جایگاه ایران در جغرافیای سایبر کجاست؟

عبارت «فضای سایبر» یا همان سایبر اسپیس (Cyberspace) این روز‌ها در رسانه‌ها و مطبوعات بسیار شنیده می‌شود. فضای سایبر به صورت عام به مجموعه‌ای از ارتباطات درونی انسان‌ها از طریق کامپیوتر و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی اطلاق می‌شود.

ترکیبات بسیاری با واژه سایبر ساخته شده که هر یک بر مفهومی مجزا دلالت می‌کنند، از جمله شهروند سایبر (Cybercitizen)، پول سایبر (‍Cybercash)، فرهنگ سایبر (Cyberculture)، راهنمای فضای سایبر (CyberCoach)، تجارت سایبر (Cyberbussiness)، کانال سایبر (Cyberchannel) و ترکیباتی از این دست.

اهمیت این فضا در این است که با زندگی انسان‌های امروزی عجین شده و طبیعتا هر امری که با خیل عظیمی از افراد در ارتباط باشد، به ناچار با مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیز گره می‌خورد. فضای سایبر نزد سردمداران سیاسی کشور‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و تمامی کشور‌ها ورود و تسلط بر این عرصه را در اولویت‌های خود قرار داده اند. به دلیل نقش پررنگ این فضا در عرصه بین الملل به بررسی ارتش‌های سایبری و قابلیت‌ کشور‌ها در این زمینه می‌پردازیم.

۱۰ کشور برتر حوزه سایبر

قدرتمندترین کشور‌ها در فضای سایبر کدامند؟ کدام کشور‌ها بالاترین توانایی را در انجام اهداف ملی خود از طریق ابزار‌های سایبری دارند؟ و چگونه می‌توانیم ۱۰ کشور برتر سایبری را رتبه بندی کنیم؟ گروهی از محققان دانشگاه هاروارد در مطالعه‌ای به منظور یافتن پاسخ این سوالات، به شاخصی با نام شاخص ملی قدرت سایبری دست یافتند. این شاخص در زمینه‌های مختلف به بررسی قدرت سایبری کشور‌های فعال در این عرصه می‌پردازد.

با بررسی معیار‌های مورد نظر، محققان دانشگاه هاروارد اعلام کردند که در زمینه نظارت سایبری، چین مقام نخست را دارد. روسیه در جایگاه دوم و آمریکا سوم است. در زمینه قدرت سایبری در تجارت نیز چین در رتبه اول و آمریکا در جایگاه دوم قرار گرفته اند. چین همچنین در صدر جدول شاخص ملی صلاحیت سایبری و فناوری قرار دارد. در کنار کره شمالی و ایران، چین یکی از سه کشوری است که این هدف را از طریق مجاری قانونی دنبال می‌کند. پکن به دنبال ایجاد انگیزه و رشد تخصص سایبری داخلی خود از طریق تحقیق و توسعه ، مشارکت عمومی و خصوصی است.

در زمینه قدرت دفاع سایبری نیز چین در جایگاه نخست و پس از آن هلند، فرانسه، آمریکا و کانادا قرار دارند. به گفته محققان، آمریکا در تهاجم سایبری و تأثیرگذاری بر هنجار‌های این حوزه در جایگاه نخست قرار گرفته است. معیار‌ها و زمینه‌های مختلفی در رتبه بندی توانایی‌های سایبری وجود دارد که پیشتر به چندین حوزه مهم اشاره شد، اما در حالت کلی می‌توان ۱۰ کشور پیشتاز در این عرصه را به صورت زیر دسته بندی کرد: آمریکا، چین، انگلیس، روسیه، هلند، فرانسه، آلمان، کانادا، ژاپن و استرالیا.

آمریکا پشت سر چین و روسیه در عرصه قدرت سایبری

با وجود اینکه آمریکا در مجموع معیار‌ها بالاتر از بقیه کشور‌ها قرار گرفته، اما کماکان در زمینه قدرت سایبری گوی رقابت را به چین و روسیه باخته است. چین با تقویت قدرت سایبری خود در چندین دسته قدرت سایبری، در جهان پیشتاز است که همین امر باعث نگرانی مقامات آمریکایی شده است. روسیه نیز در برخی معیار‌های سنجش قدرت سایبری بالاتر از آمریکا قرار دارد.

