همه ما قطعا عکس و فیلم‌های اهرام ثلاثه مصر یا دیوار چین را دیده و از هنر و قدرت تمدن‌های باستان به وجد آمده‌ایم، اما کمتر کسی، این تمدن‌ها و دستاوردهایشان را می‌شناسد. در حقیقت اصطلاح تمدن به معنای سطح توسعه‌یافته‌ای است که مردم در اجتماعات و کنار هم به طور مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند و تمدن‌های باستان به‌طور خاص به اولین جوامع مستقر و باثباتی گفته می‌شود که مبنایی برای دولت‌ها، ملت‌ها و امپراتوری‌های بعدی شدند. اولین جوامع باستانی در بین‌النهرین و مصر در خاورمیانه، منطقه دره سند در پاکستان و هند کنونی، دره هوانگ هی (رود زرد) چین، جزیره کرت در دریای اژه و در آمریکای مرکزی شکل گرفتند. همه این تمدن‌ها ویژگی‌های مشترکی داشتند. آن‌ها شهر‌ها را ساختند و اشکال نوشتاری را اختراع کردند، سفال ساختند و استفاده از فلزات را رواج دادند، حیوانات را اهلی کردند و قوانین اجتماعی را متناسب با سیستم‌های طبقاتی وضع کردند. در ادامه به نکات کمتر گفته شده درباره قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان خواهیم پرداخت.

بیشتربخوانید

• مهلک‌ترین محاصره نظامی تاریخ

تمدن سومری خالق کلمه‌های مکتوب و تقسیم زمان
چه دوره‌ای؟ ۴۵۰۰ تا ۱۹۰۰ سال قبل از میلاد
سومر باستان، منطقه‌ای در بین النهرین بر فراز دشت‌های سیلابی مشترک رودخانه‌های دجله و فرات بوده و به دلیل پرورش اولین تمدن‌ها در تاریخ بشر مشهور است. در حدود ۵ هزار سال قبل از میلاد در این منطقه جمعیت زیادی سکونت یافتند و شروع به کشاورزی کردند. شهر‌های سومری مانند اریدو، اوروک و اور دارای معابد بلند و مجموعه‌ای از کاخ‌ها بودند. سومریان باستان همچنین به خالق کلمه مکتوب هم معروف هستند. در حدود ۵ هزار سال پیش، آن‌ها خط میخی را اختراع کردند و روی لوح‌های گلی با این خط نوشتند. سومری‌ها همچنین در ریاضیات، نجوم و طالع‌بینی پیشگام بودند، آبیاری محصولات کشاورزی را ابداع و اولین مدارس را راه‌اندازی کردند، اولین قوانین را تدوین کردند و با تقسیم روز به ساعت، دقیقه و ثانیه، تصورات کنونی ما از زمان را شکل دادند.

تمدن‌های ایرانی اولین تصفیه خانه آب جهان
چه دوره‌ای؟ از ۲۷۰۰ سال
هر وقت از تمدن‌های قدیمی صحبت می‌شود ناخودآگاه به یاد تمدن‌های باشکوهی می‌افتیم که در جغرافیای ایران عزیز ظهور کردند. به‌عنوان مثال کشور عزیزمان ایران مهد ﺗﻤﺪﻥ ایلام، ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﻗﺪﯾﻤﯽ‌ﺗﺮﯾﻦ ﻭ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻤﺪﻥ‌ﻫﺎﯼ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ که بخش بزرگی در جنوب غربی فلات ایران را در پایان هزاره سوم قبل از میلاد در بر می‌گرفت. کشف سفالینه‌های نقاشی شده مربوط به حدود ۲۵۰۰ پیش از میلاد در شوش که متعلق به دوره تمدن ایلام بوده، بیانگر دوره‌ای پیشرفته از طرح‌های هندسی توسط مردم آن زمان است. زیگورات چغازنبیل یا معبد چغازنبیل هم که در واقع یک شهر به‌جا مانده از دوره ایلامی است، یک شاهکار معماری به شمار می‌رود. جالب است بدانید که زیگورات دارای ناودان هم بوده تا آب باران به آن آسیب وارد نکند و تصفیه خانه چغازنبیل به عنوان اولین و کهن‌ترین تصفیه خانه آب جهان شناخته می‌شود. همچنین ﺁن چه ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ آن دوران ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ، ﻧﺸﺎﻥ می‌دهد ایلامی‌ﻫﺎ ﺍﺯ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺍﻗﻮﺍﻣﯽ بودند ﮐﻪ ﻣﺪﺍﺭﮎ ﻣﮑﺘﻮب داشته ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎﯼ ﺍﺩﺍﺭﯼ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺩﺳﺘﻮﺭﺍﻟﻌﻤﻞ‌ﻫﺎﯼ ﻣﮑﺘﻮﺏ ﺍﻧﺠﺎﻡ می‌داده‌اند و اولین اثر مکتوب جهان هم متعلق به همین دوره است. داشتن سیستم حکمرانی، تبدیل خط تصویری به خط الفبایی، آشنایی با هنر مجسمه‌سازی و نقاشی و تکنیک‌های سفالگری توسط مردمانی باهوش و دارای قریحه و ذوق هنری از آن تمدن باشکوه به یادگار مانده است.

