حذف دلار از تجارت جهانی؛ خیلی دور خیلی نزدیک

مجله فوربز که یکی  از مشهورترین مجله‌های اقتصادی آمریکا و جهان به‌شمار می‌آید که در جدیدترین مقاله خود به رویکرد تبادلات تجاری و اقتصادی ایران و روسیه پرداخته که در ادامه آن را می‌خوانیم.

روسیه و ایران حذف دلار را از مبادلات خود آزمایش کردند

این مجله می نویسد روسیه و ایران با راه‌اندازی یک سیستم تسویه حساب با استفاده از ارز‌های خود، شروع به برداشتن گام‌های کوچکی برای حذف دلار آمریکا از تجارت دوجانبه خود کرده‌اند.

معادلات روبل ریال پس از سفر علی صالح آبادی رئیس بانک مرکزی ایران به مسکو آغاز شد.

ترتیبات جدید بدین معناست که دو کشور اکنون می‌توانند بدهی‌های تجاری خود را با ارز‌های یکدیگر تسویه کنند، معامله‌ای که اولین گام آن در ۱۹ جولای با مبادله ۳ میلیون روبل و یا ۴۸۰۰۰ دلار انجام شد، روزی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای گفت‌وگو با رئیس جمهور ابراهیم رئیسی و رهبر انقلاب  وارد ایران شد.

بنا به گزارش رسانه‌های ایرانی این سیستم جدید می‌تواند تقاضای  دلار را تا ۳ میلیارد دلار در سال کاهش دهد. تجارت دو جانبه بین ایران و روسیه در سال ۲۰۲۱ به ارزش ۴ میلیارد دلار بود، اما دو کشور با یافتن دلیل مشترک در وضعیت نابسامان غرب اعلام کردند که امید دارند تا  تجارت دوجانبه را در کوتاه مدت به ۸ میلیارد دلار افزایش دهند.

این ترتیبات تجاری جدید به آن‌ها این اجاره را می‌دهد که از اسفاده از دلار اجتناب کنند. با انجام این اقدام همچنین تاثیر برخی از تحریم‌های بین المللی را نیز کنار بگذارند.

هر دو کشور موضوع تحریم‌های تجاری گسترده‌ای از سوی آمریکا و سایرین هستند؛ روسیه به دلیل تهاجم به اوکراین در فوریه و ایران هم به دلیل برنامه هسته‌ای و سایر دلایل.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران در تیرماه در تهران دیدار کردند. مقامات ایرانی می‌گویند که امیدوارند سیستم تسویه حساب دوجانبه جدید را گسترش دهند تا ارز‌های دیگر شرکای تجاری کلیدی، از جمله لیر ترکیه، روپیه هند و درهم امارات متحده عربی را در بر بگیرد.

صالح آبادی در ۲۱ جولای گفته که ما در آینده ارز‌های دیگری را برای داشتن یک سبد متنوع و کاهش نفوذ ارائه خواهیم داد.

اگر این اتفاق بیفتد تاثیرش این است که شبکه‌ای از توافقات ایجاد می‌شود که ایران قادر است تا تجارت خود را بدون توسل به دلار یا یورو انجام دهد.

با این حال، افراد درگیر در طرف دیگر معامله ممکن است همچنان نسبت به خطر گرفتار شدن در تحریم‌های ثانویه محتاط باشند.

اقدام سریع

مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران نیز ایده توسعه سامانه پیام‌رسان بین بانکی جدید بین ایران و روسیه را مطرح کرده است.

 این می‌تواند به عنوان جایگزینی برای سوئیفت، سیستم اصلی بین المللی در حال حاضر، که از مقر آن در بلژیک فعالیت می‌کند، عمل کند. بسیاری از بانک‌های روسی و ایرانی به‌عنوان بخشی از تحریم‌های اعمال‌شده علیه هر دو کشور، از سیستم سوئیفت خارج شده‌اند.

روسیه قبلاً سیستم پیام‌رسانی بانکی خود به نام SPFS داشته است که پس از حمله به کریمه در سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد.

