نفس خسته صنایع دستی نصف جهان در هزار توی مشکلات

در نقش جهان که قدم می‌زنی خود از یک سو محو تماشای شکوه و جلال نقشی از جهان می شوی و از یک سو گردشگران ایرانی و خارجی را می بینی که تماشای معماری و صنایع دستی اصفهان آنان را به وجد آورده است.

کم نیستند گردشگران خارجی که با چنان شعفی ظروف میناکاری، پارچه‌های قلمکار و تابلو‌های قلم زنی را در دست می‌گیرند و تحسین می‌کنند که رهگذران آشنا با این هنر‌ها را هم بر سر ذوق می‌آورند.‌

می‌گویند گردشگرانی که به ایران می‌آیند کشورمان را کشور رنگ و نقش می‌نامند و به راستی افراد زیادی نمی‌توانند به فلز، پارچه، چوب و سنگ جان دهند و آثاری هنرمندانه و چشم نواز خلق کنند. برای خلق چنین آثاری علاوه بر طبع هنرمندانه و لطیف بایستی هنرمند نیز چیره دست و ماهر باشد و در این صورت است که اثر او ماندگار و قابل تحسین خواهد بود.

صنایع دستی و هنر‌های سنتی زبان گویای فرهنگ و اصالت یک جامعه هستند که نسل به نسل منتقل شده اند.

کشور ما هم به صنایع دستی اش شهره است و اصفهان به پایتختی صنایع دستی ایران. اما با این همه هنرمندان و استادکاران صنایع دستی معتقدند صنایع دستی در ایران و اصفهان به جایگاه اصلی خود نرسیده است. 

تا همین چند سال پیش بزرگترین مشکل و دغدغه هنرمندان صنایع‌دستی کاربردی نبودن این آثار هنری در زندگی روزمره، نداشتن بسته بندی مناسب و حمایت نشدن از طرف مسئولان بود؛ اما در چند سال گذشته مشکلات دیگری به دغدغه‌های قبلی اضافه شده است.

روز‌هایی که کرونا بر زندگی مردم سایه انداخته بود هنرمندان صنایع دستی همچون دیگر فعالان اقتصادی و شاید کمی بیشتر از بقیه در تنگنای اقتصادی قرار گرفتند.

روز‌هایی که فاصله گذاری اجتماعی، سبک و «به سفر نرویم» شعار بود؛ مرز‌ها بسته شد و گردشگری به کما رفت، مشاغلی که کسب و کارشان با سفر گره خورده بود دچار رکود شدند؛ از جمله فعالان حوزه صنایع دستی

گره‌های کور در کسب و کار هنرمندان صنایع دستی

عباس شیردل رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان در یکی از مصاحبه هایش در دوران کرونا گفته بود استادکاران و فعالان حوزه صنایع دستی با مشکلات بی شماری مواجه هستند؛ در سایه نبود قوانین به‌روز و ممنوعیت‌های صادراتی، ارتزاق بسیاری از هنرمندان با تهدید روبه‌رو شده که کناره‌گیری یا مهاجرت آنان به کشور‌های دیگر و استفاده از تسهیلات آن کشور‌ها برای تولید صنایع دستی را به دنبال داشته است.

به گفته او، خیلی از کارگاه‌های صنایع دستی تعطیل و یا نیمه تعطیل شده‌اند، بدین معنا که اکنون هیچ کارگاهی نیست که با ظرفیت کامل فعالیت کند. بعضی از فروشندگان صنایع دستی حتی از فروش محصولات خود با قیمت رایج پشیمان شده‌اند، چون دیگر امکان تهیه مواد اولیه برای تولیدات جدید ندارند.

رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان گفته بود  هنرمندان صنایع دستی با افزایش روز افزون قیمت مواد اولیه مواجه هستند و این موضوع در کشور و به ویژه در اصفهان هنرمندان را با چالش جدی مواجه کرده است.

