آنچه مطبوعات در مورد قیام ۱۷ شهریور سال ۵۷ نوشته‌اند
روایت مطبوعاتی از آنچه جمعه خونین ۱۷ شهریور سال ۵۷ در شهرهای بزرگ از جمله مشهد رُخ داده و در گنجینه رضوی موجود است.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، جمعه خونین؛ نام روزی است که هیچگاه از تاریخ ایران اسلامی فراموش نمی‌شود. تظاهرکنندگان روز هفدهم شهریور سال ۵۷ شاید نمی‌دانستند که حضورشان در کوچه‌ها و خیابان‌های شهرهای مختلف، طلیعه انقلابی است که میوه اش را در بهمن ماه خواهند چید.
طبق اطلاعاتی که در اداره مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی آرشیو و طبقه بندی شده، روز ۱۶ شهریور ۵۷ مانند سراسر کشور مشهد نیز صحنه راهپیمایی و درگیری‌های خیابانی است و به‌دنبال انتشار خبر ورود آیت الله قمی به مشهد، مردم این شهر برای استقبال به خیابان می‌آیند و این در حالی است که با اعلام حکومت نظامی وضع و تجمع بیش از ۳ نفر قدغن شده است و روزنامه‌های خراسان و اطلاعات گزارش‌هایی از تجمعات مردم در مشهد چاپ کرده اند.
بیشتر بخوانید
روزنامه خراسان در ۱۹ شهریور ۵۷ می‌نویسد: «در سومین روز حکومت نظامی، مشهد چهره آرامی داشت. مغازه‌ها اکثرا بسته بود. سینما‌ها اکثرا تعطیل بودند».
به گفته ابراهیم حافظی، رئیس اداره مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در طی ۳ روز اول حکومت نظامی مشهد تعداد ۷ اعلامیه از سوی فرمانداری نظامی منتشر می‌شود که روزنامه خراسان آن‌ها را روایت می‌کند و دولت وقت برای کنترل اوضاع اقدام به دستگیری برخی افراد می‌کند.
روزنامه کیهان می‌نویسد: «وزیر سابق بهداری و معاونان او دستگیر و عده‌ای از مقامات دولتی و افراد بخش خصوصی ممنوع الخروج شدند».
روزنامه اطلاعات هم خبر می‌دهد که دادستان‌های تهران و دیوان کیفر برکنار شده‌اند.
ساعت حرکت قطار‌ها و اتوبوس‌ها تغییر می‌کند. اجتماع بیش از دو نفر ممنوع می‌شود. سازمان هواپیمایی با توجه به دستور حکومت نظامی استقبال و بدرقه مسافران را در مهرآباد ممنوع و دولت در ۱۲ شهر بزرگ ایران حکومت نظامی ۶ ماهه برقرار می‌کند.
در اطلاعیه فرماندار نظامی که روزنامه کیهان آن را چاپ کرده آمده است: «.. ناگزیر حکومت نظامی را برای مدت شش ماه در شهرهای تهران، کرج، قزوین، قم، مشهد، تبریز، اهواز، آبادان، اصفهان، شیراز، کازرون و جهرم اعلام می‌نماید».
۱۷ شهریور ۵۷ در مشهد
در نخستین ساعات عصر ۱۷ شهریور، مردم مشهد در خیابان‌های منتهی به مسیر فرودگاه، تجمع و شروع به تظاهرات کردند. ازدحام استقبال‌کنندگان در فرودگاه به حدی بود که ماموران امنیتی رژیم تصمیم گرفتند آیت‌الله قمی را با همان هواپیمایی که به مشهد آمده بود، به تهران بازگردانند.
اطلاع مردم از این تصمیم، باعث درگیری آنان با ماموران حکومت شد. در جریان این درگیری‌ها چندنفر و از آن میان چهار نوجوان و جوان به نام‌های جواد فلاح‌قلندرآبادی چهارده‌ساله، حسین حسینی چهارده‌ساله، احمد عرفانی هجده‌ساله و جمال فریدزاده هفده‌ساله در زدوخورد‌های مقابل پمپ بنزین خیابان گاراژدار‌ها و خیابان ضد، کشته و چند نفر دیگر زخمی شدند.
