امروز پیام‌رسان‌‌ها از هماهنگی‌های درسی و کاری گرفته تا نقل و انتقال فایل‌ها، کاربرد زیادی دارند، اما با توجه به نتایج نظرسنجی جدید ایسپا، این سوال پیش می‌آید که چرا سهم پیام‌رسان‌‌های ایرانی در بازار این حوزه تا این حد کوچک است.

نتایج نظرسنجی جدید ایسپا حاکی از این است که پیام‌رسان‌های داخلی از نظر استقبال کاربران و انتظاری که از آن‌ها می‌رفت، با شکست مواجه شده‌اند و با اختلاف فاحشی نسبت به پیام‌رسان‌های خارجی مانند واتساپ و تلگرام، در انتهای فهرست قرار دارند.

طبق این گزارش، در بین پیام رسان‌های داخلی به ترتیب روبیکا ۵.۷ درصد، ایتا ۴.۶ درصد، سروش پلاس ۳.۶ درصد، بله ۲.۲ درصد، آی گپ ۱.۸ درصد و گپ ۰.۸ درصد استفاده‌کننده در بین افراد بالای ۱۸ سال دارند، در حالی که واتساپ با ۷۱.۱ درصد، پرکاربرترین پیام رسان کشور است و بعد از آن اینستاگرام با ۴۹.۴ درصد و تلگرام با ۳۱.۶ درصد در رده‌های بعدی هستند.

دلایل موفق نبودن پیام‌رسان‌های داخلی

اما سوالی که پیش می‌آید این است که واقعا چرا این اختلاف معنادار وجود دارد و چرا ما نتوانسته ایم مانند کشور‌هایی مثل چین، ژاپن و کره جنوبی در این حوزه موفق باشیم. جواب این چرا‌ها مطمئنا یک پاسخ نیست و دلایل زیادی در این امر تاثیرگذار بوده؛ مثلا قوانینی که باید اصلاح شوند، حمایت‌هایی که باید مقطعی نباشند و سیاست‌هایی که باید بازنگری شوند.

یکی از اصلی‌ترین دلایلی که موجب تجربه ناموفق در بحث پیام رسان‌های بومی است تعدد این برنامه‌ها است، شاید بهتر بود از نظر تعداد، پیام رسان‌ها کمتر باشند و بیشتر از نظر کیفیت روی آن‌ها کار شود. تفاوت بودجه هم مطمئنا اثرگذار بوده و در این حوزه نیز اختلاف بسیار زیادی بین نمونه‌های ایرانی و خارجی وجود دارد. همین امر در اوایل باعث کندی و هنگ کردن برنامه‌های ایرانی می‌شد و به اصطلاح، سرور کشش حجم ورودی را نداشت.

رئیس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت پیشتر در توضیح چرایی عدم استفاده از پیام‌رسان‌های ایرانی به خبرگزاری فارس گفته بود مشکل پیام‌رسان‌های داخلی در نوع و نحوه خدمات‌دهی و ناکامی آن‌ها در اقناع کاربران ایرانی است و ما معتقدیم که تعدد پیام‌رسان‌ها بی‌معنی است و این امر در هیچ کجای جهان وجود ندارد.

فرهنگ‌سازی و سواد رسانه‌ای

فرهنگ سازی یکی دیگر از عوامل شکست پروژه‌های پیام رسان‌های بومی است. همزمان که فرهنگ سازی شکل نگرفت و سطح سواد رسانه‌ای مردم افزایش نیافت، پیام رسان‌های ایرانی در بستر‌های خارجی به شدت با هجمه مواجه شدند و با مواردی مانند احتمال رصد که در گزارش‌هایی با عنوان واتساپ اطلاعات زیادی از شما دارد و فیسبوک همه چیز را راجع به شما می‌داند! در مورد پیام‌رسان‌های خارجی نیز مطرح شده بود، اعتماد مردم نشانه گرفته شد و فضای ترس و بی‌اعتمادی بر پیام‌رسان‌های داخلی حاکم شد.