 فایننشال تایمز در ماه مارس گزارش داد که بانک‌ها به طور فزاینده‌ای از آن برای پرداخت‌های درون اتحادیه اقتصادی اوراسیا استفاده می‌کنند، گروهی که شامل همسایگان روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان است.

ایران نیز درباره پیوستن به این سیستم بحث کرده، اخیراً، در ژوئن Rostec  (ابرشرکت دولتی برای کمک به توسعه، تولید و صادرات محصولات صنعتی با فناوری پیشرفته روسیه) اعلام کرد که یک پلتفرم بلاک چین به نام سلز (CELLS) را توسعه داده است که می‌تواند به عنوان جایگزینی برای سوئیفت عمل کند.

رئیس کل بانک مرکزی ایران هم در اواخر تیر در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت که دو کشوری که می‌خواهند مبادلات خود را دلارزدایی کنند، باید سیستم ویژه‌ای مشابه سوئیفت داشته باشند؛ ما عملاً به توافق بسیار خوبی رسیده‌ایم. 

در پیگیری این ابتکارات، روسیه و ایران از کشور‌های دیگر پیروی می‌کنند که به دنبال کاهش اتکای خود به شبکه‌های غربی بوده اند.

چین سیستم تسویه حساب بین بانکی خود به نام CIPS را توسعه داده است که از سال ۲۰۱۵ در حال فعالیت است. در ماه آوریل، آنتون سیلوانوف، وزیر دارایی روسیه خواستار ادغام بیشتر سیستم‌های پرداخت کشور‌های بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) شد.

با این حال، چنین جایگزین‌هایی دارای محدودیت‌های مهمی هستند. به ویژه، آن‌ها می‌توانند کندتر، گران‌تر و مستعد خطا باشند.

هدفی که از مدت‌ها پیش قرار بود عملیاتی شود

روایتی که فوربز از جایگزین سوئیفت نوشته است، مدت‌های بسیاری بود که قرار بود تا عملیاتی شود به طوری که عبدالناصر همتی رئیس کل اسبق بانک مرکزی پیشتر درباره آن گفته بود که آمریکا با وضع تحریم‌های متعدد عملاً به حذف دلار از صحنه مبادلات کمک کرده و مسئولان ترکیه و روسیه به این جمع‌بندی رسیدند که از سوئیفت و مبادله با دلار اجتناب کنند، بر این اساس ما به سمت استفاده از پیام‌رسان‌های مالی دو کشور حرکت می‌کنیم و به دنبال آن هستیم که سوئیفت را دور بزنیم؛ از سوی دیگر، مبادلاتمان بر اساس پول ملی صورت گیرد.

هدفی که در نهایت در دولت سیزدهم محقق شد و به نقل از روح الله مدبر کارشناس مسائل سیاسی اقتصادی یکی از دستاورد‌های مهم اجلاس آستانه و سفر ولادیمیر پوتین به تهران خصوصا در دیداری که با رهبر معظم انقلاب داشت بود که تاکید بر تبادل مالی مشترک بر مبنای پول مشترک بین ایران و فدراسیون روسیه بوده است، موضوعی که بر مبنای سیاست‌های ضد تحریمی اعمال شده است.

البته مبادله با ارز ملی روسیه تنها بخشی از اهداف اقتصادی بود که در زمینه حذف دلار از روابط اقتصادی محقق شد، چرا که براساس اعلام علی صالح آبادی رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موافقت کرده است تا تمامی مبادلات مالی را با پولی ملی انجام دهد و افزود: ۳۰ تا ۴۰ درصد تجارت دوجانبه میان ایران و ترکیه با لیره و ریال و باقی با یورو صورت گرفته است.

موضوعی که به نظر می‌رسد روز به روز بیشتر از قبل این حرف فیرستین، کارشناس آمریکایی موسسه پلنت پونزی، را محقق می‌کند که در مورد پیشامد‌های سال ۲۰۲۱ پیش بینی کرده بود بسیار واضح است که شما نمی‌توانید کاری کنید که ارزش دلار به زیر صفر برود، اما ارزش آن باز هم کاهش خواهد یافت و سلطه دلار به پایان خواهد رسید.

ترجمه و گردآوری : فاطمه تورانلو