در چنین شرایطی آیت‌الله قمی در میان استقبال باشکوه مردم وارد شهر مشهد شد. با توجه به راهپیمایی‌های گسترده مردم ایران ضد دولت شریف‌امامی، ناگزیر از تجدیدنظر در سیاست‌های اعلام‌شده خود مبنی بر مدارا با روحانیون و مخالفان شد و در روز ۱۷ شهریور در چند شهر بزرگ ایران و از آن میان شهر مشهد حکومت‌نظامی اعلام کرد. در این روز سرتیپ عبدالرحیم جعفری به فرمانداری نظامی مشهد منصوب شد و طی اعلامیه‌ای، برقراری حکومت‌نظامی در مشهد را اعلام کرد.
حکومت در اعلامیه‌های بعدی خود که در روز ۱۸ شهریور صادر شد، محدودیت ساعات رفت و آمد در مشهد را عمومی کرد. براساس این اطلاعیه‌ها، رفت و آمد مردم از ساعت ۹ شب تا ۶ صبح و اجتماع بیش از سه نفر در طول روز و انجام هرگونه اقدام تحریک‌آمیز و حمل هرگونه سلاح سرد و گرم، ممنوع اعلام شد. مردم مشهد بی توجه به مقررات و تهدید‌های حکومت نظامی، رفتار‌های انقلابی خود را همچنان ادامه دادند. به‌دنبال سرکوب و کشتار مردم تهران در روز ۱۷ شهریور، در مشهد سه روز تعطیلی و عزای عمومی اعلام شد. در این سه روز تظاهرات پراکنده، اما مستمر از طرف اقشار مختلف مردم در گوشه و کنار شهر برگزار شد.
حضور دوباره آیت الله قمی در مشهد و بازگشت آیت الله سیدعلی خامنه‌ای از تبعید، زمینه بزرگ‌تر و پررنگ‌تر شدن مبارزات علمای مشهد را فراهم کرد. رهبر معظم انقلاب در نقل خاطرات خود درباره وضعیت شهر مشهد در این زمان، چنین بیان کرده اند: «اواسط سال ۵۷ بود که از تبعید بازگشتم. بنده وقتی از تبعید وارد مشهد شدم، آنچه در مشهد دیدم، برایم باورکردنی نبود و با اینکه ما در تبعید خبر‌ها را می‌شنیدیم، اما آن واقعیت عظیمی بود. شب و روز در مشهد راهپیمایی بود و مردم به راهپیمایی عادت کرده بودند.»
آیت‌الله قمی نیز در همان روز‌های اولیه ورود به مشهد، طی سخنانی ماهیت و مشروعیت رژیم پهلوی را زیر سوال برد و خواهان آزادی زندانیان سیاسی، اجرای احکام قرآن و دستورات اسلام و بازگشت تبعیدشدگان به کشور شد.
ماموران رژیم که از قدرت‌یابی بیش از حد علما و روحانیون مشهد در این برهه به وحشت افتاده بودند، در نشستی که با حضور استاندار خراسان، فرمانده لشکر ۷۷، فرمانده ناحیه ژاندارمری و سرپرست شهربانی‌های خراسان تشکیل دادند، تصمیم به اعمال فشار و ایجاد محدودیت برای این عده گرفتند. بر این اساس، دستور بازداشت روحانیان شاخص مشهد صادر شد و در این چارچوب، «سیدکاظم مرعشی» و «محمدمهدی نوغانی» دستگیر و «آیت‌الله ابوالحسن مقدس شیرازی»، «آیت‌الله واعظ طبسی» و «سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد» متواری شدند.
تهران ۱۷ شهریور ۵۷ به روایت مطبوعات
به گزارش روزنامه کیهان، تهران تعطیل است. صد‌ها هزار تظاهرکننده در خیابان‌های تهران راهپیمایی و برای سربازان گل پرتاب می‌کردند.
روزنامه اطلاعات گزارش می‌دهد: «جمعیت راهپیمایی به صد‌ها هزار نفر می‌رسید. مردم بر سر راهپیمایان گلاب می‌ریختند. ابتدا مأموران کوشش کردند جلو راهپیمایی را بگیرند، اما بعد راه را باز کردند و به دنبال جمعیت به حرکت درآمدند».
حافظی همچنین به مطالب روزنامه جمهوری اسلامی اشاره دارد که یک سال پس ازوقایع ۱۷ شهریور در سالگرد ماجرا، به استناد ماموران ساواک ثانیه به ثانیه این رویداد تلخ را گزارش کرده است.