به گفته شیردل، برخی از تولیدکنندگان صنایع دستی به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی‌ها راهی زندان شده‌اند، چون نوسان نرخ ارز به ویژه به تولیدکنندگان خرد آسیب جدی وارد کرده و نبود بازار فروش صنایع دستی منجر به کسادی در فروش و ورشکستگی تولید کنندگان شده است.

صنایع دستی بدون حامی و متولی

«اگر بخواهیم مشکلات فعالان صنایع دستی را در یک جمله خلاصه کنیم؛ باید بگوییم صنایع دستی ما و هنرمندش متولی ندارند» این را مهدی طغیانی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی عنوان می‌کند و می‌گوید: تاکنون هیچ اقدامی برای زنده نگه داشتن هنر‌های اصفهان نشده است.

به گفته او  حتی دانشگاه هنر تلاشی برای نجات هنر‌های اصیل اصفهان نمی‌کند، بار‌ها گفته ایم که وظیفه دانشگاه هنر در اصفهان از دانشگاه صنعتی جدی‌تر و مهم‌تر است.

نماینده مردم اصفهان می‌گوید: هنرمند صنایع دستی ما بین سازمان‌ها در حال آمد و شد است و هیچ حمایت‌کننده‌ای ندارد.

طغیانی می‌گوید: هنرمند درجه یک کشور آثار خود را در زیرزمین خانه اش ارائه می‌دهد، هنرمندانی داریم که گالری شان در خانه شان است.

مشکلات بی شمار کسب و کار‌های فعال صنایع دستی

گروه تولیدی درنا یکی از تولیدکنندگان موفق صنایع دستی در اصفهان است. این گروه در تولید ۳۰ رشته صنایع دستی فعال است و ۱۰۰ نیروی ثابت و ۵۰۰ نیرو برای برون سپاری فعالیت‌های خود دارد. این گروه تولیدی به کشور‌های حوزه خلیج فارس، کانادا، چین و ... محصولاتش را صادر می‌کند.

با این حال حمیدرضا عامری زاده مدیر این مجموعه از وضع موجود در صنایع دستی گلایه‌مند است و می‌گوید: اوضاع اقتصادی طوری است که مردم فقط برای خرید مایحتاج خود هزینه می‌کنند، اما نباید فراموش کرد که برای زنده ماندن هر هنری سال‌ها وقت و انرژی صرف شده و نباید به راحتی آن را از دست داد.

او معتقد است  ما نه به اندازه کافی حمایت می‌شویم و نه شاهد مدیریت خوبی در این حوزه هستیم. به عنوان مثال هیچ فکری برای دانشجویان هنر نشده. دانشجوی ما بعد از فارغ التحصیلی سردرگم به دنبال کار می‌گردد و در نهایت راضی به اشتغال در حوزه‌ای غیر از دانش خود می‌شود.

این فعال حوزه صنایع دستی می‌گوید: ما منکر مشکلات اقتصادی، اجتماعی، ارزی و حتی جنگ در دنیا نیستیم، اما مشکل اصلی ما نبود مدیریت صحیح است.

صنایع دستی، نیروی جوان می‌خواهد

عامری زاده می‌گوید: اکنون ما نیازمند جذب نیرو‌های جوان در حوزه صنایع دستی هستیم؛ افرادی که بتوانند با گردشگران خارجی ارتباط برقرار کند و به فضای مجازی مسلط باشند و نگاهی نو را وارد بازاریابی تولیدات صنایع دستی کنند.

او معتقد است در بودجه بندی دولت سهم صنایع دستی دیده نمی‌شود، همانطور که در حوزه کشاورزی بودجه‌ای در نظر گرفته می‌شود در حوزه هنر و صنایع دستی نیز بایستی بودجه بندی لحاظ شود.

این فعال حوزه صنایع دستی می‌گوید: بدون حمایت و بودجه نفس صنایع دستی به شماره افتاده است.

