مناجات خوانی تکنیک‌های پیچیده‌ای ندارد

۱۸ فروردین بود که در اختتامیه جشنواره ماهور به عنوان نخستین مسابقه سحرخوانی ایرانیان از سید محمد معتمدی،  خواننده موسیقی سنتی برای تولید آلبوم «مناجات» تجلیل شد. 

در حوزه کاری ما تولید مناجات کاری عجیب و غریب بود

معتمدی در مصاحبه‌ای درباره تولید آلبوم «مناجات» گفته بود، زمانی که تصمیم گرفتم این کار را انجام دهم تقریباً مناجات خوانی منسوخ شده بود. یعنی هیچ‌کس اینکار را انجام نمی‌داد. در حوزه کاری ما هم تولید مناجات کاری عجیب و غریب بود.

ابراز نگرانی از آینده حرفه‌ای من بخاطر تولید «مناجات»

به گفته این خواننده موسیقی سنتی، در همین زمینه پیام‌های مختلفی دریافت می‌کردم که بخش زیادی از این پیام‌ها ابراز نگرانی از آینده حرفه‌ای من بود. در نسل معاصر این فرم زنده شد و الان در ابتدای ماه رمضان می‌بینیم عزیزان زیادی مناجات‌های زیادی را ضبط می‌کنند. 

ابتدا قصدم تولید یک آلبوم نبود

وی با بیان اینکه در ابتدا قصدم تولید یک آلبوم نبود، توضیح داد: تقریباً از اوایل دهه هشتاد به این فکر افتادم که یک مناجات تولید کنم. وقتی تولید اثر بازخورد خوبی داشت، سال بعد یک مناجات دیگر تولید کردم و تولید کار‌ها ادامه داشت. در نهایت تصمیم گرفته شد همه آن‌ها به آلبوم تبدیل شود. 

مناجات خوانی تکنیک پیچیده ندارد

معتمدی درباره مناجات خوانی بیان کرد: مناجات خوانی بستری است که بخش زیادی از آن بخاطر حالش است تا تکنیک. یعنی مناجات خوانی خیلی تکنیک‌های پیچیده ندارد و نباید هم داشته باشد. مناجات خوانی یک فرم هنری است که تمامش حال و معنویت است. اگر شما می‌خواهید مناجات تاثیرگذار خلق کنید، باید بیش از هرچیز به دنبال لطیف کردن روح باشید. این لطیف کردن روح پروسه‌ای دارد که هم باید در طول زندگی و هم لحظه ضبط مناجات داشته باشید.

مناجات خوانی، سحری خوانی، رمضان‌خوانی و ... از مهمترین آیین‌های رمضان بوده که در گذشته با گوشت و خون قدیمیان عجین بود. به مرور تولیدات در این عرصه جای خود را به آرشیو‌ها و تولیدات جسته گریخته‌ای که داد که هنوز که هنوزِ مردم با یاد آن‌ها لب به افطار و سحر می‌گشایند.

به گفته غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مناجات خوانی و سحری خوانی جزو آیین‌های دلپذیر ماه رمضان بوده که تا اذان صبح پابه‌پای روزه‌داران حرکت می‌کرد. 

آن موقع‌ها بلند شدن مناجات از بلندگو‌ها تعجب‌آور نبود

حداد عادل با بیان اینکه هر شب در محله ما (جنوب تهران) حدود سال ۱۳۴۵ مرحوم آیت‌الله شیخ جواد فومنی سحر ماه رمضان مناجات می‌خواند، توضیح داد: آن موقع‌ها بلند شدن صدا از بلندگو‌ها تعجب‌آور نبود. اگرچه حالا یک مقدار این موضوع غریب شده است.

سید محمد معتمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره کمرنگ شدن مناجات خوانی در دهه‌های اخیر گفت: این موضوع اشکالی است که در یک علت خاص نمی‌گنجد. مجموعه‌ای از علت‌ها دخیل است. مثل این می‌ماند که بگوییم چرا تیم‌مان گل نمی‌زند. 