در بخشی از گزارش این روزنامه آمده است: «در ساعت ۱۲ و ۱۵ دقیقه در میدان ژاله زد و خورد بین تظاهرکنندگان و مامورین ادامه داشته و گفته می‌شود تاکنون ۱۵۰ نفر کشته شده‌اند».
این روزنامه در ادامه از خودکشی یک سرباز وظیفه در میدان ژاله خبر می‌دهد. در قسمتی دیگر آمده است: «ساعت ۱۱ صبح مامور دژبان کلانتری ۹ جهت بررسی تعداد مجروحین به بیمارستان شماره ۵ بیمه اعزام شده و در مراجعت گزارش داد تعدادی در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر کشته به بیمارستان فوق حمل نمودند. در حالیکه فرمانداری نظامی رقم کشته‌ها را کمتر از ۱۱۰ نفر اعلام کرده است».
انقلابیون بدون توجه به مقررات همانند روز‌های پیش از آن، در میدان میدان امام حسین (ع) و خیابان‌های جنوبی آن تا میدان شهدا اجتماع و دست به تظاهرات زده بودند، واحد‌های فرمانداری نظامی آنان را در میدان ژاله (شهدای فعلی) محاصره و به گلوله بستند.
بیشتر بخوانید
- تهدید و مذاکره شگرد آمریکا برای فاصله بین مردم و مسئولان است
- پلیس خدمتگزار دستاورد انقلاب 57 و مظهر اقتدار است
- سفری به ایران ۵۷؛ از ۱ تا ۵ دی ماه چه بر کشور گذشت؟ +فیلم
انعکاس اخبار از زاویه دید حکومت
حافظی همچنین به مطالب روزنامه‌های اطلاعات، کیهان و رستاخیز که یک روز پس از ماجرا گزارش‌هایی را منعکس کردند اشاره دارد که تمام اتفاقات در آن دیده نشده است.
وی می‌گوید: «عکاس روزنامه کیهان در خاطراتی که بعد‌ها نقل می‌کند از حضورش در تمام لحظات این رویداد می‌گوید و اینکه عکس‌ها را با تمام جو وحشتناکی که بوده تهیه کرده و پس از تحویل به روزنامه کیهان به دلیل عدم اجازه چاپ، به بایگانی سپرده شده است».
حافظی با توجه به کمرنگ بودن انعکاس واقعه در مطبوعات به سانسور اطلاعاتی روزنامه‌ها بدلیل حضور ساواک و جو سانسور آن روز‌ها اشاره دارد که باعث می‌شود کمترین عکس و مطلب در این زمینه منتشر شود.
بسیاری از مطالب خبری روزنامه‌ها از زاویه دید حکومت به جمعه سیاه اشاره دارد. اطلاعات و روزنامه رستاخیز از زبان فرماندار نظامی تعداد کشته‌ها را ۵۸ و مجروحان این حادثه را ۲۰۵ نفر اعلام می‌کند.
انقلابیون، ولی می‌گویند که در این روز بیش از ۴ هزار نفر کشته شده‌اند. روزنامه کیهان عکس‌هایی از آتش سوزی اتومبیل‌ها که در هیاهوی تظاهرات اتفاق افتاده و آن‌ها را به مردم مرتبط می‌داند چاپ کرده است و از آتش سوزی چند شعبه بانک و فروشگاه خبر می‌دهد.
تایید حرکت مردمی از سوی رهبرکبیر انقلاب (ره)
امام خمینی (ره) در تایید حرکت مردم در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ می‌گویند: «کاش خمینی در میان شما بود و با شما کشته می‌شد».
روزنامه‌های کشور یک سال بعد از ماجرا در سال ۵۸ سخنان رهبر انقلاب را چاپ می‌کند. در بخشی دیگری از پیام امام آمده است که شما با پایمردی خود دشمن را چنان از میدان بیرون کردید که مجبور به اعلام حکومت نظامی در اکثر شهرستان‌ها و در تهران شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دادگاه‌های انقلاب در شهرهای مختلف ایران برپا و ۶ افسر ارتش به دلیل شرکت مستقیم در کشتار ۱۷ شهریور، در ۲۹ فروردین ۵۸ با حکم اعدام رو به رو می‌شوند.
آنچه در این مجال آمده است مستند بر مطبوعات موجود در گنجینه رضوی است و علاقه‌مندان به پژوهش در این عرصه می‌توانند با مراجعه به مدیریت اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از اسناد و نشریات موجود بهره‌مند شوند.
منبع؛ آستان نیوز
انتهای پیام//س.ع
