتي نمود ويژه¬اي پيدا مي¬كند. اگرچه توسعه توان پالايشگاهي كشور در توليد فرآورده هاي نفتي يكي از اولويت هاي مهم صنعت نفت تلقي مي شود اما بررسي تحولات سالهاي اخير نشان دهنده آن است كه عدم توجه به مديريت مصرف مي تواند به اتلاف منابع انرژي منجر شود.

يكي از اقدمات مهم در اين حوزه بهينه سازي مصرف انرژي از طريق ايجاد سامانه كارت هوشمند سوخت است.
ايجاد سامانه كارت هوشمند سوخت در اجراي طرح عظيم سهميه بندي بنزين، بزرگترين پروژه فناوري اطلاعات (IT) كشور محسوب مي گردد. اجراي اين طرح در سال 1386، باعث جلوگيري از مصرف بي رويه بنزين و ايجاد الگوي بهينه مصرف فرآورده هاي نفتي بوده و اقدامي مهم در راستاي مديريت مصرف سوخت به شمار مي رود كه از جمله نتايج آن صرفه جويي بيش از 5.8 ميليارد دلار در 22 ماهه نخست سهميه بندي بود.
سياست مديريت مصرف, در قالب تغيير حامل¬هاي انرژي نيز نمود پيدا كرده است. سياست انرژي كشور براساس بهره گيري هر چه بيشتر از منابع گاز طبيعي و افزايش سهم گاز در سبد مصرفي حامل هاي انرژي از طريق توسعه ظرفيت توليد و توسعه شبكه هاي انتقال و گازرساني و نيز ارتقاي جايگاه ايران در صادرات گاز به بازارهاي بين المللي شكل گرفته است.

در سالهاي قبل از انقلاب اسلامي استفاده از گاز طبيعي در بخش خانگي و تجاري و حتي صنايع بسيار محدود بوده و مجموع مشتركين اين شركت به بيش از 50 هزار مورد نمي‌رسيد. مصرف كنندگان داخلي گاز طبيعي تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي، يك واحد پتروشيمي و معدودي شهر و يك روستا بوده است.
مجموع شبكه گاز شهري احداث شده تا پايان سال 1357 برابر با 2050 كيلومتر بود. در حالي كه مجموع شبكه‌هاي توزيع گاز كشور در پايان سال 1387 به 160079 كيلومتر رسيده است.
تا سال 1357 در مجموع 5 شهر و يك روستا تحت پوشش شبكه گازرساني قرار داشتند كه در پايان سال 87 به ترتيب بالغ بر 744 شهر و 7364 روستا گرديده است.
در اين ميان دوران دفاع مقدس و اقدامات انجام شده براي بازسازي ويراني¬هاي آن, گوشه¬اي از كارنامه درخشان صنعت نفت است. با توجه به ويژگي تاسيسات نفتي از نظر كسب درآمدهاي ارزي و تامين سوخت و انرژي مصرفي بخش هاي مختلف اقتصادي، همزمان با شروع جنگ تحميلي اين تاسيسات همواره هدف تهاجم و بمباران هاي دشمن قرار گرفت و خسارات زيادي به آنها وارد آمد يكي از مقاطع حساس و حياتي در صنعت نفت، حماسه دوران دفاع مقدس بود كه از يك سو وظيفه خطير تداوم توليد و تامين نياز مردم و اقتصاد را به محصولات اين صنعت برعهده داشت و از سوي ديگر به بازسازي و مقابله با ويراني هاي حاصل از حملات دشمن مي پرداخت.
در سالهاي پس از دفاع مقدس اين فرصت حاصل شد كه به صورت بنيادي بسياري از اين تخريب ها بازسازي و مرمت شود. به منظور پاسخگوئي به نيازهاي فوري ناشي از خسارات وارده، ستاد بازسازي وزارت نفت و به تبع آن ستادهاي بازسازي در شركت هاي تابعه ايجاد گرديد.
اين فداكاري¬ها باعث شد اكنون با گذشت سه دهه از عمر انقلاب شكوهمند اسلامي, صنعت نفت جمهوري اسلامي ايران يكي از صنايع پيشرو, كارآمد و داراي دانش فني روز باشد.
واژه نفت: ريشه واژه نفت در زبان فارسي به طور يقين مشخص نيست. به عقيده زبان شناسان نفت از كلمه اوستايي (نپتا) گرفته شده است كه كلدانيان و اعراب آن را از زبان مادي گرفته و (نفتا) خوانده اند. پتروليوم (petroleum) واژه اي لاتين هم ارز نفت است كه از دو كلمه پترا (petra) به معني سنگ و (oleum) به معني روغن گرفته شده است .پتروليوم در واقع در مواد هيدروكربني است كه به صورت طبيعي عمدتاً در سنگ هاي رسوبي واقع مي گردد.

پتروليوم مي تواند به صورت فازهاي مختلف، از جمله فاز گازي، نظير گاز طبيعي (natural gas)، فاز مايع، نظير نفت خام (crude oil) و فاز ميـدان‎هاي گازي زاگرس را مي‎توان به دو واحد بزرگ « گروه دهــرَم » و « جوان‎تر از دهرَم » تقسيم كرد. ميدان‎هاي گازي گروه دهرَم سازندهاي فراقون، دالان، كنگان ، بيشتر از نوع ميدان‎هاي بسيار عظيم و عظيم‎اند كه از آن جمله مي‎توان به ذخاير پارس جنوبي، پارس شمالي، كنگان، نار، آغار، دالان، وراوي اشاره كرد. مهم‎ترين ميدان‎هاي گازي جوان‎تر از دهرَم عبارتند از: ميدان‎هاي تنگ بيجار در سازند سروك، سرخون در سازند جهرم و عضو گوري، گورزين در سازند آسماري، سَلَخ در سازندهاي سروك و فهليان، گشوي جنوبي در سازندهاي سروك، پايده و آسماري، سورو در سازندهاي گدوان و داريان.در ايران مركزي در حوضة قم، در دو ميدان نفتي به نام‎هاي « البرز » و « سراجه » سازند آهكي قم سنگ مخزن است كه تاكنون 9 حلقه چاه اكتشافي در آن حفر شده است. ذخيرة خارج شده از ميدان البرز در حدود 20 ميليون بشكه بوده است. در فوران چاه شمارة 5 اين ميدان، كه اولين چاه به نفت رسيده در اين ميدان است، براي مدت سه ماه، روزي 80000 بشكه نفت از اين چاه فوران كرده است. ميدان گازي سراجه كه در خاور قم و در جنوب خاوري تاقديس البرز قرار دارد، تاقديسي با ذخيرة گازي در حدود 3/0 تريليون فوت مكعب است. دو منطقه كپه داغ هم منابع هيدروكربني به صورت گاز در مخازن خانگيران وجود داردنفت خام به جهت وجود تركيبات گوگرد بوي نامطلوبي دارد.

مخازن نفت ايران

با استفاده از لينك واقع در انتهاي پاسخ وارد وب سايت USGS شده بر روي گزينه Middle East 3 Maps كليك نموده و سپس گزينه Iran را انتخاب نماييد. بدين ترتيب مي توانيد به كليه اطلاعات مورد نياز خود اعم از موقعيت ميادين نفتي بر روي نقشه و همچنين اطلاعات مربوطه دست يابيد./ف