معتمدی ادامه داد: اول از همه باید بستر فرهنگی جامعه مساعد شود و باید افراد مساعد در این عرصه شناسایی شوند. این افراد نیازمند حمایت و دلگرم شدن هستند. به عنوان مثال، مدتی صنایع دستی ما در معرض نابودی بودند. ارگان‌های دولتی آمدند و این صنایع را به عنوان هدایای سازمانی خریداری کردند. 

ارگان‌های دولتی از افراد مستعد حمایت کنند

این خواننده موسیقی سنتی بیان کرد: باید ارگان‌های دولتی از افراد مستعد حمایت کند تا تولید آثار در این عرصه صورت گیرد. یعنی لزوماً این حمایت‌ها مادی نیست. حتی آن اثری که تولید می‌شود، اگر بازتاب خوبی در جامعه داشته باشد، صاحب اثر برای تولید بعدی تشویق می‌شود. وقتی این کار‌ها خروجی اجتماعی برای پخش ندارد و شنیده نمی‌شود، به مرور دلسردی ایجاد می‌کند.

به گفته وی، از طرفی وقتی می‌بینند این نوع موسیقی «سکه رایج بازار» نیست، علاوه‌بر حذف تولیدات آن، کم کم از سبد شنیداری مردم حذف می‌شود.

 سطح تولیدات موسیقی صداوسیما خوب بوده است

معتمدی در پاسخ به این سوال که سطح تولیدات موسیقی را در سازمان صداوسیما چگونه می‌بینید، گفت: به اعتقاد بنده همیشه سطح تولیدات موسیقی در مرکز موسیقی صداوسیما به لحاظ فنی و محتوایی خوب بوده است. همیشه مرکز موسیقی صداوسیما شورایی ناظر بر سطح فنی دارد. به همین دلیل هیچ وقت نمی‌توانیم ایراد فنی از کار‌های تولیدی آنجا بگیریم. چون آدم‌های خبره در مسائل فنی موسیقی نظارت می‌کنند.

تولیدات موسیقی جلوی چشم باشد

خواننده موسیقی سنتی کشورمان با بیان اینکه زمین بازی در عرصه رسانه دچار تغییر شده، تصریح کرد: با وجود اینکه موسیقی رسانه شنیداری است، باید تولیدات موسیقی جلوی چشم باشد. اگر موسیقی جلوی چشم نباشد، دیده و شنیده نمی‌شود. وقتی هم شنیده نشود، تاثیر نمی‌گذارد و پیام خود را منتقل نمی‌کند. 

به کیفیت تولیدات سازمان افزوده شود

به گفته وی، الان در هالیوود که سازمان عریض و طویل سینمایی است، به هر اندازه که خرج ساخت یک فیلم می‌شود، به همان اندازه برای تبلیغ و دیده شدن فیلم هزینه می‌کنند. حتی بیش از بودجه ساخت فیلم، پول هزینه تبلیغ فیلم می‌شود. به‌نظر بنده باید سازمان مقداری از کمیت آثار کم کند و به کیفیت تولیداتش بپردازد. از طرفی، روی شنیده و دیده شدن همان مقدار کم تولیدات سرمایه‌گذاری کند.

سال ۱۳۹۹ بود که محمد معتمدی با انتشار فایل صوتی یکی از مناجات خوانی‌هایش با نام «حمد و ثنا» اشتراک‌گذاری و استفاده از این مناجات‌خوانی‌ها را بلامانع اعلام کرد.

آلبوم «مناجات» محمد معتمدی شامل ۱۰ قطعه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی با نام‌های «حمد و ثنا»، «شهد شهادت»، «دشتی»، «آواز مخالف سه گاه» «گریبان چاک»، «مرهم»، «مقصود عاشقان دو عالم»، «بیات ترک»، «شعله گردان» و «در میکده عشق» است که چند سال پیش به مناسبت ماه مبارک رمضان منتشر شد.

گفت‌وگو از نفیسه خلیلی