محققان دانشگاه هاروارد در بررسی شاخص ملی قدرت سایبری به این نتیجه رسیدند که وقتی صحبت از قابلیت‌های سایبری و توانایی یک کشور برای انجام اهداف ملی از طریق سایبری می‌شود، آمریکا در مجموع پیشتاز است، اما چین با سرعتی خیره کننده در تلاش است تا همین جایگاه را نیز از آمریکا پس بگیرد.

طی سال‌های اخیر، چین با سرمایه گذاری هنگفتی که در زمینه تحقیق و توسعه فناوری انجام داده امکان دستیابی به اهداف متعدد در فضای مجازی را به دست آورده است. نتایج پژوهش محققان دانشگاه هاروارد نشان دهنده موقعیت مسلط چین در فضای سایبری است.

در فهرست کشور‌های برتر سایبری به اسامی کشور‌هایی برمی‌خوریم که وجود آن‌ها در این فهرست کمی دور از ذهن بنظر می‌رسد. برای مثال مالزی تاکنون چهار بار در بین ۱۰ کشور برتر در زمینه کنترل اطلاعات، سود تجاری، هنجار‌ها و قوانین قرار گرفته است. سوئد نیز در زمینه نظارت، دفاع سایبری و کنترل اطلاعات در بین ۱۰ کشور برتر قرار گرفته است. سوئیس نیز از نظر دفاع سایبری و سود تجاری در بین ۱۰ کشور برتر قرار گرفته است. 

وضعیت ایران در زمینه قدرت سایبری چگونه است؟

طبق گزارشی که کانون مطالعات امنیت اسرائیل در سال ۲۰۱۴ انجام داد، جمهوری اسلامی ایران یکی از فعال‌ترین کنش‌گران عرصه فضای سایبری در دنیا لقب گرفت. به گزارش «Defense Tech»، مؤسسه نظامی و امنیتی آمریکا، ایران با استناد به آمار دریافتی از سازمان اطلاعات آمریکا جزء پنج کشور دارای قوی‌ترین نیروی سایبری است. گستردگی و پیچیدگی حملات سایبری ایران که در تلافی تهدید‌های برخی کشور‌ها انجام گرفته، باعث شد هفته‌نامه نیوزویک، هکر‌های ایرانی را بهترین‌های جهان بخواند و ارتش سایبری ایران را تهدیدی بزرگتر از چین، روسیه و کره شمالی برای آمریکا عنوان کند.

در مقاله‌ای که در مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل منتشر شد، آمده است: «ایران به سرعت توانایی‌های سایبری خود را بهبود بخشیده و در استراتژی و سازماندهی جنگ سایبری از بیشتر کشور‌ها جلوتر است. روند رشد ایران در این زمینه نشان می‌دهد که این کشور به قدرت سایبری دست یافته است.»

پایگاه «آیرن نت» نیز در تحلیل قدرت سایبری جمهوری اسلامی ایران نوشت: «ایران اغلب یک استراتژی جنگ نامتقارن را برای دستیابی به اهداف سیاسی و نظامی خود اتخاذ می‌کند و توسعه قابلیت‌های جنگ سایبری به این کشور این امکان را می‌دهد که ابزاری کم‌هزینه برای حمله به دشمنان خود داشته باشد. ایران از آسیب‌پذیری‌های دشمن بهره‌برداری می‌کند و در عین حال خطر تشدید یا تلافی را به حداقل می‌رساند. با افزایش همکاری ایران با روسیه و چین در زمینه سیاست و امنیت و تجارت، احتمال همکاری در زمینه عملیات سایبری تهاجمی و تدافعی وجود خواهد داشت و آمریکا را به عنوان دشمن اصلی هر سه کشور در موقعیتی نامطمئن قرار می‌دهد.»

در پایان به اذعان شرکت «مایکروسافت» درباره قدرت سایبری کشورمان اشاره می‌کنیم. نوامبر ۲۰۲۱، مایکروسافت در تحلیل توانمندی‌های سایبری ایران اعلام کرد که نیرو‌های سایبری ایران از صبر و سماجت زیادی برخوردار هستند. به گفته کارشناسان فنی این شرکت، ایرانی‌ها توانسته‌اند با صرف زمان زیاد، تا حد زیادی اعتماد اهداف خود را جلب کرده و آن‌ها را به دام بیندازند. باید توجه داشت که یک دشمن صبور، عملا دشمنی خطرناک‌تر است.

منابع:

https://www.secureworld.io/industry-news/top-۱۰-most-powerful-countries-in-cyberspace
https://www.ironnet.com/blog/iranian-cyber-attack-updates
https://www.csis.org/analysis/iran-and-cyber-power