آشنایی با دنیای کودکان؛ مولفه مهم برای ترجمه آثار ادبی‌

سیده هستی حسینی مترجم و ویراستار، درمورد ویژگی‌های آثار ترجمه در حوزه کتاب کودک بیان کرد: مترجم حتماً باید به زبان مبدأ و مقصد اشراف داشته باشد و در رابطه با ترجمه آثار کودک، آشنایی با دنیا و فضای کودکان و ادبیات آن برای مترجم این حوزه از واجبات است. همان طور که بنده به عنوان مترجم قصد دارم ادبیات روسیه یا آمریکای لاتین را ترجمه کنم و حتماً باید آثار تألیفی آن حوزه‌ها را مطالعه کنم و با فرهنگشان آشنا شوم. در رابطه با ترجمه آثار ادبی کودکان نیز، به همین صورت است؛ به طوری که مترجم باید زبان کودک داشته باشد و بتواند مفاهیم موردنظر نویسنده را در قالب ساده‌ترین کلمات و جملات به او منتقل کند و به نوعی، کودک درون خودش باید زنده یا فعال باشد تا کودک بتواند با اثر او ارتباط برقرار کند.

او تصریح کرد: به نظر بنده، هیچ کسی صرفاً به خاطر تسلط به زبان مبدأ و مقصد نمی‌تواند ادعا کند که می‌تواند مترجم آثار کودکان شود. این در حالی است که متأسفانه، به علت حجم کم کتاب‌های کودک و همچنین، جذاب نبودن آن‌ها از نظر تصاویر و معمولاً کیفیت نداشتن چاپ کتاب ها، بعضی از مترجمان فکر می‌کنند به دلیل این که کتاب‌های کودک صفحات کمی دارند و ترجمه آن‌ها به راحتی انجام می‌شود و جمله بندی‌های آسانی دارند براحتی می‌توانند وارد حوزه کودکان شوند.

اما حقیقت امر این نیست تا جایی که صرفاً بلد بودن زبان به ویژه زبان مبدأ نمی‌تواند به فرد کمک کند که مترجم خوبی شود. از اینرو، با توجه به این که سال‌ها ارزیابی ترجمه انجام داده ام، دیده ام که عده‌ای به خاطر ساده بودن جملات کتاب‌ها برای ترجمه از گوگل استفاده کرده اند؛ فقط به خاطر این که جملات ساده‌ای هستند و یا حتی مادرانی که به زعم خودشان، به دلیل این که زبان انگلیسی آن‌ها خوب است و به زبان فارسی اشراف دارند، می‌خواهند وارد دنیای ترجمه آثار کودکان شوند و فقط کتابی از آن‌ها منتشر شود یا افرادی به عنوان روان شناس کودک و فعالیت در این حوزه فکر می‌کنند که می‌توانند کتابی را ترجمه کنند. اما چنین افرادی باید بدانند که نوع و نحو بیان و لحن جملات در ادبیات کودکان متفاوت است.

وی افزود: مشکل اغلب مترجم‌ها ندانستن زبان فارسی است و علتش این است که بسیاری از ما، از کودکی به کلاس‌های زبان انگلیسی رفته ایم و در دانشگاه‌های این رشته هم، اغلب درس‌ها به زبان انگلیسی است و فقط چند واحد ادبیات فارسی داریم که روی زبان مادری ما کار می‌شود. در نتیجه، چنین مترجمانی فکر می‌کنند ترجمه آثار کودک بسیار آسان است و فارسی نیز، زبان مادری آن هاست پس خیلی راحت می‌توانند وارد این حوزه شوند. بنابراین، نه تنها برای مترجمان بلکه برای مخاطبان هم، نباید این ذهنیت به وجود بیاید که ترجمه آثار ادبی کودکان به خاطر ساده بودن جملات، دانستن زبان فارسی، کم بودن حجم کتاب‌ها و... کار راحتی است. 

حسینی گفت: یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که ما مترجمان ادبیات کودک به ویژه در رده سنی‌های پایین داریم و با چالش‌هایی روبرویمان می‌کند محدود بودن دایره واژگانی کودک است. چون شاید کودک خیلی از کلمات را بلد نباشد یا هنوز با آن فضا و واژه خاص آشنایی نداشته باشد. به همین خاطر، مترجم مجبور است مفاهیم گاهاً پیچیده‌ای را برای کودکان استفاده کند و از آن جمله می‌توان به مسئولیت پذیری، نظم و ترتیب، احترام گذاشتن، مراقب حریم‌های خصوصی بودن و... اشاره کرد که مفاهیم این چنینی برای ما بزرگسالان مسئله عادی و جاافتاده‌ای است، اما برای یک کودک ۴ ساله توضیح و توصیف مفاهیم بالا دشوار است. چون برای اولین بار یا دفعات کمی، این عبارت‌ها را شنیده است. از اینرو، مترجم باید بتواند این مفاهیم پیچیده از نظر کودک را در قالب ساده‌ترین واژه‌ها که در دایره واژگانی کودک می‌گنجند را بیان کند و علاوه بر این، نباید متنی که برای کودک ترجمه می‌کند خشک باشد.

این مترجم افزود: اگر متنی که بنده به عنوان مترجم برای کودک ترجمه می‌کنم خیلی سخت باشد و هیچ جذابیتی برای او نداشته باشد احتمال دارد اصلاً آن قصه را تا انتها دنبال نکرده و به آن گوش نکند. مخصوصاً در کتاب‌هایی که بار آموزشی دارند چراکه در لایه‌های داستان، نویسنده می‌خواهد چیزی یا مهارتی را به کودک آموزش دهد و به همین دلیل، اگر با ادبیات ساده و تحت اللفظی و خشک به کودک منتقل شود دافعه ایجاد می‌شود و به نظرم، حتماً باید رگه‌هایی از طنز و جذابیت در کتاب‌های کودک وجود داشته باشند تا کشش برای او به وجود آورند و تا آخر داستان را گوش کرده و با آن‌ها ارتباط حسی و عاطفی برقرار کند و بعد‌ها برای خانواده و دوستان خود تعریف کند.