مصر باستان اولین جراحی پزشکی
چه دوره‌ای؟ ۳۱۰۰ تا ۳۰ سال قبل از میلاد
در ۶ هزار سال قبل از میلاد، مهاجران به سواحل نیل رسیدند. آن‌ها خاک را کشت کردند و دهکده‌هایی ساختند و در حدود سال ۳۱۰۰ قبل از میلاد، این سکونتگاه‌ها به کلان شهر‌های شلوغ تبدیل شدند که تحت حاکمیت فراعنه‌ای بودند که با اعلام قوانین، درخواست مالیات، جنگ و نظارت بر سرزمین بر مردم حکومت می‌کردند. مصریان هزاران سال در زمان فراعنه پیشرفت کردند و به دلیل پیشرفت‌های خود در چندین زمینه شهرت یافتند. آن‌ها به دانش گسترده‌ای در ریاضیات، نجوم و پزشکی رسیدند و به لطف مهارت‌هایشان در بخیه زدن زخم‌ها و ترمیم استخوان‌های شکسته، اولین جراحی پزشکی به آن‌ها نسبت داده می‌شود. در واقع این نظریه وجود دارد که شیوه‌های مومیایی آن‌ها هم بر استعداد‌های پزشکی‌شان تأثیر گذاشته است. علاوه بر این مصریان باستان نویسندگان ماهری بودند. آن‌ها به طور مستقل سیستمی از هیروگلیف را اختراع کردند که شامل صد‌ها کاراکتر الفبایی، هجایی و لوگوگرافی بود و آن‌ها را روی سنگ حک کردند. مهم‌تر از همه، مردم مصر باستان ثابت کردند که سازندگان و مهندسان ماهری هستند. برای اثبات این قضیه کافی است نگاهی به اهرام ثلاثه در مصر یا مجسمه ابوالهول بیندازید. آن قدر این سازه‌ها عجیب و خارق‌العاده است که مردم ساخت آن‌ها را به تنهایی ممکن نمی‌دانند و حتی بعضی معتقدند در ساخت این سازه‌ها فرازمینی‌ها به کمک مصریان باستان آمده‌اند!

چین باستان سردمدار فلسفه و معماری
چه دوره‌ای؟ ۲۰۷۰ سال قبل از میلاد تا ۲۲۰ سال پس از میلاد
دره رودخانه زرد چین یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان را پرورش داده است. اولین سکونتگاه‌های کشاورزی در حدود ۵ هزار سال قبل از میلاد در آن جا پدیدار شد. چندین سلسله متوالی بر تمدن چین تسلط داشتند. در سلسله شانگ (۱۶۰۰-۱۰۴۶ قبل از میلاد)، کاتبان چینی با حروفی می‌نوشتند که شبیه خط‌هایی بود که امروزه استفاده می‌شود. چینی‌ها در زمینه فلسفه هم پیشتاز بودند، در حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد، فیلسوف‌های مشهوری مانند کنفوسیوس شروع به شکوفا شدن کردند. جدا از دستاورد‌های فلسفی، صنعتگران چینی اولین ابریشم و اولین اشکال کاغذ را خلق کردند. آن‌ها همچنین اولین قطب نما‌های دریایی را ساختند. در زمینه پزشکی، طب سوزنی و طب گیاهی به یکی از مهم‌ترین دستاوردهایشان تبدیل شد. علاوه بر این، مهندسان چینی به دلیل ساخت و اتصال اولین بخش‌های یکی از چشمگیرترین دستاورد‌های معماری تمام دوران یعنی دیوار بزرگ چین مشهور هستند. ساخت این سازه عظیم در اوایل قرن هفتم قبل از میلاد آغاز شد.