مهدی انجیدنی مدیرعامل پیام رسان گپ قبلا در مصاحبه‌ای در این باره گفته بود که سوادرسانه‌ای یکی بزرگترین خلأ‌های کشور است. به مردم آموزش نداده‌ایم که فضای مجازی چه آسیب‌ها و محاسنی دارد، باید سطح سواد رسانه‌ای جامعه را ارتقاء دهیم.

برای نگارش این گزارش، از مردم خواستیم تا نظرشان درباره دلیل اقبال کم جامعه نسبت به پیام رسان های داخلی را با ما در میان بگذارند که متوجه شدیم اکثر نگرانی‌ها بابت رصد شدن و نگرانی درباره هک شدن بود. در واقع، نگرانی‌های امنیتی درباره محافظت از اطلاعات یکی از پرتکرارترین مواردی بود که مردم نگران آن بودند که طبق گفته مدیران پیام رسان‌ها امنیت این اپلیکیشن‌ها برخلاف تبلیغات و سیاه نمایی ها، تضمین شده است.

علاوه بر دغدغه‌های امنیتی، در این نظرسنجی مشخص شد که مشکلات زیرساختی پیام‌رسان‌های داخلی نیز یکی دیگر از دلایل عدم اقبال کاربران نسبت به آنها بود. امیرمحمد غفاری در این رابطه گفت: وقتی وارد پیام‌رسانهای داخلی می‌شدم سرعت خیلی پایین بود و اطلاعات به سرعت و به درستی بارگذاری نمی‌شد در صورتی که این نوع مشکلات سخت افزاری مدت‌ها است از بین رفته و اکنون زیر ساخت های خوبی در این حوزه وجود دارد.

فیلتر تلگرام یک اقدام اشتباه؟

فرهاد مرادی قائم مقام پیام رسان سروش پلاس در مصاحبه اختصاصی با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: مهمترین مشکل از دید ما همان تصمیمات شاید سیاسی و یا فیلترینگ است و مردم این را از چشم ما می‌بینند حال آن که ما خود از این موضوع متضرر شده‌ایم. ما آماده بودیم با پیام رسان‌های خارجی رقابت کنیم و در جلسات هم به مسئولان گفته بودیم که با فیلترینگ مخالفیم و برای رقابت برنامه داریم؛ این سیاستِ به زعمِ ما اشتباه، ضربه بزرگی به پیام‌رسان‌های داخلی زد.

مصطفی زارع کارشناس شبکه های اجتماعی، درباره دلیل موفق نبودن پیام رسان ها در اقناع و جذب مخاطب، به خبرنگار ما گفت: اولین دلیل، بحث اعتماد سازی است. شاید اگر پیام‌رسان‌های بومی در کنار تلگرام و واتساپ رشد می‌کردند این اتفاق رخ نمی‌داد. به عنوان مثال در صنعت شکلات سازی شرکت‌های داخلی به خوبی با برند‌های خارجی رقابت کردند و موفق هم بودند، اما با محدود کردن پیام‌رسان‌های خارجی، به مردم گفته شد از داخلی‌ها استفاده کنید در حالی که این سیاست درست نبود و به نوعی، تصمیم گیرندگان (که نماینده حاکمیت بودند) خود را در مقابل مردم قرار دادند و اعتماد را از بین بردند و ضربه بدی، حتی به خود شرکت‌های فعال در این حوزه زدند. نباید در آن زمان آن اتفاق‌ها می افتاد و انحصار به وجود می‌آمد؛ همانطور که در صنعت خودرو هم وجود دارد و پیشرفتی حاصل نمی‌شود، در بحث پیام رسان ها نیز انحصار مانع رشد می‌شود.