نگاه نو به آموزش در حوزه صنایع دستی

علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، اما می‌گوید: یکی از محور‌های اصلی اشتغال زایی و ارزآوری، صنایع دستی و در این هنر یکی از خاستگاه‌های اصلی، از لحاظ کمی و کیفی اصفهان است.

او گفت: در دو سال گذشته فعالان حوزه صنایع دستی به دلیل شیوع کرونا با مشکلات بسیاری مواجه شده اند و حتی بسیاری از کارگاه‌ها تعطیل یا نیمه تعطیل شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در خصوص راهکار برون رفت از این مشکلات، می‌گوید: به دنبال این هستیم که در بخش آموزش نگاه جدیدی داشته باشیم و برای آن وقت صرف و سرمایه گذاری کنیم، همچنین درصدد هستیم با کمک بخش خصوصی در فضا‌های تنوع بخشی و کاربردی کردن محصولات صنایع دستی قدم برداریم.

ایزدی تقویت بازارچه‌های صنایع دستی را یکی دیگر از راهکار‌های برون رفت از مشکلات می‌داند و می‌گوید: در تلاش هستیم در شهر‌ها و شهرستان‌هایی که بازارچه‌های صنایع‌دستی فعال نیستند این بازارچه‌ها را فعال کنیم از طرفی بازارچه‌هایی را که نیاز به تقویت دارند، به خوبی تقویت کنیم؛ بر همین اساس تا چند ماه آینده مجموعه ادیب به چرخه کار و فعالیت باز می‌گردد؛ که این خود خبری خوش برای فعالان حوزه صنایع دستی است.

به گفته او  از ۷ مهر، نمایشگاه ملی صنایع دستی برگزار می‌شود که امیدواریم به رونق کسب و کار فعالان این حوزه کمک کند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان معتقد است بهترین راه برای از سرگیری صادرات صنایع دستی آموزش صحیح به فعالان این حوزه است.

ایزدی می‌گوید: درصدد هستیم با رویکرد صادرات، آموزش‌های کارشناسی و دقیقی را به فعالان حوزه صنایع دستی ارائه کنیم.

او استفاده از ظرفیت نمایشگاه و رویداد‌های بین المللی را هم از برنامه هایش بر می‌شمرد و می‌گوید: این امر با هدف بازاریابی پیگیری می‌شود.

پیشنهاد تبدیل طبقه دوم میدان امام به بازار صنایع دستی

طبقه دوم میدان امام به پیشنهاد کارشناسان و صاحب نظران میراث فرهنگی و صنایع دستی از جمله مهدی طغیانی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی بهترین مکان برای ایجاد گالری به منظور نمایش آثار فاخر هنرمندان اصفهانی است. تا جایی که طغیانی می‌گوید با احیای طبقه دوم این میدان ارزش آن صد‌ها برابر می‌شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این خصوص می‌گوید: معتقد هستم که بخش خصوصی به خوبی می‌تواند در احیای طبقه دوم میدان نقش جهان به ما کمک کند، به همین منظور همزمان با روز جهانی صنایع دستی، جلسه‌ای با یکی از فعالان بخش خصوصی که تمایل به همکاری در این طرح را دارد برگزار می‌کنیم تا بتوانیم بهترین تصمیم را بگیریم.

به اعتقاد ایزدی، طبقه دوم میدان نقش جهان باید به گالری بزرگی برای نمایش آثار فاخر، ویژه و ارزشمند صنایع دستی تبدیل شود.

از ۲۹۹ رشته صنایع دستی شناخته شده در جهان ۱۹۶ رشته با سرانگشت هنرمندان اصفهانی زنده نگه داشته شده و با این تعریف می‌توان گفت اگر گره‌های کار هنرمندان صنایع دستی اصفهان گشوده شود، گره‌های شغلی همه هنرمندان صنایع دستی ایران باز می‌شود و اگر کار هنرمندان اصفهانی رونق بگیرد و تولیداتشان بازار خوبی پیدا کند اقتصاد ایران، فارغ از دغدغه‌های نفتی، جان می‌گیرد.

گزارش از سپیده صالحی