تمدن باستان مایا منجم‌های پیشتاز
چه دوره‌ای؟ هزار سال قبل از میلاد تا ۱۵۲۰ سال پس از میلاد
در حدود ۷ هزار سال قبل از میلاد مسیح، جوامع مرکزی آمریکایی شروع به کشت ذرت و لوبیا و ایجاد خانه‌هایی در جنوب شرقی مکزیک، گواتمالا و بلیز و همچنین بخش‌هایی از هندوراس و السالوادور کردند. حدود هزار سال قبل از میلاد، این روستا‌ها به شهر‌های باستانی تمدن مایا معروف شدند. مایا‌ها عاشق آسمان بودند. آن‌ها رصدخانه‌های بزرگی ساختند و با سیستم نوشتاری پیچیده‌ای که شخصیت‌های تصویری و آوایی را ترکیب می‌کرد، سوابق دقیقی از حرکت سیاره‌ها تهیه کردند. مایا‌ها همچنین پیش‌بینی‌هایی درباره موقعیت اجرام آسمانی انجام دادند. در واقع، درک قوم مایا از حرکات زهره، مریخ و ماه الهام‌بخش سیستم معروف زمان‌سنجی آن‌ها بود که به تنظیم اولین تقویم منجر شد. این سیستم دارای تقویم‌های به هم پیوسته پیچیده‌ای بود که فعالیت‌های کشاورزی و آیین‌های مذهبی آن‌ها را با ترتیبات نجومی خاصی هماهنگ می‌کرد.

یونان باستان پایه گذاران دموکراسی امروزی
چه دوره‌ای؟ ۱۱۰۰ سال قبل از میلاد تا ۱۴۰ سال پس از میلاد
یونان باستان اولین تمدنی نبود که در سواحل مدیترانه شکل گرفت. تقریباً در ۷ هزار سال قبل از میلاد، سکونتگاه‌های کشاورزی در سراسر دریای اژه ظاهر و به جوامعی از جمله مینوی‌ها و میسنی‌ها تبدیل شد. در واقع، جامعه دومی تأثیر زیادی بر یونانیان گذاشت و باعث شد آن‌ها اولین اشکال زبان خود را توسعه بدهند. اگرچه این شهر‌ها دارای فرهنگ‌های متمایز بودند، اما زبان، مذهب و علایق نوآورانه مشترک داشتند. در حالی که شاعرانی مانند هومر و هزیود پیشگام ادبیات غرب بودند، متفکران یونانی راه را برای پزشکی مدرن، ریاضیات و علوم هموار کردند و اولین حامیان ایده‌هایی مانند اتم‌گرایی شدند. همچنین شخصیت‌های یونان باستان از جمله سقراط، افلاطون و ارسطو فلسفه غرب را پرورش دادند و شاید مهم‌ترین کار آن‌ها این بود که پایه‌های دموکراسی‌های امروزی را بنا نهادند.

روم باستان بزرگ‌ترین امپراتوری تاریخ
چه دوره‌ای؟ ۷۵۰ سال قبل از میلاد تا ۴۷۰ سال پس از میلاد
اگرچه قصه روم به عنوان یک روستای ساده در امتداد سواحل تیبر در شبه جزیره ایتالیا حدود ۷۵۰ سال قبل از میلاد شروع شد، اما به یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ گسترش یافت که بخش‌های عظیمی از دریای مدیترانه و فراتر از آن را در بر می‌گرفت. رومی‌ها با گسترش اختیارات خود، دانش را از سراسر جهان جمع آوری و نظام‌مند کردند. اولین دایرة المعارف‌ها را از فرهنگ‌های مختلف گردآوری و تمام دانش باستانی در باره تاریخ طبیعی، هنر و معماری را طبقه‌بندی کردند. اگرچه رومی‌ها جاده، طاق و قنات را اختراع نکردند، اما آن‌ها برای ساخت سازه‌های مستحکم مشهور بودند. در کنار معابد و آمفی تئاتر‌ها که به لطف نوآوری‌های رومی‌ها در بتن هنوز پابرجا هستند، ساخت و ساز‌های آن‌ها گواه مهارت معماران آن دوره است.

منبع: روزنامه خراسان