در همین راستا، مدیرعاملان پیام‌رسان‌های گپ، آی‌گپ و سروش‌پلاس نیز قبلا گفته بودند که فیلتر شدن تلگرام در راستای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی نبوده و علاوه بر این، اعمال این محدودیت نه‌تنها کمکی به افزایش تعداد کاربران این پیام‌رسان‌ها و محبوبیت آن‌ها نکرده، بلکه در میان مردم موجی از بی‌اعتمادی را نسبت به آن‌ها و کسب‌وکارشان ایجاد کرده است.

مصطفی زارع اظهار داشت: اشتباهات مسئولان و شرکت‌ها (بازاریابی نامناسب و مناسب نبودن زیرساخت‌ها) در آن برهه از زمان، اکنون کار را برای پیام رسان‌های داخلی سخت کرده است. البته هنوز می‌توان به آینده این پلتفرم‌ها امیدوار بود، اما باید اعتمادسازی کرد و بدبینی مردم را از بین برد.

میثم عسگری، مدیرعامل آی‌گپ نیز با انتقاد از سیاست فیلترینگ تلگرام گفت: در دوره‌ای که تلگرام محدود شد برنامه‌ ریزی در حوزه پیام‌رسان‌ها وجود نداشت. به هر دلیلی یک شبه به این نتیجه رسیدند که تلگرام بد است و چند پیام‌رسان ایرانی مثل سروش، آی‌گپ، بله، گپ و ... خوب هستند. تمام این پیام‌رسان‌ها قبل از فیلترینگ تلگرام هم فعال بودند، اما در یک سیاست و استراتژی اشتباه، پیام‌رسان خارجی و داخلی را به دو دسته بد و خوب تقسیم کردند.

مرتضی رحیمی مدیرعامل سابق سروش‌پلاس نیز در این باره گفته بود: اعمال فیلترینگ، موضوع پیام‌رسان‌ها را به یک مسئله سیاسی بدل کرد و عملاً برای بسیاری از کاربران یک مانع ذهنی ایجاد کرد.

مصطفی زارع درباره دیگر علل عدم موفقیت پیام رسان های داخلی به خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: شکل بازاریابی و تبلیغات نیز مورد بعدی بود که باعث بازخورد منفی شد. برای موفق بودن، پیام رسان‌ها باید یک جامعه بسازند که شامل امکانات، ویژگی‌ها و ... باشد و حس خوبی به کاربر بدهد. شرکت‌های مالک پیام رسان "باید" یک جامعه مناسب بسازند و شناخت و ساخت جامعه باید در اولویت کار پیام رسان‌های بومی باشد. مخصوصا در حوزه پیام رسان ها، هیچ چیز را نمی‌توان دستوری جلو برد و شرکت‌ها و متولیان امر باید سیاست‌های خود را در این زمینه تغییر دهند. همچنین با قابلیت های مختلفی که شرکت‌ها باید ارائه دهند، باید پیام رسان‌ها را خاص کرد. مزیت رقابتی (سوای خدمات بانکی و تماشای فیلم و...) چیزی است که شرکت‌ها اکنون به شدت به آن نیاز دارند.

آینده پیام‌رسان‌های بومی کشور

مصطفی زارع در بخش دیگری از مصاحبه با ما بیان داشت: نکته بعد درباره دلایل ناموفق بودن پیام رسان ها در آن برهه، نداشتن امکانات در ابتدای امر بود؛ هر چند الان وضعیت بسیار متفاوت با آن روز‌ها است، اما همان اعتمادزدایی که گفته شد، کار پیام‌رسان‌ها را سخت کرد. اگر آن روز‌ها امکانات پیام رسان‌ها مانند رمزگذاری و ... بیشتر بود، پذیرش مردم هم بیشتر می‌شد. کسب و کار‌ها برای رشد شدیداً به دنبال امکانات هستند و نباید قبل از آماده شدن بستر در آن زمان، مردم به آن شکل ترغیب به استفاده می‌شدند. مسئله بعدی هویت پیام رسان‌ها بود، اکثر پیام رسان‌ها مستقل نبودند (در اختیار شرکت‌های خصوصی نبودند) و مردم به این مسئله حساس شده بودند. 

مهدی انجیدنی در بخش دیگری اظهار داشت: در حال حاضر ظرفیت بزرگی در کشور ایجاد شده و ما تعدادی پیام‌رسان در سطح ملی داریم که همه آن‌ها زیرساخت‌های بسیار قدرتمندی دارند که تا همین چند سال اخیر برخورداری از آن‌ها برای ما رویا بوده است؛ بنابراین باید از این زیرساخت‌ها به‌درستی استفاده شود. مثلاً بسیاری از خدمات دولت الکترونیک می‌تواند در بستر پیام‌رسان های داخلی ارائه شود تا دیگر مردم نیاز نداشته باشند برای دریافت هر خدمتی، یک اپلیکیشن نصب و یا به یک پورتال مراجعه کنند. این‌ها مواردی است که اگر به‌خوبی مورد توجه قرار گیرند ما هم مثل بسیاری از کشور‌های دنیا مثل هند، روسیه، فرانسه و... می‌توانیم در این حوزه از زیرساخت‌های خودمان استفاده کنیم.

فرهاد مرادی قائم مقام پیام رسان سروش پلاس نیز در این باره به خبرنگار ما گفت: پیام رسان ما هنوز زنده است و در حال دریافت کاربران جدیدی به صورت طبیعی هستیم. هنوز در حال رقابت هستیم و با وجود برابر نبودن امکانات، دارای برنامه ایم و هدف ما تبدیل شدن به یک پیام رسان ملی و منطقه‌ای است.

مرادی افزود: در نسل ۴ تحولات چشمگیری داشتیم و قصد داریم با هدف گذاری و افقی که ترسیم کرده ایم امکانات را افزایش داده و رابط کاربری و تجربه کاربری را بیش از پیش بهبود ببخشیم و با ارائه سرویس مطلوب رقابت را نزدیکتر کنیم. استقبال مردم خوب است و با توجه به شرایط و مسائل به وجود آمده، اقبال مردم رضایت بخش است. دنبال تغییر نسل هستیم که به شدت در کارکرد محصول مان تاثیرگذار است. بازخورد‌های کاربران را دریافت کردیم و در حال رفع مشکلات هستیم.

مصطفی زارع گفت: اگر انتخاب پیام رسان آزاد می‌بود ( فیلتر و انحصار وجود نداشت) تاکنون پیشرفت‌های بزرگی در این حوزه صورت می‌گرفت. اکنون که زیرساخت‌ها مناسب شده باید تبلیغات بیشتر شود، آن هم نه هر تبلیغاتی. مسئولان نیز باید در تصمیمات و سیاست گذاری‌های خود بازنگری کنند تا به آینده این پیام رسان‌ها امیدوار باشیم.

انتظارات مردم از پیام‌رسان‌های بومی

در بحث مسنجرها، باید گفت که مردم به دنبال ایده‌های جدید هستند و حتی برخی گفتند که از پیام‌رسان‌های داخلی نه برای پیام‌رسانی بلکه برای امکانات جانبی آن‌ها از جمله پرداخت‌های بانکی، تماشای فیلم‌های شبکه خانگی و... استفاده می‌کنند. نبود تبلیغات موثر و کافی در معرفی محصول نیز در پاسخ‌های مردم دیده می‌شد.

عدم اطلاع رسانی نامناسب از سوی رسانه‌ها و دستگاه‌های متولی در مورد پیام رسان‌ها و عدم فراهم کردن بستر مناسب رقابت با پیام رسان‌های خارجی از دیگر مواردی بود که مردم در نظرسنجی به آن اشاره داشتند.

به نظر شما دلیل موفق نبودن پیام رسان ها چه بود و برای موفقیت آن ها در آینده، باید چه اقداماتی انجام شود؟

گزارش از سید حسین موسوی